Live τώρα    
22°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
22 °C
20.2°C23.8°C
3 BF 42%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
22 °C
19.1°C22.7°C
2 BF 55%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
18 °C
18.0°C19.9°C
4 BF 60%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Σποραδικές νεφώσεις
20 °C
18.8°C20.8°C
5 BF 45%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
23 °C
22.9°C22.9°C
3 BF 31%
Μια παρτίδα μπιλιάρδο
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Μια παρτίδα μπιλιάρδο

Του Λέανδρου Πολενάκη

Το θέατρο του Άντον Τσέχωφ εξακολουθεί, σήμερα ακόμα, να αποτελεί ένα απέραντο πεδίο δοκιμών και πειραματισμών. Ειδικά το κύκνειο άσμα του, ο πολυπαιγμένος και δημοφιλής στη χώρα μας “Βυσσινόκηπος”, είναι ένα έργο μοναδικό, χωρίς προγόνους και, όπως φαίνεται, χωρίς απογόνους. Επειδή κανείς ώς τώρα δεν μπόρεσε να μιμηθεί τη μουσική του φόρμα, δεμένη αξεδιάλυτα με την υπόρρητη μουσική της ρωσικής γλώσσας, όπου το συναίσθημα δεν διαποτίζει κυματοειδώς ολόκληρη τη φράση, όπως στις αμιγώς λατινογενείς γλώσσες, αλλά “στάζει” μόλις από την τελευταία συλλαβή της ακροτελεύτιας λέξης της πρότασης. Κάτω από αυτήν τη σκοπιά πρέπει να δούμε τη γνωστή διαμάχη ανάμεσα στον Τσέχωφ και στον Στανισλάφσκι, περί τού εάν τα έργα του πρώτου είναι κωμωδίες, όπως ο ίδιος τα θεωρούσε, ή δράματα, σύμφωνα με την αντίληψη του δεύτερου. Κωμωδίες ή δράματα, ίσως να μην έχει τόση σημασία η διάκριση αυτή, σήμερα πια, που δεν έχουμε ανάγκη από στεγανά και τα όρια μεταξύ των διαφορετικών θεατρικών ειδών τείνουν να εκλείψουν.

Ο “νατουραλισμός” του Στανισλάφσκι σίγουρα δεν είναι αυτός του “καθαρού καθρέφτη”, αλλά ενός άλλου, ραγισμένου, θολού, συννεφιασμένου, έντονα ρωσικού. Όποιος έχει δει τα λίγα σωζόμενα κινηματογραφημένα αποσπάσματα παραστάσεων του “Θεάτρου Τέχνης” της Μόσχας σε σκηνοθεσίες του Στανισλάφσκι από έργα Τσέχωφ ιδίως ("Βυσσινόκηπος") και Γκόρκι ("Βυθός"), σε ύφος που θυμίζει περισσότερο Αϊζενστάιν, είναι σε θέση να καταλάβει. Σε κάθε περίπτωση, ο Τσέχωφ δεν μας έχει πέσει από τα σύννεφα, “κατεβαίνει” από τον Γκόγκολ και τον Ντοστογιέφσκι.

Μαζί με τον Γκόρκι μοιάζει να “εκτιμούν” την απόσταση που χωρίζει τη Ρωσία από τη “μαύρη τρύπα” του καινούργιου αιώνα που την “κατάπιε”. Ο Γκόγκολ απέχει πολύ ακόμη, αλλά τη βλέπει καθαρά, με φρίκη, να ανοίγεται στον ορίζοντα των γεγονότων που έρχονται. Ο Ντοστογιέφσκι είναι ο μεγάλος αιρετικός, μεσσιανικός προφήτης της, και ο τραγικός Γκόρκι, ο μόνος που την “έζησε”, επιχειρεί μάταια να συνδέσει την παλιά, παραδοσιακή Ρωσία με την καινούργια που γεννιέται.

Αυτό είναι το τοπίο της ρώσικης “βυθισμένης Αναγέννησης”, που ο Τσέχωφ παραλαμβάνει από τους προηγούμενους και την περιγράφει ψύχραιμα, με ουδέτερους, όχι συγκινησιακά φορτισμένους όρους, προσπαθώντας με κάθε τρόπο, χωρίς να εμπλέκεται στη διαμάχη σλαβόφιλων και εκμοντερνιστών - ευρωπαϊστών, να “ξυπνήσει” τους συμπατριώτες του από την ιστορική νάρκη, προτρέποντάς τους να πάψουν να υποτάσσονται στη μοίρα και να πάρουν, επιτέλους, τη ζωή στα χέρια τους. Αυτή είναι η μέριμνά του και συγχρόνως η αγωνία του. Δεν είναι αλήθεια ότι κατανοεί και αγαπάει όλους τους ήρωές του. Αντιθέτως, αυτούς που δεν σέβονται τη ζωή ως απόλυτη αξία τούς “αντιπαθεί” και τους στηλιτεύει. Ο χώρος δεν με παίρνει για να αναπτύξω το θέμα, θα αναφερθώ ενδεικτικά στη Μάσα του "Γλάρου", που δεν πρέπει να τη βλέπουμε με παρωπίδες ρομαντισμού, αλλά ως μυλόπετρα αγγελόμορφης γυναίκας που “αλέθει” ψυχές (Λάμια). Στον ψυχρό φονιά Σολιόνι (Μπακαλιάρος) από τις “Τρεις αδελφές”. Και στον Λοπάχιν του "Βυσσινόκηπου", το όνομά του οποίου στα ρωσικά σημαίνει ακριβώς αυτό που είναι: ένας άξεστος, άπληστος άρπαγας.

Ο “Βυσσινόκηπος”, τελικά, δεν είναι μια διαμάχη ανάμεσα στον ορθολογισμό και στον ρομαντισμό, ούτε μια πάλη ανάμεσα σε “καλούς” και “κακούς” ονειροπόλους και ρεαλιστές ή ένα κοινό ψυχολογικό παίγνιο. Περισσότερο είναι μια παρτίδα μπιλιάρδο (κυριαρχεί ως σύμβολο στο έργο), αυτό το σοβαρό και πληκτικό παιχνίδι που παίζεται από καταβολής της ανθρωπότητας με ανθρώπινες μπίλιες και με όρους απροσδιοριστίας, αφήνοντας αιωρούμενο το ίδιο ερώτημα που βασάνιζε τον Ντοστογιέφσκι : “ο Θεός είναι παίκτης;”. Στο οποίο, ο συγγραφέας μας δίνει τη μόνη δυνατή απάντηση: “μπορεί”. Θα χρειαστεί, όμως, να συνεχίσω την άλλη Κυριακή για την παράσταση του “Βυσσινόκηπου” σε σκηνοθεσία Κωνσταντίνου Μαρκουλάκη στο Θέατρο “Δημήτρης Χορν”.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL