Του Λέανδρου Πολενάκη
Μόνιμο θέμα των έργων του Άρθουρ Μίλερ πίσω από την πρόσοψη του στρατευμένου θεάτρου είναι η ρήξη του ονείρου με την πραγματικότητα, μάλιστα τη στιγμή ακριβώς που καταρρέει με πάταγο η βιτρίνα των κοινωνικών συμβάσεων. Έρχεται τότε η επώδυνη συνειδητοποίηση ότι ο άνθρωπος είναι εντελώς μόνος και πρέπει να αποφασίσει “με ποιους θα πάει και ποιους θα αφήσει”. Σε μια κοινωνία όπως η αμερικανική, στηριγμένη στο κεφάλαιο και στη δύναμη των όπλων, με έναν αντάξιό τους εκδικητικό και τιμωρό πατέρα - θεό, που απαιτεί με βαρύτατες κυρώσεις πλήρη συμμόρφωση στις εντολές του. Από τον οποίο, κατά την προσφυή έκφραση του Λόρκα, οι Αμερικανοί δεν βλέπουν το πρόσωπο, παρά μόνο τη γιγάντια πατούσα, έτοιμη να συντρίψει όποιον επιχειρεί να αμφισβητήσει την επίσημη ιδεολογία του κέρδους. Επειδή η τρέχουσα προτεσταντική ηθική, μέσα από τη διαστρέβλωση της ευαγγελικής παραβολής του “καλού δούλου”, φτάνει στο σημείο να αποδίδει στον Θεό την ιδιότητα του εμπόρου που ευλογεί τις “μπίζνες”, καταδικάζει τους φτωχούς και σώζει τους πλούσιους!
Σύμφωνα με τον Μάριο Πλωρίτη, ο Μίλερ, επίγονος του Ο' Νηλ και τελειωτής του αμερικανικού ρεαλισμού, “προχωρεί συχνά ως τον ποιητικό ρεαλισμό, προσπαθώντας να ανατάξει την οδύσσεια του ανθρώπου μέσα στις συγκρούσεις, τους κανιβαλισμούς του κοινωνικού μακρόκοσμου και του ψυχικού μικρόκοσμου, ένας λαμπρός εικονογράφος της αμερικανικής ζωής του πρώτου μεταπολέμου...”
Αυτή είναι, πράγματι, σε μεγάλο βαθμό η περίπτωση του “Τιμήματος” που παρακολουθήσαμε σε μια ωραία παράσταση στο Θέατρο Ιλίσια. Ένα έργο ποιητικού, θα τολμούσα να πω, συμβολικού ρεαλισμού, που δίνεται σε μορφή βιβλικής παραβολής. Δύο αδέρφια, ο επιτυχημένος, αλλά όχι ευτυχισμένος Γουόλτερ και ο αποτυχημένος, αλλά όχι απελπισμένος Βίκτορ, χρόνια μετά τον θάνατο του πατέρα τους μπαίνουν στην οδυνηρή διαδικασία να διαχειριστούν τα απομεινάρια της ζωής τους, τη σωριασμένη σε μια σοφίτα οικοσκευή τού υπό κατεδάφιση πατρικού σπιτιού τους. Η συνάντησή τους μετά από χρόνια γίνεται αφορμή για να επαναπροσδιορίσουν τη διαταραγμένη σχέση τους και να λύσουν τις εκκρεμείς διαφορές μεταξύ τους και με το φάσμα του νεκρού πατέρα. Να κατανοήσουν ο ένας τον άλλον, έστω σιωπηλά, διαπιστώνοντας ότι καθένας τους πλήρωσε το ακριβές τίμημα των μοιραίων επιλογών του. Καταλύτης είναι ένας πολύπειρος θυμόσοφος γηραιός Εβραίος παλαιοπώλης (Σολομόν) που καλείται να αποτιμήσει σε αξία χρηματική τις ξένες αναμνήσεις. Είναι το μόνο από τα πρόσωπα του έργου που διαθέτει σφαιρική, όχι επίπεδη, ούτε χάρτινη αντίληψη της ζωής, για να εμπλακεί, όμως, ο ίδιος, άθελά του, στο κουβάρι των ανάμεικτων συναισθημάτων, ενώ περνά μπροστά του ως μακρινός απόηχος όλη η περασμένη του ζωή: βλέπει στο τέλος το λυτρωτικό όραμα της νεαρής του κόρης που είχε αυτοκτονήσει πριν χρόνια να τον καλεί.
Η σκηνοθεσία της Ιωάννας Μιχαλακοπούλου σε καλή μετάφραση της ίδιας, με το ωραίο σκηνικό του Γιάννη Μουρίκη, κοστούμια της Παναγιώτας Κοκκόρου, φωτισμούς Νίκου Βλασσόπουλου διασώζει την “απαισιόδοξη αισιοδοξία” του συγγραφέα, την πίστη του στον άνθρωπο και, κυρίως, την ελπίδα ενός καλύτερου αύριο. Με σωστούς, ενιαίους ρυθμούς, σε ύφος υπνοβατούσας πραγματικότητας, με τους τέσσερις ρόλους σαν σμιλεμένους σε “ελαφρόξυλο”. Ο σπουδαίος Γιώργος Μιχαλακόπουλος ευεργετεί τον ρόλο (παλαιοπώλης), με ένα μόνιμο αρχαϊκό μειδίαμα χαρμολύπης. Διαφωνώ μόνο με το γέλιο του τέλους όπως δόθηκε, ως σαρκαστικό. Πρόκειται μάλλον για απόηχο μακρινό του γέλιου του αναστημένου Λάζαρου, από το ομώνυμο έργο του Ο' Νηλ. Ο Χρήστος Σαπουντζής καρφώνει δυνατά το ξύλινο άδειο κιβώτιο της επηρμένης επιτυχίας του Γουόλτερ και ο Γεράσιμος Σκιαδαρέσης κρούει εμφαντικά το τσίγκινο κενό δοχείο της αλαζονικής αποτυχίας του Βίκτορ. Η έμπειρη Ρένια Λουιζίδου δίνει με ανθρώπινο μέτρο και λεπτότητα αισθημάτων τη λυπημένη, αλλά μηδέποτε παραιτημένη γυναίκα Εστέρ.
