Για τη Χρύσα
Του Λέανδρου Πολενάκη
Οι γυναίκες των Θεσμοφορίων (μυστικές γυναικείες τελετές προς τιμήν της Δήμητρας) υφαίνουν σχέδιο δολοφονίας του Ευριπίδη... επειδή τις συκοφαντεί στα έργα του. Ο ποιητής το πληροφορείται και στέλνει επί τόπου έναν έμπιστό του μεταμφιεσμένο σε γυναίκα, να μετάσχει κρυφά στην τελετή και να αποτρέψει το κακό. Οι γυναίκες τον αναγνωρίζουν, τον συλλαμβάνουν, τον καταδικάζουν σε θάνατο και ακολουθούν μύρια κωμικοτραγικά ώς τη λύση.
Πρόκειται για μια κρυφή πολιτική κωμωδία, γραμμένη στο κλίμα του επικείμενου ολιγαρχικού πραξικοπήματος (411) λίγο μετά την καταστροφική έκβαση της εκστρατείας στη Σικελία, με καθοδηγητές τους Πέρσες και ιθύνοντα νου τον εξόριστο Αλκιβιάδη. Ο συκοφαντημένος ως αντιδραστικός Αριστοφάνης κατακεραυνώνει όσους και μόνο σκέφτονται κάτι τέτοιο. Χτίζει την κωμωδία του επάνω στον ρόλο των γυναικών στα “Θεσμοφόρια” ως εγγυητριών της συνέχειας του οίκου και της πόλεως. Η σκηνή της παρενδυσίας του απεσταλμένου του Ευριπίδη και η θανατική καταδίκη του από τις γυναίκες παραπέμπουν στον μύθο του Πενθέα. Ο ποιητής μοιάζει να ταυτίζει τη μηδίζουσα, τυπικά ανδρική, παρενδυτική (τραβεστί) πολιτικοστρατιωτική ηγεσία της Αθήνας με τον θεομάχο μισογύνη βασιλιά της Θήβας.
Κάτι ακόμη: διαγράφεται πιθανή διασύνδεση του έργου με τα δραματικά γεγονότα του 415 που προκάλεσαν την ανάκληση του Αλκιβιάδη από την ηγεσία της εκστρατείας στη Σικελία. Πρόκειται για τον ακρωτηριασμό από “αγνώστους” των Ερμαϊκών Στηλών. ΄Εχει πια αποδειχθεί ότι αντικείμενο του βανδαλισμού ήσαν οι φαλλοί. Η επιχείρηση αποδόθηκε σε οπαδούς του Αλκιβιάδη. Μια αρχαία πηγή την αποδίδει στις γυναίκες που επέστρεφαν από τα Θεσμοφόρια στα έρημα κρεβάτια τους, με όλους τους άνδρες στοιβαγμένους στα πλοία. Ανάλογος υπαινιγμός υπάρχει και στη “Λυσιστράτη”. Αν η πληροφορία μας είναι σωστή, “φωτογραφίζει” ως στόχο της πολεμικής τον επίορκο Αλκιβιάδη. Φωτίζει το μένος του ποιητή εναντίον των “ατελών” ανδρών και το εγκώμιο των “τέλειων” γυναικών, που τολμούν την πράξη αποκοπής των άχρηστων οργάνων της ανδρικής υπεροχής. Η κωμωδία, έτσι, απλά, λέει στους επίδοξους πραξικοπηματίες: “Τολμήστε και θα σας τα κόψουμε !”. Σήμερα, εμείς, αρκεί να διαβάσουμε σωστά το μήνυμα.
Το διάβασε η παράσταση στην Επίδαυρο, στη σκηνοθεσία του Βαγγέλη Θεοδωρόπουλου; Φοβάμαι ότι όχι. Ούτε η ωραία μετάφραση του Παντελή Μπουκάλα που “σγαρλίστηκε” σε κρίσιμα σημεία της, ούτε η ενδιαφέρουσα μουσική του Κυπουργού, ούτε η μελετημένα αφρικανίζουσα χορογραφία της Μικρούτσικου και τα γεωμετρικά κοστούμια του Μέντη μπόρεσαν να σώσουν την παράσταση από την ισοπεδωτική εκσυγχρονιστική μόδα. Ούτε οι καλοί της ηθοποιοί. Συνέβη το παράδοξο, τα αυθεντικά αστεία του Αριστοφάνη να ηχούν επίκαιρα στα αυτιά μας και οι σύγχρονες προσθήκες να είναι κιτσάτες χαριτωμενιές. Είδαμε και τον Άη Βασίλη να βγαίνει από την πόρτα του Αγάθωνα. Τι άλλο; ΄Αριστοι ηθοποιοί δίνουν το άπαν των δυνάμεών τους, υπηρετώντας μια παράσταση που μόνo της μέλημα είναι να αναπαράγει copy paste τον σκηνοθετικό της εαυτό.
Οι εργάτες - ηθοποιοί, Μάκης Παπαδημητρίου, Οδυσσέας Παπασπηλιώπουλος, Γιώργος Χρυσοστόμου, Γιώργος Παπαγεωργίου, Νάντια Κοντογεώργη, Ελένη Ουζουνίδου, Άνδρη Θεοδότου, Μαρία Κατσανδρή, τα κορίτσια του χορού και οι μουσικοί επί σκηνής, αποτελούν μια ομάδα αυτοθυσίας σε επικίνδυνη αποστολή.
