Του Λέανδρου Πολενάκη
Το θέατρο του Βενετσιάνου Κάρλο Γκολντόνι (γενν. 1707) αποτελεί κατά κάποιο τρόπο έναν συνδετικό κρίκο ανάμεσα στην παλιά παραδοσιακή Commedia del Arte που γέρνει πια στη δύση της και τη νέα αστική κωμωδία που μόλις ανατέλλει. Το έργο ειδικά “Υπηρέτης δύο αφεντάδων” είναι μια προσπάθεια συστηματικής μεταγραφής των κωδίκων της Commedia στο καινούργιο θέατρο των αστών, που αντανακλά τα νέα κοινωνικά δεδομένα. Στον “Υπηρέτη δύο αφεντάδων” συναντάμε όλους τους σκιώδεις “τύπους” της Commedia, που, όμως, έχουν αρχίσει να αποκτούν ανθρώπινα χαρακτηριστικά και ένα κάποιο ψυχολογικό “προφίλ”.
Ο “Πανταλόνε” δεν είναι πια το αρχέτυπο του ηλικιωμένου και φιλάργυρου που κατάγεται από τη μέση και τη ρωμαϊκή κωμωδία. Είναι πλέον ο πλούσιος εκπρόσωπος της καινούργιας άρχουσας τάξης και τα ενδιαφέροντά του δεν περιορίζονται στην αποθησαύριση, αλλά στην κερδοφόρο επένδυση του κεφαλαίου του, χρηματικού μα και ανθρώπινου. Το ίδιο η σύναξη των “ευγενών” κηφήνων που τον τριγυρίζουν. Η αιωρούμενη νευρόσπαστη ξύλινη ανθρώπινη “κούκλα” της Commedia δίνει αργά, αλλά σταθερά τη θέση της στον “χάρτινο” νευρωτικό άνθρωπο της νεωτερικής εποχής, που έκοψε τα νήματα εξάρτησής από μια πανίσχυρη δοσμένη μοίρα, αλλά δεν νιώθει ελεύθερος επειδή ανεπίγνωτα σφυρηλάτησε για τον εαυτό του άλλα δεσμά πολύ πιο ισχυρά, όπως η ιδεοληψία της συνεχούς “προόδου”.
Το θέατρο του Γκολντόνι είναι ο ιδανικός καθρέφτης μιας εποχής που ξεκίνησε θριαμβευτικά με τη Γαλλική Επανάσταση και ήδη νιώθουμε ότι διανύει την τελική της φάση χωρίς να ξέρουμε πού θα καταλήξει. Δεν είναι το τέλος της Ιστορίας, ίσως όμως να είναι το τέλος της ευδαιμονικής ουτοπίας. Βλέπουμε π.χ. τα παιδιά της Δύσης που προγραμματικά αναθρέψαμε κάτω από την “προοδευτική” σκέπη του τάχα ελευθεριακού μη νοήματος να πυκνώνουν σήμερα τις τάξεις του μη ελευθεριακού νοήματος. Και απορούμε πώς έγινε.
Ο άλλος πόλος της κωμωδίας είναι τα δύο λαϊκά της πρόσωπα, ο Τρουφαλντίνο και η Σμεραλντίνα, που εκπροσωπούν τον Αρλεκίνο και την Κολομπίνα της παλιάς Commedia και του παλιού κόσμου, έχοντας μετακομίσει στη νέα εποχή δίχως να χάσουν τα βασικά χαρακτηριστικά τους: ευστροφία, αίσθηση πηγαία του χιούμορ, ετοιμότητα να αντεπεξέρχονται σε δύσκολες καταστάσεις, φυσική καλλιέργεια, διάθεση ερωτική και μια γλώσσα αυθόρμητη που δεν γίνεται ποτέ χυδαία. Αυτοί είναι το “άλας της γης” που πρέπει με κάθε τρόπο να διαφυλάξουμε εντός και εκτός μας απέναντι στη χυδαία “φυλή των κυρίων”, οι οποίοι μιλούν μια γλώσσα καταχρηστική, στηριγμένη στα ξυλοπόδαρα της “επαρκούς ενημέρωσης” και της “έγκαιρης πληροφόρησης” δίχως χρώμα, δίχως αίσθημα, δίχως νόημα εν τέλει.
Η φόρμα του Γκολντόνι ισορροπεί ευαίσθητα και περίτεχνα γύρω από τον εαυτό της. Είναι μια αυτάρκης φόρμα-σβούρα που συντηρείται από την αέναη περιστροφική της κίνηση. Για να αναστηθεί σήμερα η γκολντονική φόρμα, δεν χρειάζεται κάτι περισσότερο από ταλαντούχους ηθοποιούς “παντός καιρού”, χαλκέντερους, με αντίληψη συντεχνίας, που να την πιστεύουν. Είδαμε αυτό να συμβαίνει στο καλό Θέατρο Ελεύθερη Έκφραση στην Κυψέλη, μοναδικό πια κόσμημα της υποβαθμισμένης περιοχής, αφότου σιώπησε, δυστυχώς, πριν λίγα χρόνια το γειτονικό Θεμέλιο. Μια εστία πολιτισμού που αθόρυβα υπηρετεί επί χρόνια την αληθινή τέχνη μέσα από χίλιες αντιξοότητες, μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας και αντέχει ηρωικά. Παρακολουθήσαμε μια παράσταση του “Υπηρέτη” άμεση, αυθόρμητη, λαϊκή, κεφάτη, λαμπερή, δίχως περιττά στολίδια και, ιδίως, αισιόδοξη.
Σκηνοθετημένη από την πολύπειρη Μαίρη Ιγγλέση, σε καλή μετάφραση - απόδοση της Ειρήνης Κουτσάφτη, με χειροποίητα σκηνικά της Fany Tripolitof, κοστούμια της Πέννυ Αμπλά, άρτιους φωτισμούς του Αντώνη Παναγιωτόπουλου, μουσική επιμέλεια Φίλιππου Κουτσάφτη, χορογραφίες του Θοδωρή Χαλά που “έδεναν” όλα σε ένα. Μια ισοκέφαλη ομάδα ασκημένων ηθοποιών, με το πνεύμα της συντεχνίας αναστημένο, λειτουργούσε ομότροπα, σε φυσικούς ρυθμούς “ανάσας”, με κατορθωμένο ύφος λαϊκό, θυμίζοντας παλιό καλό ελληνικό σινεμά που είχε ρίζες λαϊκοθεατρικές. Ειρήνη Κουτσάφτη (πρώτη μεταξύ ίσων), Γιάννης Τσιώμου, Τζένη Οικονόμου, Κοσμάς Χειράκης, Τάσης Πολιτόπουλος, Μαίρη Ιγγλέση, Σωτήρης Αντωνίου φτιάχνουν ένα καλοκουρδισμένο σύνολο.
