Ο "Ίων" του Ευριπίδη (420 π.Χ.) για πολλούς μελετητές είναι ένα έργο προβληματικό. Κάποιοι το χαρακτηρίζουν με τον καινοφανή όρο “Οικογενειακή Τραγωδία”, ενώ κάποιοι άλλοι αρνούνται την τραγική του φύση, με το επιχείρημα ότι διαθέτει “επεισοδιώδη” δομή και αίσιο τέλος. Επειδή αποφεύγεται την τελευταία στιγμή ο φόνος (εν αγνοία) του παιδιού απ' τη μάνα και της μάνας απ' το παιδί με τη λυτρωτική αμοιβαία αναγνώρισή τους η οποία καθαίρει σαρωτικά το ένοχο, βίαιο παρελθόν. Προσομοιάζοντας η πλοκή πολύ μεταγενέστερα έργα της ”Νέας Κωμωδίας”. Αυτό το επιχείρημα ελέγχεται, επειδή δεν υπάρχει πουθενά κανόνας να επιβάλλει στην αρχαιοελληνική τραγωδία τέλος αιματηρό. Ο “Οιδίπους Επί Κολωνώ” του Σοφοκλή, η “'Αλκηστις”, η “Ελένη”, η “Ιφιγένεια Εν Ταύροις” του Ευριπίδη μαζί με τον “Ίωνα” από τα σωζόμενα δράματα, αρκούν ως παραδείγματα. Σε αντίθεση με τις ρωμαϊκές τραγωδίες του Σενέκα, αλλά και τις ελισαβετιανές, όπου το αιματηρό τέλος είναι σχεδόν υποχρεωτικό. Μεταφέρω μέρος από όσα σχετικά γράφει ο Γιάγκος Ανδρεάδης στον πρόλογό του, στο έντυπο πρόγραμμα της παράστασης:
“Αυτό που μας οδηγεί να τοποθετήσουμε τον 'Ίωνα' στο τραγικό είδος είναι ότι το έργο αυτό μας επιτρέπει να συλλάβουμε τις σύνθετες σχέσεις ανάμεσα στην ψυχή και στον οίκο, την πόλιν και τον κόσμο. Οι διαφορές μεταξύ της τραγωδίας και της Νέας Κωμωδίας δεν είναι μόνο ζήτημα φόρμας. Είναι πολύ περισσότερο ζήτημα ορίζοντα και γραφής. Από τη Νέα απουσιάζει το ψυχικό βάθος που μας αποκαλύπτει ο τραγικός λόγος, και η μεταφορική γλώσσα με την οποία αποκαλύπτεται αυτό. Ο ορίζοντας στενεύει τόσο προς τα μέσα όσο και προς τα έξω, σε ό,τι αφορά το πολιτικό που εξαφανίζεται πλήρως (...) Στον 'Ίωνα', αντιθέτως, όλα τα κυρίαρχα που χαρακτηρίζουν το τραγικό στοιχείο επιμένουν...”.
Στα πιο πάνω θα πρόσθετα κάτι ακόμη. Έστω ότι κανόνας της τραγωδίας είναι το αιματηρό τέλος, αλλά πάντοτε με τη μορφή μιας “θυσίας”, ως δίκαιη, τελετουργική εξαγορά των άδικα χυμένων αιμάτων της προϊστορίας (του Μύθου). Όταν, όμως, η προϊστορία ασφυκτιά από Ιστορία και η πλημμυρίδα του άδικου, ανεξαγόραστου αίματος φουσκώνει στον ορίζοντα του αληθινού κόσμου, τότε ο τραγικός ποιητής, ζώντας, ίσως, από δικό του φταιξιμο (πτώση) ολόκληρος εντός της ζώσης Ιστορίας, νοιώθει την ιερή υποχρέωση να μας δείξει τον άλλο δρόμο, της δίκαιης αναγνώρισης, συνδιαλλαγής, και συμφιλίωσης, την οδό της αμπώτιδας των αιμάτων. Τέτοια η περίπτωση της “Ελένης”, της “Ιφιγένειας εν Ταύροις” και του “Ίωνα”, που είναι άνορθόδοξες, αλλά κανονικές τραγωδίες.
Η παράσταση του “Ίωνα” σε σκηνοθεσία της Ιόλης Ανδρεάδη, σε δική της μετάφραση (καλή ως ρυθμός, θα την ήθελα λίγο πιο προσεκτική σε επιλογές λέξεων), πρωτοπαρουσιάστηκε στο αρχαίο θέατρο Φιλίππων τον Αύγουστο του 2017 στο πλαίσιο του εκεί Φεστιβάλ, για να επαναληφθεί τον χειμώνα του 2018 σε περιορισμένη σειρά παραστάσεων στην Αθήνα στο θέατρο Άλφα-Ιδέα. Πρόκειται για μια “πύκνωση” της ήδη πυκνής αυτής τραγωδίας, με σκοπό να αποκαλύψει, πέρα από την επεισοδιώδη δράση, τον παραγνωρισμένο σχετικά νοηματικό πυρήνα της. Δίνοντάς την ως ένα σύγχρονο “σημειωτικό τετράγωνο”, από ελευθερία, ανάγκη, παραγνώριση και αναγνώριση. Με τη Μοίρα στο σημείο τομής των διαγωνίων, μοιράζει όλους τους ρόλους σε δύο μόνο ηθοποιούς που αναλαμβάνουν όλο το βάρος και την ευθύνη μιας μη αναπαραστατικής, με την κλασική έννοια του όρου, συμβολιστικής προσέγγισης. Ευτυχώς οι ηθοποιοί ανταποκρίνονται άμεσα στο δύσκολο έργο. Η Δήμητρα Χατούπη, τοποθετημένη στο κέντρο της πλατείας σε ψηλότερο σημείο, δεσπόζει με την εκλεκτή της εσωτερική κίνηση μέσα στην ακινησία, όντας ταυτόχρονα η τρομερή Μητέρα-Θεά, Κρέουσα, η αδέκαστη Μοίρα και η αινιγματική Σφίγγα: το “πηνίο” πέριξ του οποίου τυλίγονται τα νήματα της πολυμήχανης Θεάς Αθηνάς, που κινεί ως νευρόσπαστα τους χαρακτήρες... Τους άλλους ρόλους γράφει με αναγνώσιμα ιδεογράμματα ο εξαιρετικός Κωνσταντίνος Μπίμπης. Ευρηματικά τα σκηνικά-κοστούμια της Δήμητρας Λιάκουρα, “Θεϊκά” με μια λέξη τα κρουστά του Νίκου Τουλιάτου.
