Live τώρα    
20°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
20 °C
19.4°C21.6°C
2 BF 69%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Ασθενής ομίχλη
19 °C
15.6°C20.8°C
2 BF 70%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
18 °C
17.7°C19.8°C
4 BF 68%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Σποραδικές νεφώσεις
25 °C
22.5°C24.8°C
2 BF 34%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
21 °C
20.9°C22.3°C
3 BF 46%
Λέανδρος Πολενάκης, κριτικός θεάτρου: / "Σκοπός της κριτικής είναι να διαμορφώνει κριτική σκέψη"
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Λέανδρος Πολενάκης, κριτικός θεάτρου: / "Σκοπός της κριτικής είναι να διαμορφώνει κριτική σκέψη"

Η εγκυρότητα ενός κριτικού, κατά τον Λέανδρο Πολενάκη, συνίσταται στην εντιμότητα και τις γνώσεις ενώ ο σκοπός της κριτικής δεν είναι άλλος παρά "να υπηρετεί τη βαθύτερη παιδεία του θεάτρου που είναι πολιτική παιδεία και να διαμορφώνει ένα κοινό με αυτόνομη κρίση". Επί δεκαετίες κριτικός θεάτρου της "Αυγής", προσφέρει στον αναγνώστη κάτι περισσότερο από μια έγκυρη γνώμη για μια παράσταση καθώς ο στέρεος δοκιμιακός λόγος των κειμένων του δίνει πάντα αφορμές για σκέψη, αναστοχασμό, προβληματισμό. Με αφορμή τις κριτικές του στην "Αυγή" μιλήσαμε μαζί του καθώς αρκετές από αυτές συγκεντρώνονται στο τελευταίο του βιβλίο "Της γραφής και της σκηνής - Θεατρικές κριτικές 2013-2015" (εκδ. Εύμαρος), που παρουσιάζεται αύριο στο υπόγειο του Θεάτρου Τέχνης (6 μ.μ.) από τους Μαριάννα Κάλμπαρη, Γιώργο Κιμούλη, Ελένη Γκίνη, Βασίλη Κατσικονούρη, Σίσσυ Παπαθανασίου, Πέτρο Κακολύρη και Μαρώ Τριανταφύλλου. Αποσπάσματα διαβάζουν οι Στέφανος Κυριακίδης και Δανάη Καλαχώρα.

* Γιατί να διαβάσει κανείς κριτικά σημειώματα που έχει ήδη διαβάσει στην εφημερίδα;

Προφανώς κανείς δεν μπορεί να υποχρεώσει κάποιον να ξαναδιαβάσει τυπωμένη σε βιβλίο μια κριτική που διάβασε στην εφημερίδα. Η κριτική έχει τους δικούς της αναγνώστες, κάποτε συστηματικούς. Ορισμένοι κόβουν τις κριτικές που τους ενδιαφέρουν, τις αρχειοθετούν σε φακέλους και τις έχουν σε πρώτη ζήτηση. Ξέρω αρκετούς που το κάνουν με τις δικές μου κριτικές. Αλλά και τους ιστορικούς του θεάτρου διευκολύνει στο έργο τους κάτι τέτοιο. Οι παραστάσεις έχουν από τη φύση τους παροδικό χαρακτήρα και οι συγκεντρωμένες κριτικές αποτελούν αναντικατάστατη πηγή γνώσης. Θα πρόσθετα και κάτι άλλο. Να έχουμε δημοσιευμένες σε βιβλίο τις κριτικές μιας παλιότερης εποχής βοηθάει να κρίνουμε το ίδιο το πνευματικό βάθος και την καλλιτεχνική ευαισθησία της εποχής αυτής, από μια απόσταση χρόνου που έχει ήδη ξεχωρίσει την ήρα από το σιτάρι. Διαβάζοντας π.χ. σήμερα τις θεατρικές κριτικές ορισμένων Γερμανών λογίων του 19ου αιώνα για τον Ίψεν, όπως ο περιβόητος Μαξ Ναρντάου, μας πιάνουν κυριολεκτικά τα γέλια με τις ανοησίες που γράφουν. Αντίθετα, διαβάζοντας τα δοκίμια πάλι για τον Ίψεν στην Ελλάδα του κατασυκοφαντημένου 19ου αιώνα, του Ξενόπουλου, του Βιζυηνού και του Παλαμά, δεν μπορούμε παρά να θαυμάσουμε την τόλμη, την ευθυκρισία και την ευρύτητα πνεύματος με την οποία τον αντικρίζουν.

*Ποιος ο ρόλος της κριτικής σε μια εποχή που η πληροφορία μεταδίδεται ταχύτατα και ο σύγχρονος πολίτης πολλές φορές αδυνατεί να αφομοιώσει;

Σκοπός της κριτικής δεν είναι η πληροφόρηση. Αυτό το κάνουν οι πολιτιστικοί συντάκτες. Ο ρόλος της κριτικής είναι άλλος: Να υπηρετεί τη βαθύτερη παιδεία του θεάτρου, που είναι πολιτική παιδεία. Επειδή το θέατρο, από την γέννησή του συνδεδεμένο με την πόλη και τις αξίες της, είναι πάντα πολιτικό θέατρο. Τι ακριβώς όμως εννοούμε λέγοντας ‘πολιτικό θέατρο’; Θα πρέπει κατ’ αρχάς, να το διαχωρίσουμε από το απλώς στρατευμένο θέατρο. Το στρατευμένο θέατρο υπηρετεί μια πολιτική θέση που έχει από τη φύση της παροδικό χαρακτήρα. Το πολιτικό θέατρο είναι κοινωνικά δραστικότερο, δηλαδή στοχεύει στην ουσιαστική και βαθύτερη επικοινωνίας σκηνής - κοινού. Προορισμός αυτού του θεάτρου είναι να παρουσιάσει το θεατρικό γεγονός απαλλαγμένο από τον ασφυκτικό κλοιό της τρέχουσας πραγματικότητας. Να παρουσιάσει στη σκηνή το γεγονός, όχι το συμβεβηκός, όπως θα έλεγε ο Αριστοτέλης, δηλαδή όχι το τυχαίο συμβάν, αλλά εκείνο που προκύπτει κατά το ‘εικός και αναγκαίο’ του θεατρικού μύθου. Στην εποχή μας το σύγχρονο άτομο βομβαρδίζεται από ποικίλες και αντιφατικές πληροφορίες που αφειδώς διαχέουν τα ΜΜΕ, με αποτέλεσμα να διασπούν την ολόκληρη εικόνα που είχε διαμορφώσει για τον κόσμο μέσα από την παιδεία του, υποβάλλοντας του στη θέση της μια άλλη που δεν είναι δική του επιλογή, αλλοιώνοντας έτσι την κρίση του. Με άλλα λόγια, σπέρνουν μια πνευματική σύγχυση. Αυτή την υποδούλωση στις αμφιλεγόμενες εξουσίες πολεμάει το “πολιτικό θέατρο”. Ο σκοπός της κριτικής είναι ακριβώς αυτός, να διαμορφώνει ένα κοινό με αυτόνομη κρίση.

* Ποιος ο λόγος να γράφεται κριτική σήμερα;

Πρέπει να υπάρχει η κριτική ανεξάρτητα από εποχές. Είναι δικαίωμα κατοχυρωμένο κάθε ευνομούμενης δημοκρατικής πολιτείας. Αλλιώς πάμε σε άλλες καταστάσεις. Καθένας δικαιούται να ασκήσει κριτική, ανεξαρτήτως τού αν κατέχει μια στήλη σε έντυπο ή Διαδίκτυο. Με βρίσκει κάθετα αντίθετο η άποψη που καλλιεργούν κάποιες καλλιτεχνικές συντεχνίες ότι μόνο τα μέλη τους δικαιούνται να ασκούν κριτική ο ένας στα έργα του άλλου. Αυτό μου θυμίζει μια ρώσικη παροιμία: «Ο γάιδαρος είπε καλά λόγια για τον πετεινό επειδή ο πετεινός είπε καλά λόγια για τον γάιδαρο».

* Ο κριτικός λόγος σήμερα σε τι επίπεδο βρίσκεται;

Σε πολλές περιπτώσεις, ο κριτικός λόγος σήμερα είναι στο επίπεδο ενός πολιτιστικού ρεπορτάζ που περιορίζεται να παρουσιάσει το έργο και την παράσταση ως είδηση. Σε άλλες περιπτώσεις, αποτελεί μια ανάπτυξη του δελτίου Τύπου που στέλνουν τα γραφεία. Υπάρχουν βέβαια πολιτιστικοί συντάκτες που τουλάχιστον κάνουν καλά τη δουλειά τους, αλλά αυτό δεν συμβαίνει πάντα. Πρόκειται για φαινόμενο που δεν παρουσιάζεται μόνο στην Ελλάδα, αλλά και στο εξωτερικό. Πρέπει όμως, από την άλλη μεριά, να πω ότι στην Ελλάδα έχουμε μια μακρά παράδοση δοκιμιακής κριτικής που διεισδύει βαθιά στο έργο και στην παράστασή του, αιτιολογώντας τις κρίσεις με λόγο επιστημονικό, κάτι που στο εξωτερικό σπανίζει. Στις άλλες χώρες της Ευρώπης, η κριτική περιορίζεται, μετά από μια παράθεση της υπόθεσης του έργου, σε αναιτιολόγητες συνήθως κρίσεις. Η παράδοση της δοκιμιακής κριτικής αντιστέκεται και επιβιώνει ακόμη στη χώρα μας, παρά τις “ανθυγιεινές” συνθήκες υπό τις οποίες ασκείται η κριτική, παρά τις δυσκολίες και παρά τα εμπόδια που τίθενται.

* Πώς διαμορφώνεται σήμερα ο θεατρικός λόγος, όχι μόνο στην Ελλάδα;

Δεν υπάρχει απάντηση ενιαία. Συμμετέχω συχνά σε διεθνή θεατρικά συνέδρια και βλέπω πολλές παραστάσεις στο εξωτερικό. Τα πράγματα πάνε γενικά καλά, καλλιεργείται μια πρωτότυπη γραφή που αγγίζει τα καθημερινά προβλήματα των ανθρώπων. Υπάρχει μεγάλη διάθεση να ειπωθούν θεατρικές αλήθειες, κυρίως οι χώρες του λεγόμενου πρώην ανατολικού μπλοκ βρίσκονται σε πρωτοφανή καλλιτεχνικό αναβρασμό. Αναζητούν καινούργιες φόρμες για να διατυπώσουν πράγματα αιώνια και παλιές φόρμες για να ξαναπούν καινούργια πράγματα. Το θέατρο ζει σε αυτές τις χώρες, αλλά και σε κάποιες, χώρες της Δύσης, όχι όλες, βλέπουμε μια θεατρική ζύμωση που σίγουρα κάτι καλό θα φέρει. Μια τελευταία παρατήρηση το ξένο θέατρο που βλέπουμε συνήθως στα δικά μας φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου δεν είναι ίσως το καλύτερο και αντιπροσωπευτικότερο. Δίνεται προτίμηση σε κάποιες θεατρικές προτάσεις οι οποίες προβάλλουν το παλιό και χιλιοφορεμένο σαν ένδυμα της τελευταίας μόδας.

* Η κριτική κατά κανόνα στέκεται ή οφείλει να στέκεται απέναντι στις εξουσίες. Πώς αποφεύγεται ο σκόπελος να μετατραπεί η ίδια σε ένα είδος εξουσίας;

Ασκώντας τη θεατρική κριτική για περισσότερα από σαράντα χρόνια, σήμερα μπορώ με βεβαιότητα να πω ότι ο ρόλος του κριτικού, ιδιαίτερα σε δύσκολους καιρούς όπως οι τωρινοί, δεν είναι να προβάλλει τις προσωπικές του απόψεις, αλλά, αντίθετα, να ενισχύει τους θεατές, έτσι ώστε να αναπτύσσουν ελεύθερα τη δική τους κρίση, ανεξαρτήτως των ύποπτων «κανόνων» που προωθούν με ποταμούς χρημάτων οι πάσης φύσεως πονηρές εξουσίες. Με αυτήν την έννοια, η κριτική δεν πρέπει να γίνεται η ίδια ακόμη μια εξουσία. Αρκεί να δείχνει δρόμους πέραν των πεπατημένων.

* Συμβιβάζεται ο ρόλος του κριτικού με διοικητικές θέσεις στον κρατικό μηχανισμό ή σε ιδιωτικούς φορείς;

Κατηγορηματικά όχι. Δεν είναι δυνατόν να αποδεχθώ μια άποψη που υποστηρίζει ότι «ποσώς ενδιαφέρει εάν ο κριτικός εργάζεται στο Δημόσιο ή για λογαριασμό κάποιου θιάσου». Μόνο αφελείς μπορούν να παραβλέψουν ότι με αυτή τη διαρκή «συνεργασία» μια ολιγάριθμη ομάδα συγκεκριμένων προσώπων μπορεί να αναλαμβάνει επίσημα και καθεστωτικά, υπό τον αυτοπροσδιορισμό του «κριτικού», καθήκοντα εισηγητή, δραματολόγου και εν γένει συνδιοργανωτή εκδηλώσεων, προτείνει επιχορηγήσεις και υπαγορεύει αισθητικές κατευθύνσεις, με δυσχερώς αποκρυπτόμενη τη λειτουργία της ίδιας αυτής ομάδας ως εμπροσθοφυλακής «κριτικής» προκάλυψης του καλλιτεχνικού αποτελέσματος, στη διαμόρφωση και διαχείριση του οποίου αντιδεοντολογικά συμμετέχει.

* Η κριτική θεάτρου είναι επάγγελμα; Ποια τα συστατικά του;

Δεν αποκλείεται να είναι και επάγγελμα. Στις άλλες χώρες της Ευρώπης, αυτό ισχύει υπό όρους, όπως να μην εμπλέκεται με όσα ασυμβίβαστα προανέφερα.

* Εσείς γιατί αποφασίσατε να ασχοληθείτε με την κριτική θεάτρου ενώ ταυτόχρονα γράφετε και λογοτεχνία;

Από πολύ νέος μου άρεσε παρά πολύ το θέατρο και έβλεπα πάρα πολλές παραστάσεις. Ο Γιώργος Χατζηδάκης μου ζήτησε να αρχίσω να γράφω στο έγκυρο περιοδικό του, τα «Θεατρικά», κι έτσι ξεκίνησα. Επίσης από πολύ νέος και πριν αρχίσω την κριτική θεάτρου έγραφα πολύ, ιδίως ποίηση, απλώς δεν δημοσίευα τη δουλειά μου. Συνεχίζω από τότε να γράφω. Ήδη έχουν εκδοθεί δέκα βιβλία μου.

* Έχετε βρεθεί αντιμέτωπος με συγκρούσεις εξ αιτίας μιας κριτικής σας;

Μέχρι στιγμής, όχι.

* Τι είναι αυτό που κάνει έναν κριτικό έγκυρο;

Πρώτα η εντιμότητα και μετά οι γνώσεις.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL