Live τώρα    
18°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
18 °C
15.1°C19.8°C
3 BF 56%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Σποραδικές νεφώσεις
16 °C
14.7°C17.0°C
1 BF 75%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
16 °C
14.8°C17.1°C
3 BF 66%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
15 °C
14.8°C17.5°C
1 BF 58%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
14 °C
13.9°C16.9°C
0 BF 62%
Ένα εργαστήριο μνήμης
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Ένα εργαστήριο μνήμης

Η «Δημοκρατία στην Αμερική» του Ρόμεο Καστελούτσι στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών, είναι μια ελεύθερη δραματοποίηση του ομότιτλου βιβλίου του Γάλλου διπλωμάτη Αλέξις Ντε Τοκβίλ (1805-1859) που ανατέμνει και αποτυπώνει το αμερικανικό πολιτικό σύστημα από τη σκοπιά ενός φιλελεύθερου, αντιμοναρχικού Ευρωπαίου.

Οι άποικοι του Νέου Κόσμου, ως επί το πλείστον πουριτανοί, σχημάτισαν κοινότητες διεπόμενες από ένα αυστηρό σύστημα κανόνων, στηριγμένων στην Παλαιά Διαθήκη και στο αυστηρό «κλειστό» προτεσταντικό δόγμα της σωτηρίας των «εκλεκτών», πάντα κάτω από την αόρατη παρουσία - τρομερή «προστασία» ενός παντοδύναμου πατέρα - θεού - δυνάστη, που δεν ανέχεται την ελάχιστη ανυπακοή και συντρίβει κάθε «αμφισβητία». (Ο Λόρκα, με την αμερικανική εμπειρία του, έγραφε χαρακτηριστικά ότι «οι Αμερικανοί δεν βλέπουν το πρόσωπο του Θεού, αλλά μόνο τη γιγάντια πατούσα του!").

Για τον Τοκβίλ, η προσήλωση στο γράμμα της Παλαιάς Διαθήκης και ο θρησκευτικός φανατισμός έχουν υποκαταστήσει τη δημοκρατική λειτουργία της πόλεως. Για τον Καστελούτσι, το προτεσταντικό δόγμα (κατά τον Μαξ Βέμπερ η ίδια η μήτρα που εξέθρεψε τον καπιταλισμό) δεν αφήνει κανένα περιθώριο ελεύθερης βούλησης στον άνθρωπο και έχει ωθήσει στο περιθώριο την ευρωπαϊκή εμπειρία της αττικής τραγωδίας, αξεπέραστης μέχρι σήμερα μορφής αυτοσυνείδησης και πολιτικής ταυτότητας του ατόμου.

Θα πρόσθετα ότι ο αρχαίος, αρπακτικός «ερπετικός εγκέφαλος» του ανθρώπου αναδύεται πάλι στην επιφάνεια με τη δύναμη της επιβεβλημένης «άνωθεν» αδράνειας λόγου-διάνοιας, παίρνει τον έλεγχο και εγκαινιάζει νέα εποχή τεράτων. Δείτε, απλώς, τις τερατικές μορφές των σημερινών ηγετών του κόσμου για να πεισθείτε.

Μετά το “Go down Moses” και τον «Ιούλιο Καίσαρα», είδα τη «Δημοκρατία στην Αμερική» ως το τρίτο μέρος μιας άτυπης τραγικής τριλογίας η οποία διαπραγματεύεται τη διαχείριση των «μεγάλων αφηγήσεων» που έφτιαξαν την (ουμανιστική) Δύση. Ο Καστελούτσι πηγαίνει κόντρα στη «νεωτερική» εκδοχή του μη-νοήματος της ζωής, «γεμίζοντας» τα τεχνητά κενά της ύπαρξης με αυθεντική ύλη τραγωδίας. Θα έλεγα με ζωοποιό πνεύμα αν αυτή η λέξη δεν είχε τόσο πολύ κακοποιηθεί. Τελευταίος ανθρωπιστής ο Καστελούτσι, τελευταίος εραστής του άπεφθου κάλλους μέσα σε έναν κόσμο που τον τρέφουν οι επικυρίαρχοι με σκουπίδια και με εικόνες ασκήμιας. Τελευταίος «ιππότης» - Δον Κιχώτης, επιμένει ακόμη να εμπνέεται και να αντλεί τις εικόνες του πολιτικού του θεάτρου από το αστείρευτο φρέαρ της ελληνικής τραγωδίας, όπου ευδοκιμεί το άνθος της ελεύθερης (παρ' ότι ασύμμετρης) σχέσης ανθρώπου - θεού. «Αιτία βουλομένου, θεός αναίτιος» (Πλάτων).

Ο Καστελούτσι έχει κατανοήσει πλήρως ότι η τραγωδία δεν φύεται στον χώρο της ανάγκης, αλλά στον χώρο της ελευθερίας. Μάλιστα, μιας ελευθερίας όχι από ανάγκη, αλλά από ελευθερία! Και πράττει σύμφωνα με αυτή την πεποίθησή του, απαλλαγμένος από τα δεσμά της περίκλειστης φόρμας. Αυτό είναι το μυστικό για να κατανοήσουμε το έργο του. Στον κόσμο του, ο Λόγος προηγείται της γλώσσας και οι σημασίες των λέξεων της εκφοράς τους. Όπως στις ινδιάνικες, «τελεστικές» γλώσσες. Κάθε παράστασή του είναι ένα ιδιότυπο εργαστήριο μνήμης, όπου αναπαριστά θεατρικά και οιονεί τελετουργικά την ίδια τη λειτουργία της μνήμης. Επειδή δεν θυμόμαστε πάντα ό,τι μας έχει συμβεί, αλλά, αντίθετα, μας συμβαίνει πάντα, σε παρόντα χρόνο, ό,τι θυμόμαστε. Τα γεγονότα μάς θυμούνται μέσω του Λόγου που τα περιβάλλει ως αύρα.

Η λευκή γυναίκα που πρώτη αμφισβητεί το δόγμα της πρόνοιας και του προορισμού γίνεται στο έργο «ο κόκκος σίτου", που, «εάν μη αποθάνει μόνος μένει και εάν αποθάνει πολύ σίτον φέρει» κατά την ευαγγελική ρήση. Γίνεται ενσυνείδητα ένα με τη φύση, όπως οι ιθαγενείς γείτονές της. Πρόκειται αναμφίβολα για μια σύγχρονη τραγωδία, μέσα από ένα πανόραμα εκπληκτικού κάλλους και διαύγειας αλληλοδιάδοχων εικόνων. Ένα έκπαγλο θέαμα που μας μυεί στην αληθινή, άφθαρτη ομορφιά ψυχής και σώματος που αποτελούν το «συναμφότερο» του ανθρώπου, κατά τον Έλληνα Μυστικό του 14ου αιώνα Γρηγόριο Παλαμά. (Η δική μας απάντηση στον ξενόφερτο, ηλίθιο πουριτανισμό). Έξοχα παιγμένο από μια πολυπληθή ομάδα πανέμορφων «σολωμικών», από ουρανό και χώμα, γυναικών. Θα μπορούσα να γράψω πολλά ακόμη, αλλά ο χώρος δεν με παίρνει.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL