Στις κωμωδίες του ο ιδεαλιστής Αριστοφάνης στοχεύει ουτοπικά στην αποκατάσταση του «φθαρμένου χρόνου», θέλοντας έτσι να γυρίσει πίσω το ρολόι της Ιστορίας, επειδή πιστεύει ότι αυτό θα φέρει αυτόματα και τη θεραπεία των άρρωστων θεσμών. Μια πρώτη ανάγνωση των έργων του αποκαλύπτει απλώς το ιστορικό πεδίο στο οποίο κινούνται: τον Πελοποννησιακό Πόλεμο, τη Νικίειο ειρήνη, τον Κλέωνα, τον Αλκιβιάδη και την εκστρατεία της Σικελίας. Μια βαθύτερη ανάγνωση μας οδηγεί στην αναζήτηση από τον Αριστοφάνη της χαμένης πράξης που συνέβη «κάποτε», σε χρόνο μυθικό, και έφερε τα επάνω κάτω στην τάξη του κόσμου. Χτυπάει τους νέους θεσμούς επειδή πρεσβεύει, όχι εντελώς άδικα, ότι παραμόρφωσαν και διέσπασαν την πρωταρχική ακέραιη εικόνα του ανθρώπου, όπως τη συλλαμβάνει ποιητικά, μέσα σε μια υγιή και αυτάρκη αγροτική κοινωνία, που δεν έχει ακόμα γνωρίσει τον πλήρη εκχρηματισμό της οικονομίας και ο πλούτος της δεν έχει γίνει παρασιτικός, επειδή συνίσταται σε ανταλλάξιμα πρωτογενή αγαθά της γης κυρίως, όχι σε αφηρημένο χρήμα.
Τα πρόσωπα των έργων του δεν ανήκουν στον συμβατικό χρόνο. Είναι πρόσωπα - ζηλωτές της «παλιάς, καλής, χρυσής εποχής», πριν ο πόλεμος τους κλείσει μέσα στα τείχη της πόλης. Στον ζωντανό χρόνο ανήκουν όσοι προσχώρησαν στις καινούργιες συνθήκες ή συμβιβάστηκαν με την πραγματικότητα: πατριδοκάπηλοι, έμποροι των ιδεών και έμποροι των όπλων, απατεώνες πολιτικοί και λογής δημαγωγοί, όσοι εκμεταλλεύονται προς όφελός τους τον ιστορικό χρόνο, επισύρουν όλοι την οργή και το μίσος του.
Κάτω από αυτήν την προοπτική, όλα τα έργα του είναι αναμνήσεις μεγάλων αγροτικών πανηγυριών που σφύζουν από νόστο επιστροφής σε αυτό που χάθηκε ανεπιστρεπτί. Και η στερνή σωζόμενη κωμωδία του, ο Πλούτος.
Ο «αγώνας» ανάμεσα στον Πλούτο και στην Πενία για την κυριαρχία πάνω στην πόλη της Αθήνας είναι το βασικό μότο του έργου. Αυτός ο «αγώνας» έχει δώσει λαβή σε πολλές ερμηνείες αλλά και σε παρεξηγήσεις. Πριν λίγα χρόνια, π.χ. Αμερικανός οικονομολόγος της σχολής της αυστηρής λιτότητας και δημοσιονομικής πειθαρχίας, χρησιμοποιούσε σε μελέτη του ένα προς ένα τα επιχειρήματα της αριστοφανικής Πενίας… προκειμένου να πείσει για τις νεοφιλελεύθερες απόψεις του! Με περισσή σοβαροφάνεια και χωρίς να παραπέμπει στον Αριστοφάνη! Τα είδαμε αυτά και σε πρόσφατη ελληνική φεστιβαλική παραγωγή του Πλούτου, στην οποία ο ποιητής, που δεν ζούσε χωρίς τις μυρωδιές της αγοράς και το θέαμα της αφθονίας, παρουσιάστηκε ως απολογητής της «έντιμης πενίας!» Συμβαίνουν αυτά εν Αθήναις, όχι όμως, όπως φαίνεται, και στην περιφέρεια, όπου γίνονται άλλα, λίαν ενδιαφέροντα πράγματα, τα οποία η πρωτεύουσα δεν αντιλαμβάνεται καν.
Στην ακριτική Ρόδο, σε παραγωγή του δραστήριου Δημοτικού Οργανισμού Πολιτισμού Ρόδου, παρακολουθήσαμε έναν άλλο Πλούτο του Αριστοφάνη, με το Θέατρο Νοτίου Αιγαίου, στον μαγικό αύλειο χώρο του παλιού Καστέλου, όπου άλλοτε ο «Ήχος και Φως». Ο σκηνοθέτης, Ζαχαρίας Αγγελάκος, βλέπει στο έργο, σωστά, όπως γράφει στο σημείωμά του, «την καταγγελία της προπαγάνδας των ολιγαρχικών που προσπαθούσαν να πείσουν τον λαό ότι η φτώχεια είναι πρόοδος». Διακρίνει, ακόμα, πρωτότυπα, στη μορφή του Πλούτου όχι στενά το χρήμα, όπως συνήθως γίνεται, αλλά τα κοινά αγαθά και την ευημερία των πολλών. Ενώ αποδίδει, αντίθετα, στην Πενία το νοθευμένο, πλασματικό, τοξικό και τοκογλυφικό χρήμα των λίγων. Κάτι πολύ κοντά στο γνήσιο πνεύμα του Αριστοφάνη, που δίνει ένα καινούργιο νόημα στο έργο και χαρίζει στην παράστασή του νέα φτερά. Παράλληλα, η χορογραφία της Μαρίας Μανιώτη είναι έξοχη στη σύλληψη και άψογη στην εκτέλεσή της. (Μέλη του χορού, οι: Βάσω Αγγελάκου, Ιωάννα Γιαννακού, Φανή Αδαμίδου, Βασίλης Γιακουμάρος, Κάτια Τάτση, Νεκταρία Νομικού, Σέβη Σαΐτη, Αυγή Παππά, Μένη Καλούδη, Κώστας Πατρακής, Τσαμπίκος Μανδάνης.) Ενώ το ίδιο μπορώ να πω και για την ευρηματική, πρωτότυπη μουσική του Αντώνη Κυζούλη. (Ζωντανό νταούλι ο Πάνος Ντίνας, σόλο μπουζούκι ο Γιώργος Πούλος, σολίστ τραγουδιών ο Αγαπητός Πάχος και η ΄Αννα Βούη. Παίζουν οι μουσικοί, Αντώνης Κυζούλης, Γιώργος Λόγγος, Γιώργος Πούλος, Κυριάκος Κωνσταντάκης, Νεκτάριος Κωνσταντάκης, Νατάσσα Καμπαστάνα, Νίκος Τσαντάνης, Πάνος Ντίνας, Παναγιώτης Γεωργιάδης.)
Η καλή μετάφραση του Κ.Χ. Μύρη αξιοποιείται στην παράσταση, εμπλουτισμένη με άφθονο Καραγκιόζη (όλο το έργο παρουσιάζεται σαν ένα όνειρο του Καραγκιόζη), με επιθεώρηση, με σφοδρή πολιτική σάτιρα, με καίριους, επίκαιρους στίχους του σκηνοθέτη… και με τη μέγαιρα Πενία να έχει λάβει… την αιθέρια θελκτική μορφή της γνωστής μας Μαντάμ Λαγκάρντ. Σημειώνω το πανέμορφο εύρημα, στην τρίτη εμφάνισή του, στο αποθεωτικό φινάλε, ο Πλούτος να έχει λάβει τη μορφή ενός μικρού παιδιού. (Στον ρόλο ο πεντάχρονος Χάρης Αγγελάκος - Σαμπάνης… αφοπλιστικός.)
Ο ακούραστος εργάτης του θεάτρου Τάκης Βαμβακίδης είναι εδώ στο στοιχείο του και οργιάζει επί σκηνής, ως ένας αξεπέραστος Καραγκιόζης και ως ένας μοναδικός δούλος Καρίων.
Με τον αέρα της «παλιάς καραβάνας» του θεάτρου μας, ο Ζαχαρίας Αγγελάκος δίνει «μπρεχτικά» έναν είρωνα, μειδιώντα, «φιλόσοφο» Χρεμύλο - αφηγητή… που ξέρει από πριν το τέλος του έργου, αλλά δε μας το μαρτυράει!
Ο Σταύρος Καλλιγάς είναι ένας καλός, ικανοποιητικός Πλούτος και η προικισμένη με το χάρισμα της μιμικής Βάσω Αγγελάκου, μια απολαυστική Λαγκάρντ - Πενία. Ιπτάμενος Ερμής με προέλευση από τον «μπερντέ», είναι η ταλαντούχα Μένη Καλούδη. Τη Γυναίκα του Χρεμύλου δίνει λιτά και καίρια η Φανή Αδαμίδου. Ο Βασίλης Γιακουμάρος (Βλεψίδημος και Συκοφάντης) έχει την πρέπουσα καραγκιοζίστικη όψη - κόψη. Η «γριά»… της Ιωάννας Γιαννακού βγάζει ένα πικρό γέλιο, και ο Κώστας Πατρακάης (Δίκαιος και "νεαρός") νέος ηθοποιός, μέσα στο κλίμα, δεν μπορεί να περάσει απαρατήρητος.
Τα ωραία κοστούμια της Αλεξίας Κατσιμπράκη είναι όλα εμπνευσμένα από ξεχωριστές, παραδοσιακές φορεσιές της Ρόδου. Ας μου επιτραπεί, όμως, να διαφωνήσω με τις ομοιόμορφες περούκες και με το υπερβολικά «φωναχτό» κοστούμι τού Πλούτου. Νομίζω ότι της ξέφυγαν.
Τα έξοχα σκηνικά είναι του πολυτάλαντου γλύπτη, σχεδιαστή - δημιουργού κοσμημάτων κ.ά. Νίκου Βασιλαρά, που συμβαίνει μάλιστα να εκθέτει αυτές τις μέρες στο Κάστρο των Ιπποτών.
Το άρτιο βίντεο είναι του Αλέξανδρου Λουϊζίδη και των Vigital Dreams.
