Κεντρικό θέμα της γραφής του γερμανόφωνου, Τσέχου, Εβραίου της Πράγας Κάφκα είναι η ιδέα του Καθολικού Δικαίου σε σύγκρουση με τον επιμεριστικό νόμο των εκάστοτε εξουσιών. Μπορούμε, άρα, να τον εντάξουμε στο χώρο των γραφών ενός Σίλερ, ενός Γκαίτε ή Κλάιστ, που υπήρξαν όλοι στον καιρό τους πιστοί εραστές της άπιαστης, καθολικής ιδέας του Δικαίου. Με τη διαφορά ότι ο Κάφκα δεν είναι, όπως εκείνοι, ρομαντικός και ουτοπιστής. Δεν στοχεύει στο φανταστικό, αλλά, μέσω αυτού, στο πραγματικό. Οι γραφές του δεν είναι ρομαντικές αλληγορίες, αλλά μυθικές παραβολές.
Οι κόσμοι που προέκυψαν από τα κείμενα του Σίλερ, του Γκαίτε και των άλλων ρομαντικών ποιητών της γερμανικής γλώσσας είναι, άραγε, δίκαιοι; Ο Γκαίτε υπερασπίζεται το ιδεώδες του ανθρωπισμού που «έθρεψε» την Ευρώπη. Ονειρεύεται, έτσι, στον «Δεύτερο Φάουστ», την ίδρυση μιας πρότυπης, ιδανικής πολιτείας που θα υπηρετεί την καθολική έννοια του Δικαίου. Έχει υποστηριχθεί ότι στο κορυφαίο αυτό έργο του ο Γκαίτε επιχειρεί μια ριζική ανατροπή του γερμανικού ρομαντισμού και ιδεαλισμού, όπου η αισθητική ως ιδεολόγημα δεν μπόρεσε να γίνει ουσία, παραμένοντας ένα απλό συμβεβηκός, ένας επιδιορισμός και μια μεταβλητή του όντος. Καθιστώντας έτσι την ομορφιά, από τρόπο ζωής, απλή καλλιτεχνική στάση. Αυτή είναι η ουσία του ρομαντισμού σε επίπεδο καλλιτεχνικό κοινωνικό, και πολιτικό, το «αμάρτημα» που σχολιάζει ο Γκαίτε κριτικά.
Προσωπικά αμφιβάλλω αν ακόμη και ο μεγάλος Γκαίτε παραμένει αθώος του «αμαρτήματος». Επειδή στην κορυφαία του δημιουργία επιχειρεί να λύσει το πρόβλημα του επιμερισμού ηθικής και κάλλους προσφεύγοντας πάλι στη μεταφυσική που γέννησε το πρόβλημα: Η «άνωθεν» λύση που προτείνει δεν προέρχεται από τον σαρκωμένο λόγο, δηλαδή από την καρδιά του ανθρώπου, αλλά προσφεύγει στο «αλλού». Όχι στην καθολική, έμφυτη, άναρχη, αδιαίρετη αρχή του Δικαίου, αλλά στις μερικές εκπορεύσεις του από «φωτισμένους ηγεμόνες». Άλλη μια φορά ζητάει την επικουρία των «φώτων» για να επικρατήσει στον κόσμο η λογική. Έχοντας εξαντλήσει τους ετερόφωτους φωτισμούς του, ο πολιτισμός της Δύσης ατενίζει πια κατάματα τα ερέβη.
Το όραμα του γερμανικού ιδεαλισμού και ρομαντισμού ναυάγησε οριστικά όταν η εγελιανή «Λογική του Κράτους» δεν έφερε στο φως το «Κράτος της Λογικής» και ο άνθρωπος περιήλθε στην κατάσταση που περιγράφει στις εφιαλτικές παραβολές του ο Κάφκα. Εφιάλτης δεν είναι μόνο το αστυνομικό κράτος της αυθαιρεσίας. Είναι και το ονομαζόμενο «Κράτος του Νόμου», αλλά ενός νόμου επιμεριστικού, φτιαγμένου ερήμην της καθολικής έννοιας του Δικαίου, κάτω από την πίεση του ιδεώδους της «καθαρότητας», εγελιανού και λουθηρανικού ταυτόχρονα, που τείνει να επικρατήσει σήμερα στην Ευρώπη.
Ο Κάφκα διαλύει το όραμα του καθαρολόγου γερμανικού ιδεαλισμού φέρνοντας στην επιφάνεια την τερατώδη, «ακάθαρτη» και σκοτεινή πλευρά του, που η «διαφωτισμένη» Δύση δεν είναι πρόθυμη να αποδεχθεί. Στο αφήγημα π.χ. «Πίθηκος» ή «Αναφορά σε μια Ακαδημία», π.χ., ένας χιμπαντζής περιγράφει τα στάδια ανόδου του στην ανθρώπινη κατάσταση: μαθαίνει να δίνει το χέρι, να καπνίζει, να πίνει, να φτύνει. Η πρόοδός του είναι ραγδαία. «Απέκτησα τη μέση μόρφωση ενός Ευρωπαίου» είναι η πρώτη δομημένη φράση που θα πει, με την οποία σφραγίζει το διαβατήριο εισόδου του στην κλειστή λέσχη του Homo Sapiens, με όσα αυτό συνεπάγεται.
Στην ικανή δραματουργική μεταφορά του Κόλιν Τέεβαν, σε καλή μετάφραση του Χάρη Αττώνη, στο «Από Μηχανής θέατρο», ο Άκις Βλουτής (κίνηση της Μαριέλλας Νέστορα) σκηνοθετεί πυκνά τον «Πίθηκο...» σαν ένα δραστικό κλοουνίστικο «σόου». Δεν παρασύρεται από τον ευθύγραμμο και ψευδώς «ρεαλιστικό» χρόνο του αφηγήματος. αλλά τον διαβρώνει σκοπίμως, εισάγοντας το ονειρικό στοιχείο. Διακρίνει τη διαφορά μεταξύ ρομαντικής αλληγορίας και μυθικής παραβολής, επιλέγοντας ένα αρμόζον ύφος ποιητικής απροσδιοριστίας και υπαρξιακής α-πορίας. Πετυχαίνει εν τέλει το ζητούμενο, να αναδείξει την αισθητική σε ουσία. Τα πιο πάνω υλοποιούνται με την καταλυτική συμβολή του ικανότατου ηθοποιού και αεικίνητου κλόουν Χάρη Αττώνη, που κάνει κυριολεκτικά τα πάντα στη σκηνή.
Η σύλληψη του εικαστικού χώρου από τον σκηνοθέτη, τα λειτουργικά κοστούμια του Νίκου Αναγνωστόπουλου, τα άρτια visual του Παντελή Μακκά, η ωραία πρωτότυπη μουσική του Σταύρου Γασπαράτου συγκλίνουν όλα σε ένα.
