Live τώρα    
15°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
15 °C
12.0°C16.5°C
1 BF 69%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
14 °C
11.5°C16.0°C
0 BF 65%
ΠΑΤΡΑ
Αραιές νεφώσεις
14 °C
7.0°C15.5°C
2 BF 63%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
14 °C
12.8°C15.8°C
2 BF 80%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
5 °C
4.9°C12.9°C
0 BF 100%
Πού είναι το «παράλογο;»
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Πού είναι το «παράλογο;»

Στον Κάρολο Κουν οφείλουμε τη γνωριμία μας με το νεότερο ευρωπαϊκό και αμερικανικό θέατρο. Ο ίδιος μας εισήγαγε στο λεγόμενο «θέατρο του παραλόγου» (αδόκιμος όρος) παρουσιάζοντας πρώτη φορά τον Ιονέσκο τη δεκαετία του '60, με τον «Ρινόκερο» και τα μονόπρακτα «Το μάθημα», «Οι καρέκλες», «Η φαλακρή τραγουδίστρια».

Πέρασε από τότε πάνω από μισός αιώνας. Δεν θα ιστορήσω όλα όσα μεσολάβησαν σε αυτό το διάστημα. Θα πω μόνο ότι σήμερα πια, που το πραγματικό παράλογο μπήκε για τα καλά στην καθημερινή μας ζωή, μπορούμε να καταλάβουμε τι αντιπροσωπεύει το θέατρο του Ιονέσκο. Για τον μέσο αστό της δεκαετίας του '60 ήταν μια «διασκεδαστική παραδοξολογία», ένα «χαριτωμένο σκέρτσο» για να ξεφεύγει από την πλήξη της τακτοποιημένης, μέσα σε στεγανά «κουτάκια», ζωής του.

Οι διανοούμενοι της αστικής παρέας, κάπως πιο ενήμεροι στα πολιτιστικά της Ευρώπης, του κόλλησαν πρόχειρα την προσωνυμία «παράλογο», που ήταν τότε του συρμού, χωρίς να πολυβλέπουν την ουσία του. Το αυθεντικό «παράλογο», τουλάχιστον στη δυτική εκδοχή του, με κυριότερο εκπρόσωπο τον Μπέκετ, γεννήθηκε μέσα στις συμφορές του πολέμου και την πλήρη διάψευση των ελπίδων για έναν καλύτερο κόσμο.

Ο Μπέκετ, ένας μεταφυσικός χωρίς μεταφυσική, βλέπει την κατάρρευση του ανθρωπιστικού ιδεώδους, που ήταν ανέκαθεν το θεμέλιο του ευρωπαϊκού πολιτισμού, σαν λύτρωση από ψευδαισθήσεις. Με τον άνθρωπο του μεταπολέμου, πια, μια ασήμαντη μονάδα ριγμένη τυχαία σε ένα σύμπαν δίχως αρχή, μέση, τέλος, ακατανόητο, τυφλό, κουφό, βουβό. Η διαπίστωση αυτή της γυμνής και ανυπεράσπιστης φύσης του ανθρώπου δίνει στα έργα του Μπέκετ χροιά «ανθρώπινης κωμωδίας».

Ο Ιονέσκο είναι αλλιώς: ένας γνήσιος καρτεσιανός που πιστεύει στην παντοδυναμία της λογικής και εξανίσταται με την αλόγιστη χρήση της. Ένας οπαδός του ανθρωπισμού που διαμαρτύρεται για την ολοσχερή κατάρρευσή του. Σαρκάζει την υποκρισία της γαλλικής αστικής τάξης που ασκεί την εξουσία της εν ονόματι των ανθρωπιστικών ιδεωδών χωρίς να τα ασπάζεται.

Ο Ιονέσκο «κρεμάει» γι' αυτό, μονόπαντα, στην ξεφτισμένη πρόσοψη του οικοδομήματος της γαλλικής άρχουσας τάξης μια τεράστια, ανορθόγραφη, κακογραμμένη ταμπέλα με τη λέξη: «Κατεδαφίζεται». Η ειρωνεία του κρύβει έναν βαθύτερο πόνο.

Το «Μάθημα» («Μά-θυμα» κατά την ευφυή παραλλαγή του τίτλου) εκθέτει προφητικά και καταγγέλλει τις βλαβερές συνέπειες της μετάλλαξης του Ορθού Λόγου σε λόγο χρηστικό και της μετάπτωσης του ιδεώδους της ανοιχτής Παιδείας σε τεχνοκρατούμενο εκπαιδευτικό νεο-σχολαστικισμό. Με αποτέλεσμα την πλήρη ασυνεννοησία και το τεράστιο επικοινωνιακό χάσμα που διαπιστώνουμε σήμερα σε όλη του την έκταση, μάλιστα σε έναν αιώνα που κομπάζει ότι, με την τεχνολογία του, έκανε την επικοινωνία κοινό αγαθό. Το αντίθετο ακριβώς κατόρθωσε. Το μάθημα έγινε μά-θυμα. Πού είναι, λοιπόν, το «παράλογο» της ιονεσκικής γραφής;

Το έργο αυτό του Ιονέσκο, με τη μαθηματικά ανεστραμμένη «λογική» του, διδάσκει πολλά και πρέπει ιδιαίτερα να προβληματίζει μία χώρα όπως η δική μας, που επί πολλά χρόνια εμιμείτο δουλικά ξένα εκπαιδευτικά πρότυπα και εισήγε ετεροχρονισμένα διάφορα ευρωπαϊκά ή άλλα «εργαλειακά» μοντέλα παιδείας, που ήδη στον υπόλοιπο κόσμο είχαν καταργηθεί προ πολλού ως παταγωδώς αποτυχημένα.

Η παράσταση στο θέατρο «Όλβιο», στην «ακονισμένη» μετάφραση του Ερρίκου Μπελιέ, σκηνοθετημένη δημιουργικά από τη νέα ηλικιακά ηθοποιό Δανάη Ρούσσου (κίνηση Ειρήνης Κυρμιζοπούλου), αποτελεί ένα υπόδειγμα ορθής κατανόησης της πικρής αυτής κωμωδίας με βάθος «φιλοσοφικό». Σε ύφος μη ρεαλιστικό, στους αντίποδες του «γκροτέσκο» που επιλέγεται συνήθως στις παραστάσεις του έργου, με τη βοήθεια των ονειρικών φωτισμών του Δήμου Αβδελιώδη, που εδώ συν-σκηνοθετούν, οι ρόλοι δίνονται, άριστα μελετημένοι και εκτελεσμένοι, «διυλισμένοι», από τον Νίκο Παντελίδη και τη σκηνοθέτιδα: περίπου ως «σκιές ονείρων» ή μεγάλα ανθρώπινα νευρόσπαστα. Σαν «εγγεγραμμένοι» μέσα σε ένα ιδανικό, υποθετικό, πλατωνικό «σπήλαιον».

(Θυμίζω, με την ευκαιρία, ότι ο χώρος πίσω από τη μεσαία πύλη του προσκήνιου των αρχαίων θεάτρων, από όπου εξέρχονταν και εισέρχονταν οι υποκριτές, ονομαζόταν στην ελληνιστική εποχή, στη γλώσσα της τότε θεατρικής «πιάτσας», επίσης «Σπήλαιον»!).

Τα υποβλητικά σκηνικά του Ηλία Λόη, τα ομόλογα, μη καθημερινά κοστούμια της Ιόλης Μιχαλοπούλου, η υπερβατική μουσική του Παναγιώτη Καλημέρη συνεργάζονται με τη σκηνοθεσία σε μια παράσταση αισθητικά και νοηματικά πλήρη.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL