Συνέντευξη στον Σπύρο Κακουριώτη
Ο Σύρος σκηνοθέτης Ομάρ Αμπουσαάντα θα βρεθεί στην Αθήνα στις 26-27 Οκτωβρίου, προκειμένου να παρουσιάσει στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση το θεατρικό του έργο "While I was waiting", στο πλαίσιο του κύκλου εκδηλώσεων "Focus: Syria". Έχοντας γνωρίσει το ελληνικό κοινό το 2012, παρουσιάζοντας τη δουλειά του με αφορμή την ελπιδοφόρα, τότε, Αραβική Άνοιξη, σήμερα επανέρχεται με μία επιπλέον ιδιότητα: αυτή του ανθρώπου που καταθέτει την από πρώτο χέρι μαρτυρία του για την κατάσταση στη Συρία.
Όπως τονίζει στη συνέντευξή του στην "Αυγή", η ιδέα να λειτουργήσει ως "μάρτυρας", καταγράφοντας τη ζοφερή πραγματικότητα του πολέμου, ήταν που τον παρακίνησε να παραμείνει μέχρι και σήμερα στη Δαμασκό, την πόλη όπου γεννήθηκε. Το έργο που θα παρουσιάσει στη Στέγη έχει για ήρωα τον νεαρό Ταΐμ, θύμα ανελέητου ξυλοδαρμού σε ένα από τα δεκάδες σημεία στρατιωτικού ελέγχου της Δαμασκού, που βρίσκεται στο νοσοκομείο σε κώμα. Στα όρια συνειδητού και ασυνείδητου, αποτελεί έναν βωβό παρατηρητή των σαρωτικών αλλαγών που μετατρέπουν την πατρίδα του σε no man’s land.
*Όταν πρωτοήρθατε στην Αθήνα, το 2012, η Αραβική Άνοιξη έμοιαζε ελπιδοφόρα. Πέντε χρόνια μετά, η κατάσταση στη Συρία είναι απελπιστική, ενώ οι αραβικές εξεγέρσεις απέτυχαν...
Πράγματι, μεσολάβησαν μεγάλες αλλαγές από το 2012. Εκείνη την εποχή είχαμε μεγάλα όνειρα, περιμέναμε ότι το καθεστώς θα πέσει από μέρα σε μέρα. Σήμερα τα πάντα είναι διαφορετικά, η Συρία αποτελεί ένα πολεμικό πεδίο στο οποίο εμπλέκονται οι ισχυρότερες δυνάμεις του πλανήτη και οι αποφάσεις για τη χώρα δεν βρίσκονται πλέον στα χέρια των Σύρων. Έτσι, δεν μπορώ να έχω τα ίδια όνειρα πια. Ταυτόχρονα, όμως, συνειδητοποιώ ότι οι νέοι προσπαθούν, μέσα σε αυτό το βαθύ σκοτάδι, να βρουν τον δρόμο τους, νέοι τρόποι αντίστασης εμφανίζονται στις μέρες μας, μια νέα συνειδητοποίηση της δουλειάς που χρειάζεται να γίνει μέσα στην κοινωνία. Γι’ αυτούς τους λόγους, παραμένω θετικός σχετικά με τη Συρία, καταλαβαίνω όμως ότι θα είναι εξαιρετικά δύσκολο και ότι θα χρειαστεί πολύ περισσότερος χρόνος απ’ όσο φανταζόμουν στην αρχή.
*Επιλέξατε να μείνετε και να δουλέψετε στη Δαμασκό, τη στιγμή που εκατομμύρια συμπατριώτες σας ζητούν καταφύγιο στις γειτονικές χώρες ή τη Δύση. Τι σας έκανε να μείνετε στη Συρία;
Επέλεξα να μείνω, όχι όμως και να δουλεύω στη Δαμασκό. Στην πραγματικότητα, σταμάτησα να δουλεύω το 2011. Μέχρι στιγμής δεν εξαναγκάστηκα να φύγω, όπως, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, εξαναγκάστηκαν να το κάνουν οι περισσότεροι Σύροι που εγκατέλειψαν τη χώρα. Σε ό,τι με αφορά, έχω ακόμη τη δυνατότητα να παραμείνω, ως μάρτυρας όσων συμβαίνουν, και να δουλεύω πάνω σε αυτό το υλικό. Από την πρώτη στιγμή αποφάσισα να πάρω αυτό το ρίσκο.
*Πόσο ελεύθερος να εργάζεστε και να δημιουργείτε αισθάνεστε, μέσα σε αυτόν τον αιματηρό εμφύλιο;
Μετά το 2011 άρχισα να δουλεύω εκτός Συρίας, κάτι που μου προσέφερε μια ελευθερία που δεν είχα πριν. Ως καλλιτέχνης, στη Συρία εργαζόμουν υπό καθεστώς λογοκρισίας, παίρνοντας υπόψη τις κόκκινες γραμμές που χάρασσε το καθεστώς αλλά και η κοινωνία. Τώρα όμως μπορώ να δουλεύω χωρίς αυτές τις κόκκινες γραμμές. Ταυτόχρονα, όμως, αισθάνομαι πως δεν μπορώ να δουλέψω χωρίς να σκέφτομαι την κατάσταση στη χώρα μου - αυτό είναι πια το μοναδικό θέμα που μπορώ να σκεφτώ και να δουλέψω. Έτσι, πολλά σχέδια και ιδέες που είχα πριν από το 2011 αναγκαστικά μπήκαν στην άκρη. Με αυτήν την έννοια, δεν είμαι ελεύθερος να δουλέψω και να δημιουργήσω με τον τρόπο που θα ήθελα πραγματικά.
*Στο έργο που θα παρουσιάσετε στην Αθήνα, ο νεαρός ήρωάς σας βρίσκεται μεταξύ ζωής και θανάτου, χωρίς να επιλέγει τη μία ή την άλλη πλευρά. Αισθάνεστε το ίδιο για τη συνεχιζόμενη σύγκρουση; Ότι είναι τόσο τραυματική που δύσκολα μπορεί κανείς να πάρει θέση;
Για μένα είναι ξεκάθαρο ότι και σήμερα η σωστή στάση στη συριακή σύγκρουση είναι η τοποθέτηση ενάντια στο καθεστώς. Πλέον είναι περισσότερο καθαρό από ποτέ ότι η κύρια πηγή των προβλημάτων μας είναι η δικτατορία που επί 40 και πλέον χρόνια κατέστρεψε τη χώρα. Στο έργο ο πρωταγωνιστής βρίσκεται σε έναν χώρο μεταξύ ζωής και θανάτου, αδυνατώντας να αντιδράσει σε οτιδήποτε συμβαίνει γύρω του. Πρόκειται για μια κατάσταση αρκετά παρόμοια με αυτήν που βιώνει η νέα γενιά στη Συρία, ιδιαίτερα αυτοί που συμμετείχαν στην επανάσταση του 2011 και σταδιακά έχασαν τη δυνατότητα να ασκήσουν την παραμικρή επιρροή σε όσα συμβαίνουν στη χώρα τους. Το έργο αποτελεί μια μεταφορά αυτής ακριβώς της κατάστασης.
*Σε μια τέτοια κατάσταση, τι ρόλο μπορεί να παίξει η τέχνη, το θέατρο ειδικότερα; Να προσφέρει παρηγοριά σε μια τραυματισμένη κοινωνία; Να αποτυπώνει την κατάσταση χωρίς να παίρνει θέση; Ή να πολεμά για την υπόθεση που θεωρεί δίκαιη;
Πιστεύω πως μετά το 2011 η αντίληψή μας για τον ρόλο του θεάτρου δεν είναι πια η ίδια. Αρχίσαμε πλέον να ανακαλύπτουμε δυνατότητες που πριν δεν υποψιαζόμασταν. Χρησιμοποιώ περισσότερο το θέατρο σαν τεκμήριο όσων συμβαίνουν στη Συρία, ένα πραγματικό τεκμήριο που προσφέρει πολύ διαφορετικές οπτικές γωνίες από αυτές που κυριαρχούν στις εικόνες των ΜΜΕ. Επιπλέον, έχω αρχίσει να δουλεύω περισσότερο με μη επαγγελματίες, ιδιαίτερα με ανθρώπους που δεν είχαν καμία προηγούμενη θεατρική εμπειρία. Με αυτόν τον τρόπο άρχισα να ανακαλύπτω την πραγματική επίδραση του θεάτρου στην κοινωνία.
*Το δυτικό κοινό αντιμετωπίζει το ISIS σαν το απόλυτο κακό, περίπου όπως τους ναζί στο παρελθόν. Θεωρείτε ότι μια τέτοια σύγκριση είναι δικαιολογημένη;
Πιστεύω ότι το καθεστώς Άσαντ είναι αυτό που θα ήταν ορθότερο να συγκρίνουμε με τους ναζί. Και οι δύο άσκησαν δικτατορική εξουσία και οδήγησαν τη χώρα τους στον πόλεμο και την καταστροφή. Το ISIS και τα περισσότερα ριζοσπαστικά ισλαμιστικά κινήματα στις αραβικές χώρες γεννήθηκαν ως αντίδραση στα δικτατορικά καθεστώτα και την εκτεταμένη διαφθορά τους. Συνεχίζω να πιστεύω ότι το κυριότερο μέσο για να σταματήσουμε αυτούς τους ριζοσπάστες είναι η αλλαγή των καθεστώτων στις αραβικές χώρες, ένα δημοκρατικό καθεστώς όπου οι άνθρωποι θα έχουν ίσες ευκαιρίες στην εργασία, την εκπαίδευση και όλες τις άλλες πτυχές της ζωής.
*Πώς αντιμετωπίζετε την πολιτική των ευρωπαϊκών κρατών απέναντι στους πρόσφυγες συμπατριώτες σας;
Το πρόβλημα των προσφύγων είναι πραγματικά πολυσύνθετο, πιστεύω ότι είναι πολλοί οι άνθρωποι στην Ευρώπη που πραγματικά θέλουν να βοηθήσουν τους πρόσφυγες και προσπαθούν με τον καλύτερο τρόπο που μπορούν. Όμως η πηγή του προβλήματος βρίσκεται στη Συρία, συνεπώς το να προσπαθεί κανείς να λύσει το πρόβλημα των προσφύγων και να λησμονεί το ουσιαστικό πρόβλημα δεν αποτελεί, στην πραγματικότητα, λύση. Αν η κατάσταση στη χώρα δεν αλλάξει σύντομα, όλο και περισσότεροι άνθρωποι θα εξαναγκαστούν να την εγκαταλείψουν, έτσι το προσφυγικό πρόβλημα θα συνεχίσει να μεγεθύνεται.
