Στο πλαίσιο του «Έτους Ρωσικής Ομοσπονδίας και Ελληνικής Δημοκρατίας» δόθηκε φέτος στην Αθήνα το δέκατο επετειακό Διεθνές Φεστιβάλ με τίτλο: «Θεατρική σεζόν Αγίας Πετρούπολης», περιλαμβάνοντας τρεις παραστάσεις (Εθνικό Θέατρο):
«Η πόλη. Παντρολογήματα», μια σύνθεση κειμένων του Γκόγκολ, με το θέατρο «Λενσοβιέτ» σε σκηνοθεσία του Γιούρι Μποτούσοβ. «Οι αδελφοί», θέαμα βασισμένο στους «Καραμαζόφ» του Ντοστογιέφσκι, με το θέατρο «Πριγιούτ Κομεντιάντα» σε σκηνοθεσία της Ευγκένια Σαφόνοβα. «Μάκβεθ»του Σαίξπηρ, με το θέατρο «Μπαλτίσκι Ντομ», σε σκηνοθεσία του Βέλγου Λυκ Πέρσεβαλ.
Ο Γκόγκολ, γενάρχης της ρωσικής λογοτεχνίας, θεωρείται ως ιδρυτής του ονομαζόμενου, «αποκαλυπτικού ρεαλισμού». Χαρακτηριστικά γράφει ο Νίκος Καζαντζάκης: «Ο Γκόγκολ δεν ήταν ένας περιορισμένος ρεαλιστής, αλλά μια μυστική, ρομαντική φύση, που δεν χωρούσε στον ορατό κόσμο (...) Ήταν ένας αληθινός μυστικοπαθής, πίστευε σε κόσμο ανώτερο κι επικοινωνούσε μαζί του. Ανυπέρβλητη είναι η ικανότητα του Γκόγκολ να βρίσκει το κύριο χαρακτηριστικό κάθε ψυχής και να το υπερβάλει μέχρι γελοιογραφίας. Ποτέ δεν αρκείται σε απλή απεικόνιση της πραγματικότητας. Αλλά και ποτέ δεν την παραμορφώνει επιπόλαια. Πάντα ξέρει να διαλέγει το ουσιώδες χαρακτηριστικό κι έτσι η γελοιογραφία του είναι βαθύτατα αληθινή, πανανθρώπινη».
Ο σπουδαίος Ρώσος φιλόσοφος Νικολάι Μπερντιάγιεφ, γράφει εξάλλου, για τον Γκόγκολ τα πιο κάτω, άκρως επίκαιρα: «Ο Γκόγκολ ανήκει στην κατηγορία των μυστηριωδέστερων Ρώσων συγγραφέων και δεν έχουν γίνει πολλά πράγματα για την κατανόησή του (...) Προφανώς γιατί ο διάβολος παλεύει με τον Θεό μέσα στην ψυχή του και μέσα στο έργο του (...) Όντως, υπάρχει κάτι τρομακτικό σε αυτόν. Ο Γκόγκολ είναι ο μοναδικός Ρώσος συγγραφέας, ο οποίος είχε την αίσθηση της μαγείας. Μεταφέρει καλλιτεχνικά τη δράση σκοτεινών, κακών, μαγικών δυνάμεων. Είχε μια εξαιρετικά δυνατή αίσθηση του κακού. Δεν εύρισκε την παρηγορία την οποία βρήκε ο Ντοστογιέφσκι στη μορφή του Ζωσιμά και στο άγγιγμα της μητέρας - Γης. Η παλιά σχολή των Ρώσων κριτικών δεν είχε καν αντιληφθεί τη φρίκη στο δημιουργικό έργο του Γκόγκολ. Ο ορθολογικός διαφωτισμός ήταν εκείνος που τους προφύλαξε από την κατανόηση αυτών των φρικτών φαινομένων. Είχαν πολύ «προοδευτικό» τρόπο σκέψης για όλα αυτά και δεν πίστευαν στο ανίερο. Ήθελαν να χρησιμοποιήσουν τον Γκόγκολ για τους δικούς τους χρησιμοθηρικούς κοινωνικούς σκοπούς (...) Να λοιπόν τι πρέπει πρώτα από όλα να προσδιορίσουμε: το έργο του Γκόγκολ είναι η καλλιτεχνική αποκάλυψη του κακού ως αρχής μεταφυσικής και εσωτερικής και όχι ως κακού κοινωνικού και εξωτερικού, συνδεδεμένου με την πολιτική υστέρηση και αμορφωσιά. Ο Γκόγκολ δεν μπόρεσε να δει τις μορφές του καλού και να τις μεταδώσει καλλιτεχνικά. Αυτή ήταν η τραγωδία του (...)
Το πρόβλημα του Γκόγκολ έγινε, στο μεταξύ θρησκευτικό, φιλοσοφικό και καλλιτεχνικό ρεύμα, το οποίο εκδηλώθηκε σε εμάς στις αρχές του 20ού αιώνα. Έχει καθιερωθεί ο Γκόγκολ να θεωρείται θεμελιωτής της ρεαλιστικής τάσης στη ρωσική λογοτεχνία. Την παραδοξότητα στο έργο του Γκόγκολ την ερμήνευαν αποκλειστικά με το ότι ήταν σατιρικός συγγραφέας και ότι απεικόνιζε την αναλήθεια της παλιάς Ρωσίας, της δουλοπαροικίας. Κάθε τι ασυνήθιστο στα συγγραφικά τεχνάσματα του Γκόγκολ αγνοήθηκε (...) Τα καλλιτεχνικά τεχνάσματα του Γκόγκολ τα οποία κάθε άλλο παρά ρεαλιστικά μπορούν να χαρακτηριστούν, αποτελούν ένα ιδιόμορφο πείραμα το οποίο αποσυνθέτει και διαλύει την οργανικά ενιαία πραγματικότητα. Αποκαλύπτουν κάτι εξαιρετικά ουσιαστικό για τη Ρωσία και τον Ρώσο, κάποιες πνευματικές ασθένειες οι οποίες δεν μπορούν να θεραπευθούν με εξωτερικές κοινωνικές μεταρρυθμίσεις και επαναστάσεις (...) Ο Γκόγκολ ως καλλιτέχνης υπερέβη κατά πολύ τις νεότερες αναλυτικές τάσεις στην τέχνη. (...) Στην τέχνη του υπάρχει ήδη η κυβιστική διαίρεση του ζωντανού είναι. Ο Γκόγκολ είχε δει τα τέρατα τα οποία είδε αργότερα ο Πικάσσο. Ο Γκόγκολ, όμως, τα ανήγαγε σε απάτη, αφού κάλυψε με το γέλιο τη δαιμονική του ενόραση». (Νικολάι Μπερντιάγιεφ, «Οι δαίμονες της ρωσικής επανάστασης, εκδ. «Αρμός».)
Θεώρησα απαραίτητη αυτήν τη μακρά εισαγωγή, επειδή ο Γκόγκολ είναι παρεξηγημένος και στην Ελλάδα. Για την ενδιαφέρουσα, κάθε άλλο παρά ρεαλιστική, παράσταση που σκηνοθέτησε ο Γιούρι Μποτούσοβ και για τις άλλες παραστάσεις, θα χρειαστεί να συνεχίσουμε.
