Η μνήμη της Μικρασιατικής Καταστροφής και η προσφυγιά είναι η κληρονομιά όλων όσοι από εμάς είμαστε απόγονοι των Ελλήνων της Μικράς Ασίας. Για εμάς, η βαρβαρότητα του κεμαλικού εθνικισμού της γείτονος χώρας, οι χαμένες εστίες, η ανάμνηση της προγονικής ευημερίας που ανατράπηκε βιαίως, η προσφυγιά, ο εθνικός διχασμός, δεν αποτελούν απλές αφηγήσεις. Αποτελούν κομμάτι προσωπικής και συλλογικής ιστορίας, αποτελούν σημείο οδύνης αλλά συγχρόνως σημείο αφετηρίας και άοκνης ανασύνταξης. Με την παραπάνω εισαγωγή ωστόσο θέλω να σημειώσω τα ακόλουθα: α) την ανάγκη να αναδεικνύουμε στο εκπαιδευτικό μας σύστημα όλες τις πτυχές της σύγχρονης νεοελληνικής ιστορίας και β) το γεγονός ότι τα βιώματα του λαού μας, η προφορική ιστορία μας, μπορούν να έχουν ισχυρό παραστασιακό πρόσημο, χωρίς να γίνονται αντικείμενο «φολκλορικής» σκηνικής αναπαράστασης.
Με όλα αυτά κατά νου, η παράσταση «Αγγελική» (σκην. K. Δαμβόγλου - R. Beer - J. Arbert), στο θέατρο του Νέου Κόσμου, καθίσταται δείγμα ατελώνιστης επιτέλεσης ενός ιδιαίτερου βιώματος. Πρόκειται για την ιστορία της Αγγελικής Ματθαίου από τις Νέες Φώκαιες της Σμύρνης, που μετά από πολλές δυσκολίες καταλήγει να ζήσει στο Ρέθυμνο. Η οικογένειά της εξανδραποδίστηκε και αφανίστηκε, η ίδια δοκιμάστηκε σκληρά, είδε ανθρώπους να φονεύονται, γυναίκες και παιδιά να βιάζονται, έζησε όλη τη φρίκη του διωγμού και του εκτοπισμού. Η Αγγελική είναι μάρτυρας του εκτοπισμού του ελληνικού πληθυσμού στην ενδοχώρα της Τουρκίας, που είχε ως στόχο τον αποδεκατισμό του.
Τη δυνατή και καθηλωτική αφήγηση, με τεχνικές σωματικού θεάτρου, αναλαμβάνει η Κατερίνα Δαμβόγλου, η οποία συνεπικουρείται από τους Γιάννη Κουκουράκη και Robin Beer. Η ομάδα επιλέγει να χρησιμοποιήσει τεχνικές από το σωματικό θέατρο, την παντομίμα, από το κουκλοθέατρο, για να εικονοποιήσει κρίσιμες σκηνές. Επίσης επιστρατεύει μια ιδιότυπη τεχνική, που εκκινεί από τη μεταμοντέρνα διττή κωδικοποίηση του σκηνικού γεγονότος και χρησιμοποιεί σε ιδιαίτερα φορτισμένες στιγμές την ανακουφιστική και ανατρεπτική χρήση ενός «παιδικού» αστεϊσμού. Τούτο είναι πολύ ενδιαφέρον ως παραστασιακό εγχείρημα. Ωστόσο, μπορεί να εκληφθεί ποικιλοτρόπως και αναλόγως της ωριμότητας του θεατή. Έτσι, βοηθά μεν να μην «καθηλωθούν» αρνητικά οι νεώτεροι σε ηλικία θεατές (εφηβικό κοινό), ωστόσο τίθενται ζητήματα πιθανής παρανάγνωσης των αφηγούμενων γεγονότων από τους μεγαλύτερους (και όχι αναγκαστικά ωριμότερους θεατές). Οι διάλογοι μεταξύ Τούρκων χαρακτήρων και Ελλήνων δεν είναι κατανοητό γιατί γίνονται στην αγγλική, ενώ χρειάζεται να αναφέρουμε ότι σε παραστάσεις που επιστρατεύεται η ειρωνική αποδόμηση υπάρχει ο κίνδυνος να παρανοηθεί το παριστώμενο γεγονός και πολύ περισσότερο να αυτοαναιρεθεί ο λόγος, που εν προκειμένω είναι το δυνατό χαρτί της παράστασης.
Πέρα όμως από τις «εξειδικευμένες» παρατηρήσεις αξίζει να αναφερθεί ότι η παράσταση δεν αποχωρίζεται το συγκινησιακό της πρόσημο και δεν εκπίπτει σε μελόδραμα. Χρονισμοί, φωτισμοί και ενδυμασίες συνδράμουν με λεπτότητα στην ισχυρή αφήγηση. Η Κατερίνα Δαμβόγλου ερμηνεύει τρυφερά και δυνατά τον ρόλο της Αγγελικής σε όλες τις ηλικίες. Το οπτικό μήνυμα στο τέλος της παράστασης υπομνηματίζει τη δυστυχία των σύγχρονων προσφύγων, ενώ δίνει την ευκαιρία στο νεανικό αλλά και στο ηλικιακά μεγαλύτερο κοινό να αναστοχαστεί τον δικό του ρόλο στην ιστορική στιγμή.
Ελευθερία Ράπτου
