Του Κυριάκου Π. Λουκάκου
Ήταν οπωσδήποτε ιστορική όχι μόνον η στιγμή, αλλά και η συγκυρία του επίσημου εορτασμού των 90ών γενεθλίων του Μίκη Θεοδωράκη στο Ηρώδειο. Ένα Ηρώδειο κατάφορτο από τις αναμνήσεις ενός ένδοξου κοινωνικού παρελθόντος που μοιάζει να έχει παρέλθει επί του παρόντος. Και ήταν επίσης σημαντική η σύμπτωση ότι αυτός ο εορτασμός, έστω και ως απόπειρα αντιστάθμισης ενός Φεστιβάλ πρωτοφανώς συρρικνωμένου, έπεφτε στους ώμους ενός σταθερού δημόσιου μουσικού θεσμού, της Κρατικής Ορχήστρας Αθηνών. Όπως σημαντική υπήρξε και η πλέον μεστή και αντικειμενική δήλωση που έχουμε ακούσει τα πολλά τελευταία χρόνια για τον αειθαλή συνθέτη από τα χείλη του καλλιτεχνικού διευθυντή της ΚΟΑ Στέφανου Τσιαλή: «Ο Θεοδωράκης αντιπροσωπεύει με τον καλύτερο τρόπο τη δημιουργικότητα και τις αντιφάσεις του λαού μας» (συνέντευξη Τύπου της 10ης Ιουλίου στο εστιατόριο «Διόνυσος»).
Εξαίρουμε στη δήλωση την πυκνότητα του λόγου, την έλλειψη μεγαλοστομίας, τη «γερμανική» οικονομία και ακρίβεια, έστω και στον απόηχο -ενός από τα πολλά στα γερμανικά μέσα- λατρευτικού αφιερώματος της NDR Kultur του Αμβούργου υπό τον τίτλο «Μίκης Θεοδωράκης: ένας ήρωας από το Α ώς το Ω» (Κυριακή 26/07/2015, ώρα 23.00, «Mikis Theodorakis - Ein Held von A bis Z»). Αυθαιρέτως μεν, αλλά με ειλικρινή πόθο ακριβούς διερμηνείας, στεκόμαστε εν πρώτοις στη διατύπωση «με τον καλύτερο τρόπο», αναφορά που αξιολογούμε ως δηλωτική της θετικής διεξόδου που επιδίωξε ο Θεοδωράκης σε κάθε κρίση ζωής και ταυτότητας. Αυτός εξάλλου ο «καλύτερος τρόπος» είναι πάντοτε, ακόμη και στις ώρες της ύψιστης δοκιμασίας, ο μόνος παραγωγικός, αφ'ενός γιατί προμηθεύει ζωογόνο πείσμα αυτοσυντηρήσεως, αφ' ετέρου γιατί αποκλειστικά αυτός λειτουργεί ως φίλτρο καθαρισμού της ψυχής από εκδικητικότητα και μισαλλοδοξία.
Με έναν τέτοιο θετικό τρόπο ο Θεοδωράκης ανατροφοδότησε και ανακατεύθυνε πάντοτε την πληθωρική δημιουργικότητά του ενσωματώνοντας σε αυτήν μια συγκεκριμένη εγκόλπωση των «αντιφάσεων του λαού μας». Δεν υπήρξε χωρίς τίμημα αυτή η εκ μέρους του προσαρμογή στην κατανόηση του περιβάλλοντος κόσμου, αφού συχνά έτυχε της μάλλον ανεπεξέργαστης και ευκαιριακής αποτίμησής της ως δήθεν στερούμενης ιδεολογικής ή κοσμοθεωρητικής συνέπειας. Ωστόσο, σήμερα τουλάχιστον, τη στιγμή της εν γένει αναγκαστικής προσαρμογής στον ρεαλισμό, οφείλεται η επανεκτίμηση της συνεπούς -στη σημειακή μεταβλητότητά της- στάσης ζωής του Μίκη, στον απόηχο της πάνδημης όσο και ομόθυμης αναγνώριση που τού επιφύλαξε -ακόμη και αυτές της ώρες ενός ενδεχόμενου αλλά απευκταίου νέου διχασμού- το επιβλητικό πλήθος των θεατών υπό την Ακρόπολη. Μιας στάσης που αποτασσόταν διαχρονικά τη «συνέπεια» ως έκπτωση σε δογματική ακαμψία, σε πείσμα της αποδοχής που τόσο αβασάνιστα πιστώνει στην τελευταία η ρύμη του καθημερινού δημόσιου λόγου. Αν και ευεπίφορος μια ζωή στην ουτοπία, ως διανοούμενος και καλλιτέχνης, ο Θεοδωράκης εν τέλει δεν απώλεσε την επαφή του με την αντικειμενική πραγματικότητα των οντολογικών δεδομένων, και πάντως όχι για τη χωρίς ρωγμές αλήθεια ενός ερμητικού υποκειμενισμού.
Δρώντας συχνά και εκτός Ελλάδος, ο Θεοδωράκης καλλιέργησε μιαν ανοιχτή προσωπική και καλλιτεχνική διαλεκτική, ώστε να μην ξενίζει η αισθητική του «ομολογία» στη λόγια παράδοση της κεντρικής Ευρώπης επ' ευκαιρία συναυλίας της 30ής Ιανουαρίου 2013 στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών (βλ. πρόγραμμα της βραδιάς). Αυτή η διαλεκτική τού επέτρεψε να δρα ολόπλευρα με βάση τις πεποιθήσεις του, χωρίς όμως να εξαιρεί τους «άλλους» από τη συζήτηση και τη σύνθεση με αυτές. Και αυτή τού επιτρέπει να λαμβάνει θέσεις συνείδησης κόντρα στο περιρρέον εξημμένο θυμικό, αλώβητος πλέον σε μομφές ασυνέπειας. Η δική του αδιαπραγμάτευτη συνέπεια αναφέρεται ευκρινώς στην ολόπλευρη ελευθερία της έκφρασης, όλο και λιγότερο ανεκτή σε ένα σύγχρονο κόσμο με ροπή είτε στον τεχνοκρατικό είτε στον ιδεοληπτικό ολοκληρωτισμό, όπου ο συνεκτικός ανθρωπισμός, οι σπουδές του και οι αξίες του υποχωρούν συνεχώς.
Κι ας μη θεωρηθεί η εισαγωγή αυτή άσχετη με τον συναισθηματικό και διανοητικό αντίκτυπο της γενέθλιας συναυλίας του Ηρωδείου της 14ης Ιουλίου 2015, μιας εκδήλωσης ιδιαίτερου ενδιαφέροντος και για το γεγονός ότι συνδύασε έργα που επέτρεπαν στον ανυποψίαστο θεατή (και ήταν πάμπολλοι αυτοί στο κοίλον του Ηρωδείου) να λάβει έγκυρη γεύση της λιγότερο οικείας και ευπρόσιτης καλλιτεχνικής δημιουργίας του Θεοδωράκη, κατηγορία στην οποία ανήκει και η 1η του συμφωνία που εγκαινίασε το πρόγραμμα της αξιομνημόνευτης αυτής βραδιάς. Συνεχίζεται...
