Αποτελεί κοινό τόπο ότι οι Πέρσες του Αισχύλου αντιπαραθέτουν τη δημοκρατία στην τυραννία και την ελεύθερη συνείδηση του ατόμου στην υποταγή σε απόλυτες εξουσίες. Απόλυτο, όμως, πολίτευμα είναι και η άμεση Αθηναϊκή Δημοκρατία. Η κυρίαρχη βούληση σε αυτήν πηγάζει από τον λαό, όντας απεριόριστη, χωρίς ανασχετικούς θεσμούς. Ο Αισχύλος απευθύνεται στους Αθηναίους, θέλοντας να τους διδάξει να μην φερθούν στο μέλλον όπως οι «βάρβαροι», με αλαζονεία και υπεροψία. Η Αθήνα, εξάλλου, είναι μια πόλις «ορφανή μητρός». Οι Αθηναίοι, σύμφωνα με τον καταγωγικό τους μύθο, γεννήθηκαν από τη γη της Αττικής και το σπέρμα του Ηφαίστου. Η Αθηναϊκή Δημοκρατία, αντιστοίχως, αναδύθηκε ως «πόλις των ανδρών» μετά από μία μητροκτονία (του Ορέστη), ο δράστης της οποίας δικάστηκε στην Αθήνα και απαλλάχθηκε με την ψήφο της Αθηνάς. Μπαίνουμε στον πειρασμό να πούμε ότι η Δημοκρατία θεμελιώνεται επάνω σε μια συμβολική μητροκτονία, όπως θεμέλιο της τυραννίας είναι μια επαναλαμβανόμενη πατροκτονία. Και τα δύο αυτά «όμαιμα πάθη» πρέπει να περάσουν μέσα από το «φίλτρο» της τραγωδίας για να καθαρθούν. Με την τραγωδία ο πολίτης διδάσκεται να αναλαμβάνει τις ευθύνες του. Σε αυτό το δράμα του Αισχύλου, οι «Πέρσες» δεν δηλώνουν μόνον άγνοια τι είναι η δημοκρατία... αλλά και τι είναι η τραγωδία ! Η βασίλισσα Άτοσσα λέει στον Ξέρξη ότι δεν έχει να δώσει σε κανέναν λόγο, και ότι αρκεί να καταφύγει στην αγκαλιά της για να ξαναβρεί τη δύναμή του. Πράγματι, ο Ξέρξης «επιστρέφει» ανέξοδα στη μητρική αγκαλιά... και όλα καλά! Το πρόβλημα το έχουν τώρα πια οι Αθηναίοι, στερούμενοι τέτοιας πολυτέλειας. Έχουν μπροστά τους... μόνο την τραγωδία.
Σημειώνω ότι, σύμφωνα με την ψυχανάλυση, το «ευνουχισμένο» αγόρι μιας υπερπροστατευτικής μάνας προσκολλάται στο «παντοδύναμο», παρότι ακρωτηριασμένο σε ζωτικά όργανά του, σώμα της, για να αντλήσει δύναμη από αυτό. Ξέρουμε (Ηρόδοτος) ότι η Άτοσσα, η μητέρα του Ξέρξη, ήταν ακρωτηριασμένη: είχε υποβληθεί σε μαστεκτομή απ' τον Έλληνα γιατρό της. Ποιος είπε ότι την ψυχανάλυση την ανακάλυψε ο Φρόυντ; Μάλλον ο Αισχύλος!
Οι Πέρσες διαθέτουν σπειροειδή δομή, που υποβάλλει αυτόματα τον «χορό του Λαβυρίνθου» ή «πεντοζάλη». Είναι ένα θέατρο που εμπεριέχει μια τελετουργία, η οποία, με τη σειρά της, εμπεριέχει το «όλον» του «θεάτρου» της. Αυτό, επειδή ο σκοπός της τελετής και ο θεατρικός σκοπός συντρέχουν: να βγει ο νεκρός από τα βάθη του Άδη. Ωθούμενος και από τις δύο αυτές «ανάγκες», ο νεκρός αναδύεται. Αν αυτό δεν είναι «μοντέρνο», τότε, τι είναι το μοντέρνο;
Η σκηνοθεσία της Νικαίτης Κοντούρη, με το ΚΘΒΕ στην Επίδαυρο, προσθέτει στο έργο στοιχεία μιας «μοντέρνας» ανάγνωσης, χωρίς να υποψιάζεται... πόσο αρχαϊκά «μοντέρνος» μπορεί να είναι ο Αισχύλος. Δίνει, π.χ., τον θρήνο και την τελετή της ανάδυσης του νεκρού φαντασμαγορικά, με κινητά φώτα «νέον», βίντεο κ.ά., μέσα σε φωνές, λάμψεις, καπνούς και κρότους, που εντυπωσιάζουν χωρίς να πείθουν (σκηνικά του Πάτσα, κοστούμια του Μετζικώφ, φωτισμοί του Παυλόπουλου, όλα μαζί, έπεφταν βαριά και πολλά). Ο ρυθμικός λόγος της καλής μετάφρασης του Πάνου Μουλλά θα αρκούσε, ίσως, σε συνδυασμό με κάποιες επιλεγμένες, σύγχρονες λαϊκές χορευτικές δράσεις, αντί της μοντερνίζουσας, χαοτικής χορογραφίας του Κώστα Γεράρδου. Ακόμη, ο ρόλος της βασίλισσας ανατέθηκε σε άνδρα ηθοποιό (Άκης Σακελλαρίου), υποθέτω για να αποδοθεί το «ανδρόβουλον» ήθος της. Το ανδρόβουλο, όμως, εμπεριέχεται στον ρόλο, ως ένα κατ' εξαίρεσιν στοιχείο του ήθους της ηρωίδας. Σήμερα πια το «ανδρόβουλο» δεν είναι εξαίρεση, μπορεί να δοθεί «κανονικά», «φυσικά», από μια γυναίκα. Γιατί να υπερτονισθεί παιζόμενο «ανδρικά»; Άλλο ανδρόβουλο, άλλο ανδρικό. Αν είχαμε πίσω μας την υποκριτική παράδοση του αρχαιοελληνικού θεάτρου ή του γιαπωνέζικου, με έναν Χίρα, θα το καταλάβαινα.
Δεν συμφωνώ με το πάθος της ρήσης του αγγελιαφόρου (Λάζαρος Γεωργακόπουλος), που αρμόζει περισσότερο να δίνεται αντιστικτικά ως αφήγηση. Την σωστική αυτή απόσταση κράτησε ο καλός Δαρείος του Γιάννη Φέρτη, «βασιλικός» και ψύχραιμος μέσα στην κοσμοχαλασιά της εξ Άδου εμφάνισής του.
Αρνητικό με βρίσκει η εμφάνιση του Ξέρξη (Γιώργος Κολοβός) γυμνού. Οι Πέρσες δεν είχαν την οικείωση με το γυμνό των Ελλήνων. Επιπλέον, ο Ξέρξης φθάνει ολοσχερώς συντριμμένος. Να διατάζει... τσίτσιδος τους υποτελείς του, μοιάζει κοροϊδία. Αντί του λυγμικού τσέλο (σύνθεση Σοφίας Καμαγιάννη, σόλο Θοδωρής Παπαδημητρίου), θα προτιμούσα ένα άκουσμα «λύδιων» τρόπων ποντιακής λύρας. Τη γυναικεία ομορφιά πρόσφερε, τουλάχιστον, το παρέμβλητο τρίο («νύφες του πένθους»), με τις καλές Λαμπρινή Αγγελίδου, Μομώ Βλάχου, Κλειώ Οθωναίου. Η τελική προσθήκη στίχων του Καβάφη, δεν ωφέλησε.
