Μολιέρος και Μαριβώ προαναγγέλλουν στο θέατρό τους την άνοδο στην εξουσία της αστικής τάξης πριν ακόμη γίνει ιστορικό γεγονός. Βλέπουμε τις νευρόσπαστες, μονοδιάστατες φιγούρες της παραδοσιακής Κομμέντια να εγκαταλείπουν τον παλιό κόσμο μέσα στον οποίο εκτελούσαν τους προδιαγεγραμμένους ρόλους τους, χωρισμένοι στις στεγανές κατηγορίες του ευγενούς, του στρατιώτη, του ιερωμένου και του χωρικού, για να κάνουν τα πρώτα διστακτικά τους βήματα στον καινούργιο κόσμο που έφτιαξαν από κοινού Μεταρρύθμιση και Αντιμεταρρύθμιση: τον δικό μας κόσμο, των ελεύθερων (;) οικονομικών, εμπορικών και ερωτικών ανταλλαγών. Ο Μολιέρος προαναγγέλλει τους κώδικες συμπεριφοράς της αστικής τάξης, πριν ακόμη επικρατήσουν. Επινοεί μια φόρμα τραγικωμωδίας με αφομοιωμένα τα διδάγματα της Κομμέντια, τόσο χαλαρή όσο χρειάζεται για να δραπετεύουν περιστασιακά τα πρόσωπά του από το «κουτί» του κουκλοθεάτρου και να γίνονται για λίγο άνθρωποι, με σκέψη, χαρακτήρα και ψυχολογία. Ο Μαριβώ, έναν αιώνα αργότερα, θα προχωρήσει ακόμη πιο πολύ αυτήν την διαδικασία. Οι ήρωές του βρίσκονται ήδη μέσα στην αστική σύμβαση, κάτι που εκφράζεται και στη γλώσσα τους. Μια γλώσσα συνθετότερη, αλλά συγχρόνως ακρωτηριασμένη στο τελεστικό της. Οι λέξεις έχουν χάσει το χρησμικό τους βάρος, δεν σημαίνουν, αλλά λένε. Έτσι ώστε γίνεται απαραίτητη η χρήση μιας «γέφυρας», για τη μετάβασή μας, ως υποκειμένων του λόγου, από το σημείο στο σημαινόμενο, δηλαδή στο νόημα κάθε λέξης. Ο υποκειμενικός αστικός λόγος απαιτεί, αντιστοίχως, την εξ υποκειμένου ερμηνεία. Βρισκόμαστε πλέον στην επικράτεια της αστικής, χρηστικής γλώσσας, μιας γλώσσας όχι ανταλλακτικής, αλλά συναλλακτικής, «κομμένης και ραμμένης» στα μέτρα της μεταπρατικής τάξης. Η αξία των έργων του Μαριβώ είναι εν τέλει η γλώσσα τους.
Οι «Ψευδοεξομολογήσεις» του Μαριβώ που είδαμε στην κατάμεστη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών με το γαλλικό κρατικό θέατρο Odeon, είναι ένα τέτοιο αμφίσημο έργο. Έξυπνο και ειρωνικό, δίνεται σε κομψή σκηνοθεσία του Γάλλου Luc Bondy, γνώστη των κωδίκων, με την λεπταίσθητη Ιζαμπέλ Υππέρ στον κύριο ρόλο και με μια πλειάδα Γάλλων ηθοποιών ασκημένων στο ύφος του συγγραφέα. Δεν θα μείνω άλλο στην παράσταση, με ενδιαφέρουν πιο πολύ οι υπερβολικές αντιδράσεις του ελληνικού κοινού, που αποθέωσε, κυριολεκτικά, στο τέλος την παράσταση (μόνο στα χέρια δεν σήκωσε τους ηθοποιούς), χωρίς, φοβάμαι, να έχει αντιληφθεί τη διάθεση του έργου, που είναι όλο και όλο ένα ειρωνικό μειδίαμα. Τα άφθονα γέλια σε εντελώς άκαιρες στιγμές πρόδιδαν αυτό ακριβώς. Ένα κοινό μεσαίο προς μεγαλοαστικό αποθεώνει παραληρηματικά ένα κείμενο και μια παράσταση, δίχως να αντιλαμβάνεται ότι αντικείμενο της ειρωνείας του είναι αυτό το ίδιο! Μόνο επειδή το έργο και η παράσταση έρχονται από μια Ευρώπη, κατά την αντίληψή του, «ανώτερη», εξ ορισμού, σε πνεύμα, πολιτισμό και διάνοια. Έλεος! Έχω παρακολουθήσει ισάξιες ελληνικές παραστάσεις έργων Μαριβώ, που δεν έτυχαν τέτοιας θριαμβευτικής υποδοχής...
Ακόμη ένα παράδειγμα του φαινομένου. Στην «Πειραιώς 260» δίνεται άλλη μια αλλοδαπή παράσταση, της χαρισματικής Ισπανίδας συγγραφέως, ηθοποιού, περφόρμερ και σκηνοθέτιδας Aνχέλικα Λίντελ, με τον τίτλο «Όλος ο ουρανός πάνω στη γη». Πρόκειται για ένα ριζικό και προχωρημένο «αντιθέατρο», της μορφής που εγκαινίασε ο Πήτερ Χάντκε στη δεκαετία του '60, που κατεδαφίζει όλες τις αστικές, θεατρικές ή μη συμβάσεις, χρησιμοποιώντας όλα τα μέσα, χορό, τραγούδι, υπόκριση, για να καταγγείλει με χλεύη τον συνδυασμό κακοήθειας, υποκρισίας, βλακείας και βίας που χαρακτηρίζει την άρχουσα τάξη. Και εδώ ένα κοινό όμοιας κοινωνικής σύστασης αποθέωσε παραληρηματικά το έργο και την παράσταση, χωρίς ουδόλως να αντιλαμβάνεται περί τίνος πρόκειται. Με την ευκαιρία θυμίζω ότι από τη δεκαετία του '80 στην Ελλάδα η εξίσου χαρισματική Μαρία Ξενουδάκη θητεύει επίμονα στο είδος του «αντιθεάτρου», χωρίς να έχει τύχει καμιάς αναγνώρισης από το «κοινό» και συκοφαντούμενη από τα «Μέσα».
Ένα μεσαίο προς μεγαλοαστικό κοινό αποθεώνει θεατρικές παραστάσεις χωρίς να προβληματίζεται, ακόμη και όταν το ειρωνεύονται ανοιχτά (Μαριβώ) ή το φτύνουν κατάμουτρα (Λίντελ). Αρκεί μόνο να φέρουν «ανώτερη» ευρωπαϊκή σφραγίδα ή περιτύλιγμα. Κάτι τέτοιο, εν μέρει, εξηγεί τον τρόπο με τον οποίο προσέρχεται στην κάλπη για να ψηφίσει αυτή η μερίδα του αστικού κοινού.
