Του Λέανδρου Πολενάκη
Από το “Εγκώμιον του εγκλήματος”, του Καρλ Μαρξ, μεταφέρω:
“Ο εγκληματίας παράγει μια εντύπωση, εν μέρει ηθική, εν μέρει τραγική, αναλόγως, κι έτσι προσφέρει μια 'υπηρεσία' στη διακίνηση των ηθικών και αισθητικών συγκινήσεων του κοινού. Δεν παράγει μόνο συγγράμματα ποινικού δικαίου, ούτε απλώς τους ποινικούς κώδικες και τους νομοθέτες, παράγει και τέχνη, ωραία λογοτεχνία, μυθιστορήματα, ακόμη και τραγωδίες, όπως αποδεικνύουν όχι μόνο η 'Ενοχή' του Μύλνερ και οι 'Ληστές' του Σίλλερ αλλά και αυτός ο 'Οιδίπους' και ο 'Ριχάρδος ο Τρίτος'. Ο εγκληματίας σπάζει τη μονοτονία και την ασφάλεια της καθημερινής αστικής ζωής. Έτσι την προστατεύει από την τελμάτωση και προκαλεί την ανήσυχη ένταση και την κινητικότητα χωρίς τις οποίες θα αμβλυνόταν ακόμη και η ορμή του ανταγωνισμού. Δίνει λοιπόν ένα κίνητρο στις παραγωγικές δυνάμεις..." (Εκδ. Άγρα, 1982, μετάφραση Τζένης Μαστοράκη).
Τι, λοιπόν, είναι ο κακός του αστυνομικού μυθιστορήματος; Παραχωρώ τον λόγο σε έναν βαθύ γνώστη του είδους, τον Βασίλη Ραφαηλίδη:
“Ο κακός του αστυνομικού μυθιστορήματος δεν είναι απλά ένας ακόμη 'κακός άνθρωπος'. Είναι ο κακός. Δηλαδή ο δολοφόνος. Δεν υπάρχει αστυνομικό μυθιστόρημα χωρίς τουλάχιστον έναν φόνο κι αυτός ο φόνος που, συνήθως, γίνεται στην αρχή, λειτουργεί στη δράση σαν καταλύτης: είναι το 'μοτέρ' της μυθοπλασίας. Αυτή ακριβώς είναι η ειδοποιός διαφορά του αστυνομικού μυθιστορήματος από το εν γένει μυθιστόρημα: ο φόνος ή η απόπειρα φόνου δεν είναι ένα ηθικά βεβαρυμμένο γεγονός, όπως στο 'Έγκλημα και τιμωρία' του Ντοστογιέφσκι για παράδειγμα, αλλά μια πράξη τελεσμένη εν ψυχρώ και βάσει σχεδίου.
Με άλλα λόγια, ο δολοφόνος του αστυνομικού μυθιστορήματος είναι ένας παραβάτης και οι παραβάτες έπαιξαν πολύ σημαντικό ρόλο στην Ιστορία με την άρνησή τους να αποδεχτούν την επιβεβλημένη αλήθεια. Είναι αναγκαίοι για να κινηθεί προς τα εμπρός η Ιστορία, όπως θα έλεγε ο Μαρξ. (...) Αυτό σημαίνει πως το αστυνομικό μυθιστόρημα είναι μανιχαϊστικό από την ίδια του τη φύση και μόνο στην παραλλαγή του 'μαύρου μυθιστορήματος' χάνεται ο μανιχαϊσμός και οι τύποι που υπηρετούν την πλοκή γίνονται χαρακτήρες που υπηρετούν ένα δράμα βαθιά ανθρώπινο. Αυτή η χαρακτηρολογία και η στοχαστική διάθεση κάνουν τον Ντάσιελ Χάμετ, τον Ρέημοντ Τσάντλερ και την Πατρίτσια Χάισμιθ να ξεχωρίζουν απ' όλους τους άλλους μυθοπλόκους και κυρίως από την Αγκάθα Κρίστι, που η ικανότητά της περιορίζεται στο να κατασκευάζει έξυπνα σταυρόλεξα, όπου ο αναγνώστης καλείται να γεμίσει τα κενά τετράγωνα της τρύπιας λογικής με ορισμένη σειρά προκειμένου να μαντέψει τον δολοφόνο...”.
Τέτοια είναι η περίπτωση του “Απρόσκλητου επισκέπτη”, ενός έργου της Αγκάθα Κρίστι γραμμένου απευθείας για το θέατρο, που “μεταπήδησε” σε μυθιστόρημα. Έχουμε “σασπένς”, μυστήριο, ατμόσφαιρα τυπική αγγλικής επαρχίας, ομίχλη, πλήξη, υγρασία, την απαραίτητη μις Μαρπλ, λόρδους, λαίδες και μπόλικο βρετανικό φλέγμα.
Κάποιος χάνει τον έλεγχο του αυτοκινήτου του μέσα στην ομίχλη, πέφτει σ' ένα χαντάκι, βρίσκεται στη μέση του πουθενά. Στην προσπάθειά του να βρει βοήθεια, μπαίνει σε μια απομονωμένη έπαυλη και βρίσκει... Τι άλλο; Ένα πτώμα. Λίγο πιο πέρα, μ' ένα περίστροφο στο χέρι τον σημαδεύει μια όμορφη γυναίκα, που παραδέχεται αβίαστα ότι δολοφόνησε τον σύζυγό της. Ο επισκέπτης, γοητευμένος από τη νεαρή χήρα, αποφασίζει να τη βοηθήσει επιχειρώντας από κοινού μαζί της να κατασκευάσει ένα ισχυρό άλλοθι... Και έπεται συνέχεια, ως το ανατρεπτικό, όπως πάντα, τέλος.
Η παράσταση στο Θέατρο "Eliart" του Βοτανικού, σε μετάφραση Γιώργου Δεπάστα και σκηνοθεσία Γιώργου Φρατζεσκάκη, είναι μια έντιμη και στρωτή δουλειά, με παρόντα όλα τα υλικά της συνταγής εκτός από ένα: την πλήξη. Έχει μυστήριο, σασπένς, ατμόσφαιρα, λόρδους, λαίδες, την ανεπανάληπτη μις Μαρπλ και συνεχείς ανατροπές που δεν σε αφήνουν να πλήξεις. Με ένα επιτελείο ικανών ηθοποιών, ασκημένων στο είδος. Ξεχώρισα τον Σαράντο Γεωγλερή, τον Κώστα Ζέκο, τον Γιώργο Φρατζεσκάκη δίπλα στους καλούς Ιλιάδα Λαμπρίδου, Σοφία Μανωλάκου, Νίκο Ορφανό, Αννέτα Παπαθανασίου, Νίκο Κάινο. Τα σκηνικά και κοστούμια του Αλέξανδρου Κομπόγιωργα, οι φωτισμοί του Παναγιώτη Μανούση, ταιριαστοί στο κλίμα.
