Συνέντευξη στη Μάνια Ζούση
Σκηνοθέτης και ηθοποιός που αφού διέγραψε μια αξιόλογη πρωταγωνιστική πορεία σε πολλούς θιάσους, συνεργαζόμενος από το Εθνικό έως το Θέατρο Άττις, ο Στάθης Γράψας εγκατέλειψε τη σκηνή βάζοντας στην άκρη ρόλους, φώτα και χειροκροτήματα κι αφιέρωσε τη ζωή και την τέχνη του σε όσους την έχουν ανάγκη. Στέκεται δίπλα στους αποσυνάγωγους, αφουγκράζεται τις αγωνίες και δίνει μορφή στα όνειρά τους.
Πολλά χρόνια τώρα, επισκέπτεται καθημερινά και για μεγάλο διάστημα εθελοντικά τους έγκλειστους των σωφρονιστικών ιδρυμάτων, από το Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Κορυδαλλού έως τις Φυλακές Θηβών, Κορίνθου και το Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων Αυλώνα, όπου το επόμενο Σάββατο 14 Δεκεμβρίου θα παρουσιαστεί η παράσταση «Επιστροφή». Αποτέλεσμα του θεατρικού εργαστηρίου προσωπικής ανάπτυξης που στηρίζει το Εθνικό Θέατρο.
«Μέσα από τις ομάδες σε φυλακές και ιδρύματα έμαθα καλύτερα τον εαυτό μου», τολμά και ομολογεί μετά από σχεδόν σαράντα χρόνια στο θέατρο. Έμπειρος εμψυχωτής ομάδων, αφηγείται ιστορίες που δείχνουν τη δύναμη του θεάτρου και της μετακίνησης από στεγανά που αυτό μπορεί να πετύχει. «Ήταν το 2011 όταν, στην παράσταση 'Αφετηρία' στις φυλακές, συμμετέχει μεταξύ άλλων ο Αλγερινός Αμπντουλάχ. Μετά το τέλος της παράστασης και το χειροκρότημα του κοινού, εμφανίζεται δακρυσμένος αλλά και θυμωμένος με τη συγκίνησή του και ακουμπώντας με τα χέρια τα δάκρυά του, με ρωτάει γιατί έγινε έτσι, τρομάζοντας κι ο ίδιος από την αλλαγή. Είχε ήδη κάνει μια τεράστια υπέρβαση, καθώς ποτέ έως τότε δεν είχε βρεθεί σε παρόμοια κατάσταση».
Την ίδια ώρα, στο κατάστημα κράτησης ανηλίκων στην Κόρινθο, όταν ρωτάει τους έγκλειστους έφηβους γιατί είναι εκεί, εκείνοι απαντούν: «Είναι δοκιμασία, να δούμε τον άλλο μας εαυτό. Η τέχνη εισχωρεί στην ψυχή και δρα επουλωτικά στους βασανισμένους», υποστηρίζει με πάθος και επιμένει πως «η εικόνα για τους έγκλειστους πρέπει να αλλάξει. Δεν είναι εξ ορισμού οι κακοί, οι κλέφτες, οι βιαστές, οι απατεώνες, οι δολοφόνοι. Υπάρχουν και παιδιά που κάνουν μια προσπάθεια να αλλάξουν, αφήνοντας πίσω τον κακό εαυτό τους. Εδώ τα αποτελέσματα του θεάτρου θα φανούν σε βάθος χρόνου. Δεν κάνουμε μια παράσταση για να χειροκροτήσουμε το ταλέντο. Δεν αναζητάμε αυτό. Εμμένουμε στη διεύρυνση, στο άνοιγμα σε κάτι καινούργιο στη ζωή τους».
Η συνάντηση με τα ορφανά στο Βελιγράδι
Η στροφή στη ζωή και την τέχνη του έγινε για τον Στάθη Γράψα όταν βρέθηκε, λίγο μετά τους ΝΑΤΟϊκούς βομβαρδισμούς, στο κατεστραμμένο Βελιγράδι και σε ιδρύματα για ορφανά και άστεγα παιδιά. «Μέσω ενός ευρωπαϊκού προγράμματος μετεκπαιδεύτηκα το 2000 στο Λονδίνο πάνω στον 'τρίτο τομέα', για φυλακές, ιδρύματα, νοσοκομεία. Εκεί που υπάρχουν περιθωριοποιημένες ομάδες για τις οποίες το θέατρο μπορεί να λειτουργήσει θεραπευτικά. Σκοπός του προγράμματος ήταν να αυξήσει τη χρησιμότητα των ηθοποιών στην κοινωνία, πέρα από τη θεατρική σκηνή και τα κινηματογραφικά πλατό. Βρέθηκα στο Βελιγράδι, όπου επισκέφθηκα ιδρύματα για ορφανά και άστεγα παιδιά. Μια παντομίμα κι ένα θεατρικό παιχνίδι έφτασαν να αλλάξουν το κλίμα. Η ανταπόκριση ήταν απίστευτη. Σε σημείο που πίστεψαν ότι θα τα πάρουμε μαζί μας. Αυτό με σημάδεψε. Τους υποσχέθηκα ότι θα επέστρεφα, αλλά δεν το έκανα, γιατί το πρόγραμμα διακόπηκε. Τότε ένιωσα ότι τα πρόδωσα και ορκίστηκα ότι αυτό δεν θα το ξανακάνω ποτέ».
Επιστρέφει στην Ελλάδα και παραιτείται από τη δουλειά του καθώς ήδη είχε γίνει η μεταστροφή του σε σχέση με αυτό που ήθελε να κάνει στο θέατρο.
«Το 2010 έχει ήδη ξεσπάσει η κρίση και αποφασίζω να δραστηριοποιηθώ. Είναι η εποχή που στις φυλακές Αυλώνα, από τις πιο σκληρές φυλακές νέων στην Ευρώπη λόγω των άθλιων συνθηκών, ζητούν είδη πρώτης ανάγκης και βοήθεια. Δηλώνω συμμετοχή για ένα θεατρικό εργαστήρι. Έρχομαι σε επαφή με τον δάσκαλο Νίκο Αρμένη και ξεκινώ εθελοντικά εργαστήρι προσωπικής ανάπτυξης στους κρατούμενους, μια φορά την εβδομάδα».
Ιστορίες της φυλακής
«Το θέατρο έχει στην καρδιά του τον άνθρωπο κι όχι την πλαστή εικόνα ενός μοντέλου», εξηγεί ο Στάθης Γράψας, περιγράφοντας τον τρόπο δουλειάς του με τις ομάδες των εγκλείστων, οι περισσότεροι από τους οποίους είναι από 18 έως 21 ετών και στην πλειονότητά τους ξένοι.
«Η ομάδα βασίζεται σε κανόνες όπως το να είναι κάποιος ευαίσθητος, να νοιάζεται για τον συνάνθρωπό του, να είναι υπεύθυνος, δημιουργικός, να έχει ομαδικό πνεύμα και να θέλει να πετύχει κάτι για τον εαυτό του, με στόχο να τον αλλάξει. Αυτοί οι άνθρωποι θέλουν να νιώσουν ότι ανήκουν κάπου. Και να έχουν πρότυπα.
Κέρδισα κι εγώ από αυτό. Μάθαινα τα όριά μου, πόσο ακούω, πόσο συμπονάω, πόσο καταλαβαίνω τον άλλον. Γίνομαι μάρτυρας σε ζωές που δεν φανταζόμουν. Νιώθω ότι είμαι χρήσιμος κι αυτό που κάνω πιάνει τόπο. Αγγίζει κάποιον. Δεν έχω δική μου οικογένεια και έτσι τους νοιάζομαι σαν να είναι παιδιά μου. Είμαι συνεχώς μαζί τους, γιορτές, Πρωτοχρονιές, Χριστούγεννα. Ήταν το 2013 όταν έφευγα για την Αυστραλία κι ένας Αλβανός, ο Έλβις, είχε πλαντάξει στο κλάμα λέγοντάς μου 'μη με εγκαταλείψεις κι εσύ'! Ήταν κάτι που μου κόστισε πολύ. Το δίλημμά μου είναι τι θα γίνουν αυτές οι ομάδες και τα παιδιά αν κάποια στιγμή λείψω. Είμαι γι' αυτούς κι αυτοί για μένα».
To εργαστήρι προσωπικής ανάπτυξης με βάση το θέατρο έχει τρεις ενότητες που στοχεύουν ο κρατούμενος να αλλάξει την εικόνα που έχει για τον εαυτό του και κατ’ επέκταση τις επιλογές του παρελθόντος.
Στην παράσταση του Σαββάτου οι κρατούμενοι βιώνουν τον εγκλεισμό και τις δυσκολίες του, την προσαρμογή στα νέα δεδομένα της αποφυλάκισης και στο βαρύ τίμημα στην περίπτωση επιστροφής στην φυλακή.
«Η μέθοδος εργασίας περνά από τρία στάδια. Κάθε χρόνο ολοκληρώνουμε και από ένα. Έπρεπε αυτά τα παιδιά να αναθεωρήσουν τις επιλογές του παρελθόντος που τους έκαναν να καταλήξουν στη φυλακή. Να αναγνωρίσουν τα λάθη τους. Και να συμφιλιωθούν με αυτά. Για να μπορούν να προχωρήσουν. Και να μην επιστρέψουν πάλι εκεί.
Τον πρώτο χρόνο το ξεκίνημα των παιδιών με το θέατρο κι έναν νέο τρόπο έκφρασης, έχει ως αποτέλεσμα την παράσταση 'Αφετηρία'.
Τον δεύτερο χρόνο έρχεται η 'Επιστροφή' που έχει να κάνει με την υποτροπή. Μια σειρά από εικόνες που διαπραγματεύονται τον εγκλεισμό και τις δυσκολίες του. Η υποτροπή είναι η βασική αιχμή του σωφρονιστικού συστήματος, παντού.
Στον τρίτο χρόνο ασχολούμαστε με τις μαρτυρίες, τις αναμνήσεις από την παιδική ηλικία. Έτσι τα τρία αυτά στάδια ολοκληρώνουν την πορεία του κρατούμενου για να ξεκινήσει την ενασχόληση με την προσωπική του ανάπτυξη».
