Του Λέανδρου Πολενάκη
Λόγω της αστικής του φόρμας, που αντικατοπτρίζει μέχρι ενός σημείου ρεαλιστικά τις κοινωνικές δομές και νόρμες της εποχής του, ο Ίψεν θεωρήθηκε αρχικά στην Ευρώπη κάτι σαν σημαιοφόρος του νατουραλισμού, αντίστοιχος με τον Ζολά της πεζογραφίας. Ο χρόνος έχει ήδη ξεχωρίσει την ήρα από το σιτάρι. Καμία σχέση δεν έχει ο “θερμός” ποιητής - γραφέας των ανθρωπίνων παθών Ίψεν με τον ψυχρό λογιστικό τους καταγραφέα Ζολά. Ο πρώτος, χωρίς να απουσιάζει από τα έργα του η καταλυτική κοινωνική κριτική, εστιάζει στα αιώνια πάθη της ψυχής του ανθρώπου, ανεξαρτήτως τόπου ή χρόνου. Ο δεύτερος αρκείται να τα περιγράφει στην κατά περίσταση και κατά περίπτωση εκδοχή τους, in vitro, σε πειραματικές συνθήκες εργαστηρίου. Λίγοι σήμερα εξακολουθούνε να βλέπουν, στα αστικά δράματα του Ίψεν μόνο τη σύγκρουση του επαναστατημένου “εγώ” του “νέου ανθρώπου” με το συλλογικό “εμείς”. Δεν είναι ή σύγκρουση του πρωτοπόρου μοναχικού ήρωα με την κοινωνία των πολλών που χαρίζει στα έργα του Ίψεν την αντοχή και τη διάρκεια στον χρόνο. Είναι, αντίθετα, το στοιχείο της αιώνιας πάλης του ανθρώπου με τον “μέσα” ακοίμητο, ανίκητο άγγελο - δαίμονά του, που τα κάνει αθάνατα. Ο Ίψεν είναι από τη στόφα των τραγικών ποιητών. Ο απόλυτος χαρακτήρας των προσώπων του μπορεί να τα οδηγεί σε σύγκρουση με τον έξω κόσμο, οι απαγορεύσεις, όμως, και οι περιορισμοί του διατηρούν ακέραιη την αρχαία τοτεμική τους φύση.
“Αν παραμερίσουμε τη φόρμα των φαινομενικά ρεαλιστικών ιψενικών έργων”, έγραφε ο Τάσος Λιγνάδης, “μπορούμε να καταλάβουμε ότι τα ιψενικά πρόσωπα συνεννοούνται μαζί μας ως είδωλα αρχετυπικά. Οι προσωπογραφίες του φαίνονται εποχικές και κοινωνικές, αλλά δεν είναι. Το φόντο μόνο που τις πλαισιώνει είναι τέτοιο, υποχρεωτικά. Οι ίδιες είναι υπερατομικά πρότυπα που μας παριστάνουν το ανθρώπινο δράμα, σε μια χωροχρονική 'σκηνογραφία' βέβαια, αλλά οπωσδήποτε πέρα και πάνω από αυτήν. Έτσι μας μιλάει ο Ίψεν αν τον απαλλάξουμε από τον ρεαλισμό μας, σε μια γλώσσα ποιητική, που σημαίνει αποκαλυπτική. Όταν ο Σόλνες μέσα στο στοιχειωμένο από την ύβρι των κατασκευών του περιβάλλον αντικρίζει και αναγνωρίζει τον μοιραίο φονιά του στο ονειρικό πρόσωπο της Χίλντας Βάνγκελ, που είναι ο άγγελος του θανάτου, το φυσικό επεισόδιο μετακομίζει στον μεταφυσικό του χώρο: στον ουρανό. Ο Σόλνες θα ανέβει στον πύργο της αίγλης του, στα μάταια σύννεφα, για να αντιμετωπίσει τη μοίρα του και να πέσει από ψηλά σαν τραγικός ήρωας. Το επεισόδιο έγινε σύμβολο, και το έργο δεν το ενδιαφέρει πια ο χρόνος του. Είναι υπό το πρίσμα της αιωνιότητας.”
Στο θέατρο “Εκάτη” της Κυψέλης, που εδώ και πολλά χρόνια υπηρετεί το αληθινό θέατρο πέρα από τα φώτα της προβολής και δημοσιότητας, παρακολουθήσαμε μια παράσταση του “Σόλνες” εξαιρετικά δουλεμένη ως σύνολο και στις λεπτομέρειες: “ακούει” να ηχεί το αιώνιο μέσα από τη φυσικότητα των διαλόγων και ψηλαφεί τις δέλτους του μοιραίου πίσω από τη φαινομενική καθημερινότητα των ηρώων. Σε καλή, λειτουργική μετάφραση συλλογική (“Θίασος Λεπτουργείον”), σε δημιουργική σκηνοθεσία της ακάματης Βαλεντίνης Λουρμπά, σκηνογραφία - κοστούμια Val-Delou, δραματουργία της Ελένης Αναγνωστοπούλου, καίριους φωτισμούς του Γιάννη Ζέρβα και μουσική επιμέλεια της Λίας Τσεκούρα.
Θα χαρακτήριζα άνετα τους ρόλους “χειροποίητους”. Ο Ανδρέας Μαριανός πλάθει υποβλητικά, σε τόνους χαμηλούς τον Σόλνες, ως “πήλινο σκεύος κεραμεούν” προορισμένο να συντριβεί, με το τραγικό μεγαλείο ενός “κλόουν του Θεού.” Η εμπειρότατη Πέπη Οικονομοπούλου δίνει ανάγλυφη την παθητική συζυγική μορφή της Αλίνα Σόλνες. Ο Κωνσταντίνος Καρακώστας στους δύο αντιθετικούς του ρόλους (Μπρόβικ - Χένταλ) πειστικός. Η Λυδία Παπακωνσταντίνου (Κάγια Φόσλι) αυτό που λέμε “σωστή.”
Έκπληξη πραγματική της βραδιάς η γήινη και συγχρόνως ουράνια Χίλντα Βάνγκελ, ενσώματη “μουσική” δημιουργία της νεότατης, χαρισματικής Αμαλίας Κλημοπούλου, με το αινιγματικό χαμόγελο πεπλοφόρου αρχαϊκής κόρης: ιδανική προσωποποίηση ενός “αγγέλου ωραίου θανάτου”, ταιριαστού στον χωμάτινο Σόλνες. Τόσο νέα και “ξέρει!” Η καλύτερη “Χίλντα” όλων όσων έχω μέχρι τώρα δει. Ένα ανεπιφύλακτο Εύγε!
