Του Λέανδρου Πολενάκη
Η τριλογία του Αισχύλου “Προμήθεια” είχε ως θέμα τη ρήξη του Προμηθέα με τον Δία, με την ύστερη συμφιλίωσή τους, υπό συνθήκες που δεν γνωρίζουμε επαρκώς. Από την τριλογία σώθηκε μόνο ο “Προμηθέας Δεσμώτης.”
Αιτία της ρήξης είναι ότι ο παντοδύναμος Ζευς αποφάσισε να καταστρέψει το ανθρώπινο γένος. Το σωζόμενο έργο δεν μας διαφωτίζει για τους λόγους της απόφασης. Από τις ολόκληρες τραγωδίες και τα αποσπάσματα παρατηρούμε στην αισχυλική ανθρωπολογία έναν συγκρητισμό ορφικών και ησιόδειων κοσμολογικών στοιχείων. Δικαιούμαστε να κάνουμε μια υπόθεση εργασίας: ότι το μίσος του Διός για το ανθρώπινο γένος οφείλεται στην ανάδυσή του μέσα από την τέφρα των κεραυνωμένων Τιτάνων (ορφική δοξασία). Φέροντας κάτι από τη “δαιμονική”, στασιαστική τους φύση. Και ο Ζευς γι' αυτό θέλει να το αφανίσει, αντικαθιστώντας το με ένα άλλο, πιο “ευάγωγο” (ησιόδεια Θεογονία). Κάτι που μπορεί να αποδειχθεί κλειδί για την ερμηνεία της τραγωδίας.
Φίλος του ανθρώπου ο Προμηθέας, κλέβει το ουράνιο πυρ και το προσφέρει στους ανθρώπους ως μέσο σωτηρίας και εκπολιτισμού. Εξαιτίας αυτού, καταδικάζεται από τον Δία και αλυσοδένεται στις ερημιές του Καυκάσου. Βλέπουμε εδώ έναν Προμηθέα, όχι τυφλά εξεγερμένο εναντίον κάθε εξουσίας, Μπακούνιν ή Κροπότκιν, αλλά συνήγορο της διττής φύσης του ανθρώπου, από σκοτάδι και φως, ουρανό και λάσπη, φορέα εν δυνάμει της ανταρσίας και, διά του προμηθεϊκού δώρου του Λόγου, κάτοχο μιας διαχειριστικής ελευθερίας, που ο νέος, άπειρος Ζευς δεν έχει ακόμη την ωριμότητα να αποδεχθεί, ώστε να μεταμορφωθεί και αυτός με τη σειρά του από αμείλικτο τιμωρό κάθε ανυπακοής σε Δίκαιο Κριτή. Η διαφορά είναι κολοσσιαία. Κάτω από αυτό το πρίσμα ιδωμένο το έργο, αποκτά την αγέραστη ηλικία της αιώνια επαναστατημένης νιότης, όντας εκπληκτικά μοντέρνο, σύγχρονό μας. Δίας και Προμηθέας είναι ομήλικοι, της ίδιας γενιάς. Φεύγουμε από τη συνηθισμένη εικόνα ενός ακίνητου, γεροντικού πεισματάρη Προμηθέα, που εδώ μεταμορφώνεται στο αεικίνητο πνεύμα μιας νεανικής, διαρκούς αναζήτησης της μιας Αρχής - αιτίας των πάντων.
Την παράσταση στην Επίδαυρο σκηνοθετεί ο Σταύρος Τσακίρης. Σε καλή, δομική μετάφραση του Δημήτρη Δημητριάδη. Σε μια μάλλον μειονοτική ως προς το έργο σκηνική εγκατάσταση του Κώστα Βαρώτσου, με περισσότερο του δέοντος δηλωτικά κοστούμια, μάσκες (Μεντζικώφ) και με συνάδοντες σε αυτά φωτισμούς (Μπιρμπίλης). Αρχίζω από τα μειονεκτήματα.
Ωστόσο η σκηνοθεσία του Τσακίρη υπερβαίνει τα επί μέρους, βλέποντας την κρυμμένη πίσω όψη του έργου, προσεγγίζοντας το “εν” του. Αρχίζει ως λυπημένη μπαλάντα της “αδύνατης επανάστασης”, για να μεταμορφωθεί βαθμιαία σε ελεγείο της μόνης δυνατής: μιμούμενοι τον Προμηθέα, να αλλάξουμε μόνοι μας, πρώτα τον τρόπο που βλέπουμε τον κόσμο ως σκιές περιπλανώμενων ονείρων. Αντικρίζοντας την ακέραιη ομορφιά του μέσα σε ένα Δίκαιο Φως. Με τον μοντέρνο χορό της, που θα ήθελα όμως με πιο συγκεκριμένη στόχευση, και με την πληθωρική μουσική της στα όρια μιας αισθητικής υπερχείλισης, η παράσταση λαβαίνει τον χαρακτήρα ενός ορατόριου, εξαγγελτικού της λυτρωτικής εξόδου από την καταχθόνια μηχανή τού “μη νοήματος”, που εγκατέστησαν “ανεπαισθήτως” μέσα στον εγκέφαλό μας οι τεχνοκράτες Ήφαιστοι και λοιποί Επιμηθείς. Κατά τα λοιπά, η παράσταση χτίζεται μεθοδικά, σπειρί - σπειρί, με υλικό τον ανθρώπινο, ζωντανό, σωματοποιημένο λόγο - το καλό χαρτί της (κίνηση του Marcello Magni). Η διεθνής Ελληνίδα ηθοποιός Kathryn Hunter, αφοπλιστικά νεανική στον ρόλο τού αέναα πάσχοντος για τον άνθρωπο Προμηθέα, μυθική περσόνα και συνάμα πρόσωπο συγχρόνου δράματος, ενώνει ανεπανάληπτα με μια λεπτή χειροποίητη κλωστή παρελθόν και μέλλον, το άπειρο μέσα του καινούργιου ανθρώπου με το απροσμέτρητο έξω του παλαιού. Ο Νικήτας Τσακίρογλου ως βιβλικός αφηγητής, με τη σοφή και στέρεη τεχνική του, φέρνει στη σκηνή έναν ολόκληρο κόσμο που αναμένει το καταλυτικό γεγονός - συμφιλίωση ή καταβύθιση. Η Πέγκυ Τρικαλιώτη (Ιώ) δίνει εν περιλήψει, ευανάγνωστα, τη διαχρονική πλανητική περιπέτεια της πάσχουσας γυναίκας. Ο Ήφαιστος του Δημήτρη Πιατά, μια έξοχη τραγικωμική κομεντιάντικη φιγούρα. Ο Γεράσιμος Γεννατάς, εύστοχος ως ξοφλημένος Ωκεανός. Ο Αλέξανδρος Μπουρδούμης στιβαρός ως Κράτος. Τη Βία συντόνισαν ισότιμα οι Δημήτρης Παγώνης, Περικλής Σκορδίλης, Νίκος Μπακάλης, Αντώνης Βλάσσης. Τον Ερμή μοιράστηκαν εκ περιτροπής οι Αντιγόνη Φρυδά, Κώστας Νικούλι, Ηλιάνα Μαυρομάτη.
