Του Λέανδρου Πολενάκη
Η τραγωδία του Οιδίποδα ξεκινά από το παλιότερο σωζόμενο δράμα του Θηβαϊκού Κύκλου, τους “Επτά Επί Θήβας” του Αισχύλου. Ο Οιδίπους φέρει το στίγμα μιας προγονικής “αμαρτίας” και είναι το προορισμένο από τους θεούς θύμα για να εξαγοράσει με το αίμα του το άδικα χυμένο αίμα των αθώων θυμάτων. Δεν το ξέρει και αντιστέκεται έως το τέλος, μέχρι να του αποκαλυφθεί το μυστικό της γέννησής του και να αποδεχθεί τη μοίρα του. Πραγματικός πρωταγωνιστής αυτού του Δράματος είναι η κληρονομική Ερινύα (κατάρα) του Οιδίποδα που “ξυπνούν” οι Αργείοι αρχηγοί με μια “μαύρη” τελετή που κάνουν. Η Ερινύα μπαίνει στη Θήβα, αλλά η πόλη σώζεται με το να “πάρει επάνω του” πεθαίνοντας την κατάρα ο Ετεοκλής μαζί με τον Πολυνείκη και να λήξει ο “Δαίμων” του εμφυλίου. Το πρόβλημα είναι ότι το τέλος των “Επτά Επί Θήβας”, όπως μας έχει ήδη από την ύστερη αρχαιότητα παραδοθεί, ελέγχεται σήμερα, βάσιμα, ως πλαστό, μια υστερότερη δημιουργία ενός άγνωστου ποιητή.
Ποιο ήταν το αυθεντικό τέλος των "Επτά" μπορούμε να το εικάσουμε από αρχαίες πηγές. Το Δράμα δεν τελείωνε με τη ρήξη της πόλης, αλλά με τη συμφιλίωση. Με την εναπόθεση των δύο εχθρών - αδελφών σε κοινό τάφο και την ίδρυση ενός ναού αφιερωμένου στον Δαίμονα Σωσίπολι (όφις) στον οποίο μεταμορφώθηκαν οι δύο αδελφοί, προστάτες εφεξής της πόλης. Με την “Αντιγόνη” του Σοφοκλή περνάμε σε άλλη φάση, από τη θυσία του ήρωα στην αυτοθυσία. Μας παρασύρει, ωστόσο, αυτή η παλιά λαβωματιά στο σώμα των “Επτά” και συχνά δεν βλέπουμε πόσο κοντινός και πόσο τραγικά “δικός μας” ήρωας είναι ο Οιδίπους.
Όπως δεν το είδε ο πολύς Μπόμπ Γουίλσον στην εκλεκτικίστικη, πολυσυλλεκτική, ποικιλόμορφη παράστασή του στην Επίδαυρο (βλ. την κριτική μου της 25.6). Προορισμένη για λίγους επαΐοντες (άριστους;) όπως διάβασα πρόσφατα σε άρθρο σχετικό, να επαινείται, μάλιστα, γι' αυτό! Πράγμα που με αναγκάζει να επανέλθω. Και όμως, η Τραγωδία, είναι είδος λαϊκό!
Το είδε, αντίθετα, ο Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης, και το έδωσε καθαρά στην παράσταση στην Επίδαυρο. Με όχημα την καλή μετάφραση του Γιάννη Λιγνάδη, που αντλεί από όλο το φάσμα του ελληνικού λόγου, με τα λιτά και ευρηματικά σκηνικά - κοστούμια του Πάρη Μέξη, με τους σημαίνοντες φωτισμούς του Αλέκου Γιάνναρου (περιττά ήταν τα πλαστικά βρέφη), την τελεστική μουσική του Μίνωα Μάτσα (ελέγχεται μόνο στα σημεία που γινόταν προεξαγγελτική, κινηματογραφική), στήνει ένα λαϊκό πανηγύρι χαράς και λύπης, γιορτής και πένθους, με οικείους ρυθμούς και ύφος ενιαίο, θυμόσοφο, ρωμέικο. Με ήρωες “δικούς μας”, χωμάτινους, από σάρκα και αίμα, που πατούν στη γη. Θυμήθηκα έναν στίχο του μεγάλου ποιητή μας Μίλτου Σαχτούρη, γραμμένο σε καιρούς εμφύλιους: “Δεν είναι ο Οιδίπους, είναι ο Ηλίας της λαχαναγοράς!” Ε, ναι, λοιπόν! Όταν ο άνθρωπος απεκδυθεί την επίσημη στολή ή το ακριβό κοστούμι, γίνεται ο δικός μας, γειτονικός Οιδίπους κι ας είναι ο Ηλίας της λαχαναγοράς!
Ο χορός, μια υποδειγματική εκτέλεση συλλογικού λαϊκού δρώμενου, με λόγο ευκρινή (διδασκαλία Κατερίνας Κοζαδίνου) και κίνηση (Κική Μπάκα) αδρή. Ο Δημήτρης Λιγνάδης, Οιδίπους, μακριά από μηχανισμούς αποξένωσης ή ψευδεπίγραφους ρεαλισμούς, δίνει ακέραιη την ουσία του ραγισμένου ανθρώπου - Οιδίποδα: με την υπεροψία και τις κρυφές ενοχές, το μεγαλείο και τη μικρότητα, τις εκρήξεις θυμού, τον φόβο, την απελπισία. Η Αμαλία Μουτούση (Ιοκάστη) αριστεύει ως ύφος και ήθος αινιγματικό μιας βασίλισσας - γυναίκας - μάνας και, στο βάθος, νικημένης Σφίγγας. Ο Νίκος Χατζόπουλος δίνει ευφυώς, δύο σε ένα, την όψη και την κόψη του Κρέοντα, ήρωα και αντιήρωα, αγαθού πολίτη και μαθητευόμενου τύραννου, νόμισμα που όπως κι αν το ρίξεις πάντα στέκει όρθιο και ποτέ δεν πέφτει. Ο Κωνσταντίνος Αβαρικιώτης είναι ένας καλός, γεμάτος Τειρεσίας. Ο Γιώργος Ζιόβας (Άγγελος) ένα μικρό “διαμάντι”, ο Γιώργος Ψυχογιός (Θεράπων) σχεδόν “κλέβει την παράσταση”, ο Νικόλας Χανάκουλας (Εξάγγελος) μυημένος στο διπλό παιχνίδι αφήγησης - υπόκρισης.
