Το βλέμμα δύο κορυφαίων φωτογράφων, που κατέγραψαν συστηματικά μια μεταβατική πολιτικά και αβέβαιη οικονομικά και κοινωνικά περίοδο της Ελλάδας στα μέσα του εικοστού αιώνα, της Βούλας Παπαϊωάννου και του Δημήτρη Χαρισιάδη, παραβάλλει η έκθεση Πορτρέτα Ιστορίας που που εγκαινιάζεται την Πέμπτη 6 Απριλίου στο Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης σε συνεργασία με τα Φωτογραφικά Αρχεία του Μουσείου Μπενάκη.
Σχεδόν αυτοδίδακτοι και οι δυο στη φωτογραφία, ωριμάζουν δημιουργικά κατά την εικοσαετία 1940-1960 ζώντας στις ταραγμένες εποχές του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και της ανασυγκρότησης της Ελλάδας.
Στην έκθεση παρουσιάζονται περίπου 200 έργα, καθώς και άλλο πρωτότυπο ιστορικό υλικό, μαζί με δύο πορτρέτα των φωτογράφων από την τηλεοπτική εκπομπή «Παρασκήνιο» της ΕΡΤ. Ακόμη παρουσιάζονται σε πλήρη μορφή τα δύο σπάνια κατοχικά λευκώματα “Μαύρο Λεύκωμα” της Βούλας Παπαϊωάννου και “Σούπα του παιδιού και ΙΚΑ Πειραιώς” του Δημήτρη Χαρισιάδη, όπου αντανακλώνται το σκληρό πρόσωπο του Πολέμου και ο αγώνας για επιβίωση.
Για “φωτογραφίες οι οποίες αποτελούν κατεξοχήν δείγματα του φωτογραφικού μοντερνισμού στην Ελλάδα, όπως αυτός εκφράστηκε μέσα από δύο κυρίαρχες κατευθύνσεις: την ανάδειξη της ‘καθαρής’ (ή ‘ανόθευτης’ κατά τον Χαρισιάδη) φωτογραφίας, αλλά και την ανάπτυξη ενός νέου είδους ανθρωπιστικής φωτογραφίας κοινωνικής καταγραφής” μιλούν οι επιμελητές της έκθεσης Αλεξάνδρα Μόσχοβη και Μανώλης Σκούφιας.
Χρονικά η έκθεση ξεκινά με φωτογραφίες από το Αλβανικό Μέτωπο, την Κατοχή και τον Εμφύλιο. “Η Παπαϊωάννου χρησιμοποιεί τη δραματουργία του «ανθρώπινου ντοκουμέντου», είδος φωτογραφίας καταγραφής που εμφανίστηκε στην Αμερική τη δεκαετία του 1930, για να αποδώσει την τραγικότητα στο βλέμμα της μάνας που αποχωρίζεται τον γιο στην επιστράτευση, την καρτερικότητα αυτών που συνωστίζονται στα υπαίθρια συσσίτια, την απόγνωση των λιμοκτονούντων τον χειμώνα του 1941-42.
Από τις πρώτες φωτογραφίες του στο Αλβανικό Μέτωπο ο Χαρισιάδης διατηρεί μια εξίσου άμεση αλλά πιο αποστασιοποιημένη προσέγγιση. Οι εικόνες του από το ΙΚΑ Πειραιώς, για παράδειγμα, θυμίζουν ανθρωπομετρικές φωτογραφίες του προηγούμενου αιώνα παρουσιάζοντας τους ‘οιδηματίες’ γυμνούς χωρίς συνθετική ή σκηνοθετική επιτήδευση” αναφέρουν οι επιμελητές.
“Ως φωτογράφος της UNRRA (United Nations Relief and Rehabilitation Administration), η Παπαϊωάννου θα καταγράψει όλες τις δράσεις του οργανισμού, από τις πρώτες αποστολές των προμηθειών, τη διακίνηση τροφίμων και ρουχισμού στις πόλεις και στην επαρχία, έως την εκπαίδευση του πληθυσμού σε νέες τεχνολογίες. Ταυτόχρονα εικονογραφεί τη δραματική διάσταση του Εμφυλίου και της δύσκολης διαβίωσης στην ελληνική επαρχία: τα καμένα χωριά, τις βομβαρδισμένες υποδομές, τις μαυροφορεμένες γυναίκες, τα ρακένδυτα παιδιά στα υπαίθρια σχολεία.
Αντίθετα, κατ’ ανάθεση του υπουργείου Ανασυγκρότησης και διεθνών αποστολών, οι φωτογραφίες του νεοσύστατου δημοσιογραφικού πρακτορείου «Δ.Α. Χαρισιάδη» σκιαγραφούν την εικόνα μιας χώρας που μοιάζει να αναγεννιέται μέσα από τις στάχτες της: βιομηχανικά κτήρια και κατασκευές δεσπόζουν στο τοπίο και χαρωποί εργάτες χειρίζονται μηχανήματα τελευταίας τεχνολογίας στα νέα εργοστάσια” διευκρινίζουν οι επιμελητές.
Ωστόσο, την ίδια περίοδο, οι φωτογράφοι δημιούργησαν σημαντικό προσωπικό έργο στο περιθώριο των προαναφερόμενων αναθέσεων. Τα λευκώματα της Παπαϊωάννου Hellas (1949), La Grèce à ciel ouvert (1952) και Iles Grecques (1956) συνδυάζουν τη φωτογραφική απεικόνιση της αρχαίας και μεσαιωνικής κληρονομιάς με απόψεις της μεταπολεμικής Ελλάδας, που η φωτογράφος απαθανάτισε κατά την εντεταλμένη περιοδεία της στην επαρχία.
Παράλληλα, με τις επαγγελματικές του αποστολές στην επικράτεια και ακολουθώντας το ευφορικό συναίσθημα της μεταπολεμικής ανθρωπιστικής φωτογραφίας, ο Χαρισιάδης σκιαγράφησε σε δεξιοτεχνικές ασπρόμαυρες φωτογραφίες μια ρομαντική προβιομηχανική όψη της χώρας στα βουκολικά τοπία, στην τοπική αρχιτεκτονική, στα παραδοσιακά επαγγέλματα.
