«Η Οκτωβριανή Επανάσταση δημιούργησε καινούργια δεδομένα για τη ζωή και την τέχνη» λέει ο ιστορικός τέχνης και επιμελητής Γιάννης Μπόλης για την έκθεση «Η Μνήμη της Επανάστασης. Σύγχρονοι Έλληνες Εικαστικοί - 100 χρόνια από την Οκτωβριανή Επανάσταση» που εγκαινιάζεται την Τετάρτη 22 Μαρτίου στο Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης, στη Μονή Λαζαριστών.
Τα σύμβολα και οι εικόνες, τα μηνύματα και τα συνθήματα, το πνεύμα και η ορμή, ο δυναμισμός και οι διαστάσεις της Οκτωβριανής Επανάστασης, από την οποία συμπληρώνονται φέτος εκατό χρόνια, εμπνέουν, συνομιλούν και αποτυπώνονται στη δημιουργία έργων σύγχρονων Ελλήνων εικαστικών στην έκθεση.
Μια εμβληματική έκθεση με αφορμή ένα επικό ιστορικό γεγονός που συγκλόνισε τον κόσμο και καθόρισε την ιστορία του 20ού αιώνα, η οποία «δεν είναι περιγραφική ούτε φιλοδοξεί να υποκαταστήσει την αυστηρή ιστορική μελέτη, τις διαφορετικές αναγνώσεις, τις αντικρουόμενες ερμηνείες και αποτιμήσεις των ιστορικών», όπως μας εξηγεί ο κ. Μπόλης μιλώντας για «μια έκθεση που αναφέρεται στο όραμα και την ουτοπία της επανάστασης. Σκεφθήκαμε να απευθυνθούμε σε σύγχρονους καλλιτέχνες που στη θεματική τους είχαν τα σύμβολα και έβλεπαν την επανάσταση όχι μόνο ως μια ουτοπία, αλλά και μέσα από το πρίσμα της Αριστεράς, μέσα από μια βιωματική σχέση που είχαν με την Αριστερά», σημειώνει.
Οι δημιουργοί καλούνται να δώσουν τη δική τους εκδοχή και να διαμορφώσουν μια ενιαία εικαστική παρέμβαση για το «αφήγημα» της Οκτωβριανής Επανάστασης.
“Στο Μουσείο μας ανήκει η Συλλογή Κωστάκη, μια τεράστια συλλογή με έργα ρωσικής πρωτοπορίας που καλύπτει το διάστημα από το 1900 έως το 1930» υπενθυμίζει ο κ. Μπόλης. «Πρόκειται για Ρώσους πρωτοπόρους καλλιτέχνες που το 1917 συνδέθηκαν με την επανάσταση, οι περισσότεροι έθεσαν τον εαυτό τους στην υπηρεσία της, τάχθηκαν με τους μπολσεβίκους και ήταν εκείνοι που τους καθοδηγούσε το όραμα της επανάστασης τόσο σε δημιουργικό όσο και σε πολιτικό επίπεδο”.
Οι έννοιες της Επανάστασης και της Ουτοπίας βρίσκονται στον πυρήνα της έκθεσης των έργων των νέων Ελλήνων εικαστικών μέσα από τέσσερις διαφορετικές θεματικές: Νέα Αισθητική, Καθημερινή Ζωή, Εκπαιδευτικοί Νεωτερισμοί, Τέχνη και Προπαγάνδα.
«Η τέχνη της ρωσικής πρωτοπορίας αποτελεί μέχρι σήμερα για τους καλλιτέχνες μια ανεξάντλητη πηγή έμπνευσης, προβληματισμού και ερεθισμάτων. Έτσι συγκεντρώσαμε έργα που υπήρχαν ήδη στη δημιουργία αυτών των καλλιτεχνών. Υπάρχουν περιπτώσεις που με αφορμή την έκθεση έγιναν καινούργια έργα και οι καλλιτέχνες εμπνεύστηκαν τόσο από το έργο της επανάστασης όσο και από τη Συλλογή Κωστάκη», σημειώνει ο επιμελητής.
Η «συνομιλία» των έργων με αυτά της Συλλογής παρουσιάζονται ως ξεχωριστή ενότητα μαζί με αρχειακό υλικό, περιοδικά, αφίσες και φωτογραφίες από το Αρχείο Κωστάκη και ιδιωτικές συλλογές.
«Με αυτόν τον τρόπο η έκθεση στοχεύει σ' έναν ξεχωριστό προβληματισμό και σε ιστορικούς και πολιτισμικούς συνειρμούς, με εκκίνηση έργα των Καζιμίρ Μαλέβιτς, Ιβάν Κλιούν, Λιουμπόβ Ποπόβα, Κλιμέντ Ρέντκο, Αλεξάντρ Ρότσενκο, Κονσταντίν Μεντουνέτσκι, Αλεξέι Μπάμπιτσεφ, Ιβάν Κουντριασόφ, Ξένια Έντερ κ.ά.
Διευθύντρια του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης, η Μαρία Τσαντσάνογλου σημειώνει: “Η συλλογή του Μουσείου καταδεικνύει τον επαναστατικό τρόπο σκέψης των καλλιτεχνών πριν από την Οκτωβριανή Επανάσταση. Για μας είναι επίσης πολύ σημαντική η περίοδος στα δύσκολα χρόνια του εμφυλίου. Εκεί οι καλλιτέχνες συνέβαλαν στη διαμόρφωση νέων θεσμών. Εξίσου σημαντικό το στοιχείο της συμβολής και της συνεργασίας της τέχνης με την παραγωγή και την καθημερινή ζωή, από τον τομέα της πορσελάνης έως το θέατρο, αλλά και τα κίνητρα που έδωσε.
Τα έργα καταγράφουν όλους τους επαναστατικούς πειραματισμούς, όχι μόνο στην φόρμα αλλά και σε πράγματα που αναφέρονται στην τέχνη και τη ζωή. Οι καλλιτέχνες πειραματίζονται προσπαθώντας να ξεφύγουν από τα δυτικά πρότυπα και να θέσουν την τέχνη στην υπηρεσία της παραγωγής, της βιομηχανίας, της τεχνολογίας”.
Στο ερώτημα πόσο το αποτύπωμα της ρωσικής πρωτοπορίας διαπερνά τον χρόνο, συνομιλεί μαζί του και φτάνει στο παρόν ο κ. Μπόλης ήταν ξεκάθαρος:
«Άσχετα με το πώς εξελίχθηκε η Οκτωβριανή Επανάσταση, ακόμα και σήμερα που οι ιδεολογίες έχουν εκπέσει, πιστεύω ότι το αίσθημα της επανάστασης και της ουτοπίας συνεχίζει να είναι ζωντανό, να εμπνέει, να καθοδηγεί, να αποτελεί πρώταγμα για πολλούς καλλιτέχνες. Ο καθένας αντιλαμβάνεται την επανάσταση μέσα από τη δική του προσωπική εκδοχή και προσέγγιση. Φυσικά υπάρχει και μια κριτική ματιά. Έχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον το πώς προσεγγίζονται η επανάσταση, τα πρόσωπα, οι ιδέες, η ίδια η καθημερινή ζωή”.
Τα έργα -ζωγραφική, γλυπτική, εγκαταστάσεις, χαρακτική, βίντεο- ανήκουν στους εικαστικούς: Μιχάλη Αρφαρά, Κωστή Βελώνη, Μπάμπη Βενετόπουλο, Ανδρέα Βούσουρα, Κορνήλιο Γραμμένο, Λυδία Δαμπασίνα, Δημήτρη Ζουρούδη, Αντιγόνη Καββαθά, Στέφανο Καμάρη, Δημήτρη Καρλαφτόπουλο, Θοδωρή Λάλο, Γιάννη Λασηθιωτάκη, Ανδρέα Λυμπεράτο, Αλέξανδρο Μαγκανιώτη, Δημήτρη Μεράντζα, Μανώλη Μπαμπούση, Ξενοφώντα Μπήτσικα, Νικόλα Μπλιάτκα, Αντώνη Παπαδόπουλο, Αλίκη Παππά, Κωνσταντίνο Πάτσιο, Νατάσσα Πουλαντζά, Νίκο Σεπετζόγλου, Γιάννη Σκαλτσά, Μάριο Σπηλιόπουλο, Γιώργο Τσεριώνη, Κώστα Τσώλη, Πάνο Χαραλάμπους, Κώστα Χριστόπουλο, Θοδωρή Χρυσικό και Γιάννη Ψυχοπαίδη.
Ο Γιάννης Μπόλης περιγράφει τα έργα και τα στοιχεία έμπνευσης των Ελλήνων εικαστικών λέγοντας πως «ξεκινούν από εμβληματικά έργα της επανάστασης που δεν πραγματοποιήθηκαν, όπως το μνημείο της Τρίτης Διεθνούς του Βλαντίμιρ Τάτλιν. Κάποιοι άλλοι πειραματίζονται και εκκινούν σε επίπεδο μορφής και φόρμας, κάποιοι άλλοι βάζουν το βιωματικό στοιχείο του πώς αντιλαμβάνονται την ιδέα της επανάστασης και κάποιοι άλλοι αναφέρονται σε όλο αυτό το εξιδανικευμένο που υπήρχε σχετικά με την επανάσταση μέσα από κριτική ματιά”.
Οι Έλληνες εικαστικοί και η επανάσταση
“Πιστεύω πως σήμερα είναι η στιγμή να ξεσηκωθούμε μέσα από μια άλλου είδους νέα επανάσταση, καθώς ο κόσμος χρειάζεται μια αφύπνιση, ώστε να μην πέσουμε στα χέρια της νέας Δεξιάς που ανδρώνεται στην Ευρώπη, και σε αυτό πρώτοι πρέπει να αντιδράσουν οι άνθρωποι του πνεύματος”.
Αυτά λέει ο εικαστικός Μιχάλης Αρφαράς, καθηγητής στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών και διευθυντής του Τομέα Χαρακτικής, που παρουσιάζει στην έκθεση δυο έργα του, το ένα παλαιότερο, “μια ασπρόμαυρη λιθογραφία με θέμα την καταπίεση και την απογοήτευση”, και ένα νέο έργο “με το ίδιο θέμα και μεγαλύτερο μέγεθος, όπου οι φιγούρες των επαναστατών που κρατούν όπλα έχουν πλέον χρώμα ελπίδας, το κίτρινο και το κόκκινο, το χρώμα του αίματος και της έντασης”.
Τον ρωτάμε εάν τα έργα σηματοδοτούν το αίσθημα της επανάστασης και της ουτοπίας που συνεχίζει να εμπνέει και να καθοδηγεί τους καλλιτέχνες και ο κ. Αρφαράς απαντά: “Οι φιγούρες είναι ίδιες, αλλά διαφορετικό το νόημα. Κάνω μια αναδρομή στην έννοια της ρωσικής επανάστασης καθώς και τα δυο έργα αναφέρονται σε αυτήν, οι φιγούρες είναι σύμβολα, τα έργα είναι δυσδιάστατα, χωρίς βάθος, παραπέμπουν στη ρωσική κουλτούρα της εικόνας, που προϋπήρχε της επανάστασης, είναι το σύμβολο ως εικόνα, το σύμβολο της επανάστασης και η συνομιλία με την επαναστατική ζωγραφική”.
Ένα ασπρόμαυρο έργο με τίτλο “Πορεία”, που δείχνει τους πρωτεργάτες της επανάστασης, Στάλιν, Λένιν, Τρότσκι, στην Κόκκινη Πλατεία, παρουσιάζει η Αντιγόνη Καββαθά.
“Το θέμα του έργου είναι η επανάσταση και οι επιδράσεις της στην ιστορία όλου του κόσμου, καθώς όλα από τότε έχουν αλλάξει. Είναι μέρος ενός μεγάλου έργου που μόλις τώρα ξεκίνησε και συνεχίζεται φτάνοντας έως τις μέρες μας με το μεταναστευτικό να κυριαρχεί και τους πρόσφυγες από τον Ισπανικό Εμφύλιο έως το Έλις Άιλαντ να σέρνουν τους μπόγους στους ώμους τους.
Πρόκειται για ένα κολάζ, μια ‘πειραγμένη’ φωτογραφία με τους πρωταγωνιστές που άλλαξαν την ιστορία του κόσμου, είναι αυτοί που την επηρέασαν” εξηγεί η εικαστικός προσθέτοντας πως “δεξιά του έργου τοποθετείται η αντεπανάσταση του 1905 και αριστερά η μεξικανική επανάσταση με τον Πάντσο Βίλα και τον Εμιλιάνο Ζαπάτα”.
Σύμφωνα με τον επιμελητή της, η έκθεση των Ελλήνων εικαστικών καταδεικνύει την “πολύπλευρη και πολυπρισματική αντιμετώπιση και προσέγγιση της επανάστασης, συνεχίζει την κριτική στα πρόσωπα, σχολιάζει την προσωπολατρία, άλλωστε πολλές φορές η μορφή του Λένιν επαναλαμβάνεται. Υπάρχουν πάρα πολλές γνώμες και προσεγγίσεις. Θέλαμε να μείνουμε σε μια ηρωική περίοδο της επανάστασης και αυτό κυριαρχεί στην έκθεση» προσθέτει.
Ο Πάνος Χαραλάμπους, πρύτανης της ΑΣΚΤ, παρουσιάζει δυο κόκκινες σημαίες της επανάστασης, τη μία να κυματίζει και την άλλη διπλωμένη πάνω σε ένα βάθρο. “Η επανάσταση εμπνέει, από το Χόλιγουντ έως την ποπ αρτ” λέει και ομολογεί πως πρόκειται για σημαίες που έχει φέρει από την Τασκένδη, έχοντάς τις στην προσωπική του πινακοθήκη.
Η Λυδία Δαμπασίνα, που ασχολείται και εμπνέεται από τη ρωσική πρωτοπορία και το τετράγωνο του Μάλεβιτς, αποκαλύπτει πως από το 1981 ο Ακριθάκης της είχε χαρίσει στο Βερολίνο ένα λεύκωμα με τους Ρώσους καλλιτέχνες. Η ίδια οδηγήθηκε στο έργο με τις δυο πατερίτσες, που παραπέμπουν στον “πόλεμο, τον τραυματισμό, την αναπηρία” και, όπως αναφέρει “εκείνη την εποχή ήταν πολλοί εκείνοι που κυκλοφορούσαν με πατερίτσες, καθώς ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος είχε αφήσει “ανθρώπινα συντρίμμια παντού”. Η μία πατερίτσα εμπεριέχεται μέσα σε ένα τετράγωνο μαύρο, που σηματοδοτεί την επανάσταση, και η άλλη σε ένα τετράγωνο άσπρο, που σηματοδοτεί τον τσαρικό κόσμο.
Την έκθεση πλαισιώνουν αντικείμενα (αφίσες και προτομές με τους ηγέτες της Οκτωβριανής Επανάστασης, φωτογραφίες, ζωγραφικοί πίνακες σοσιαλιστικού ρεαλισμού κ.ά.) της συλλογής του Βασίλη Κωνσταντίνου, την οποία έχει παραχωρήσει στο Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. Η συλλογή έχει συγκροτηθεί μέσα από πολυάριθμα ταξίδια και πεισματικές αναζητήσεις του συλλέκτη στη μεγάλη γεωγραφική περιοχή των Βαλκανίων και λειτουργεί αναμνηστικά, αλλά και ως υπόμνηση μιας μεγάλης πολιτικής ιστορίας και ταυτόχρονα πιο προσωπικά, αφού αποκαλύπτει πολλές κρυφές ιστορίες της ατομικής διαχείρισης της ιστορίας.
Ήδη η ΑΣΚΤ αλλά και η Δημοτική Πινακοθήκη Λάρισας - Μουσείο Κατσίγρα έχουν εκφράσει ενδιαφέρον να φιλοξενήσουν την έκθεση «Η Μνήμη της Επανάστασης. Σύγχρονοι Έλληνες Εικαστικοί - 100 χρόνια από την Οκτωβριανή Επανάσταση».
Μέρες και ώρες λειτουργίας έκθεσης: Τρίτη - Σάββατο 10 π.μ. - 6 μ.μ.
Εγκαίνια: Τετάρτη 22 Μαρτίου 8 μ.μ.
Διάρκεια έως 22 Ιουλίου
Ξεναγήσεις ανοιχτές για το κοινό κάθε Σάββατο στις 12.00 με το εισιτήριο εισόδου
