Την οδύσσεια ενός καλλιτέχνη της διασποράς που μετανάστευσε από την Κούβα στην Ευρώπη και μετά τη ναζιστική εισβολή γύρισε πίσω στο νησί για συνδεθεί με τις ιστορίες και την αφροκουβανέζικη κουλτούρα, δημιουργώντας μια σειρά από σουρεαλιστικά αριστουργήματα, παρουσιάζει η Tate Modern στο Λονδίνο.
Σε μια εποχή όπου τα σύνορα της Ευρώπης φυλάσσονται ζηλότυπα, η μεγάλη αναδρομική έκθεση, "The EY exhibition: Wifredo Lam", που θα διαρκέσει έως τις 8 Ιανουαρίου 2017, τιμά έναν από τους πιο σημαντικούς καλλιτέχνες του 20ού αιώνα, με μυθιστορηματική ζωή και αυθεντικό "πρωτόγονο" έργο, το οποίο προκαλεί το ενδιαφέρον και συζητείται σχεδόν τριάντα πέντε χρόνια μετά τον θάνατό του, το 1982, στο Παρίσι. Στα 250 έργα ζωγραφικής, φωτογραφίες και σχέδια που συμπεριλαμβάνονται στην έκθεση, ο Lam επαναθέτει ερωτήματα για τη μετανάστευση, τον ρατσισμό μέσα από ένα παιχνίδι συγκαλύψεων και αποκαλύψεων αυτογνωσίας και χιουμοριστικής αντίφασης.
Ως καλλιτέχνης, με ρίζες ισπανικές, αφρικανικές και κινεζικές, ο Lam βρίσκεται μεταξύ Ανατολής και Δύσης, συνδυάζοντας στο έργο του παραδοσιακές πρακτικές, σουρεαλιστικές ιδέες και πλήρη πρωτοτυπία.
Ο Κουβανός ζωγράφος γεννήθηκε το 1902 στη Sagua La Grande, ένα γραφικό λιμάνι στον ομώνυμο ποταμό στην επαρχία Βίγια Κλάρα, στο κέντρο της Κούβας. Ο πατέρας του, Yam Lam, ήταν ένας Κινέζος 84 ετών και η μητέρα του μιγάς, απόγονος Αφρικανών και Ισπανών. Το 1918 ο Lam ταξίδεψε στην Αβάνα και ξεκίνησε τις σπουδές του στην Ακαδημία του San Alejandro. Στα 21 του πήγε στη Μαδρίτη και τότε άλλαξαν όλα. Εκεί ο νεαρός καλλιτέχνης σπούδασε με τον ζωγράφο Fernado Alvarez de Sotomayor, διευθυντή του Μουσείου Prado.
Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1930 o Lam ζούσε και παρουσίαζε τα έργα του στο Παρίσι, όπου συναντήθηκε με τον Πικάσο και τον Ματίς, οι οποίοι είχαν σημαντική επίδραση πάνω του. Για μια δεκαετία συνέχισε να πειραματίζεται με τεχνικές της avant garde, ενώ η δουλειά του αντανακλά τις αισθητικές ανησυχίες της εποχής, αλλά διατηρεί και ένα υψηλό επίπεδο ατομικότητας.
Η ναζιστική κατοχή της Γαλλίας και πάλι τον έσπρωξε μακριά, αρχικά στη Μασσαλία, όπου συνεργάζεται με τον Μπρετόν φτιάχνοντας εικόνες για την έκδοση του ποιήματος που είναι γνωστό ως Fata Morgana σουίτα.
Το 1941 βρίσκεται μαζί με άλλους διανοούμενους πρόσφυγες σε ένα φορτηγό πλοίο με προορισμό την Αμερική, ανάμεσά τους ο υπερρεαλιστής Αντρέ Μπρετόν και ο ανθρωπολόγος φιλόσοφος, αμφισβητίας της δυτικής σκέψης Κλοντ Λεβί Στρος.
Έπειτα από ένα βασανιστικό ταξίδι που κράτησε έναν μήνα και μια μακρά καθυστέρηση στη Μαρτινίκα, στο μοναδικό μη λευκό μέλος της αποστολής απαγορεύτηκε η είσοδος στις ΗΠΑ. Η επιστροφή του στην Κούβα, έπειτα από 18 χρόνια στο εξωτερικό φάνηκε στον Lam μια θλιβερή εξορία από τον τόπο - Ευρώπη όπου είχε πετύχει πολλά.
Για τον Lam η Κούβα εκείνα τα χρόνια ήταν βυθισμένη στη φτώχεια και τη διαφθορά για λίγα δολάρια. "Ήταν ένα είδος κόλασης. Για μένα, το ξεπούλημα της αξιοπρέπειας ενός λαού είναι ακριβώς αυτό: Η κόλαση. Ήθελα με όλη μου την καρδιά να ζωγραφίσω το δράμα της χώρας μου, αλλά εκφράζοντας το negro πνεύμα, την ομορφιά της τέχνης των μαύρων" είπε ο Lam σε μια συνέντευξή του χρόνια αργότερα.
Η επιστροφή στην Αβάνα το κατακαλόκαιρο του 1941 σηματοδότησε μια ραγδαία εξέλιξη στο ύφος του, αποτέλεσμα της μελέτης των τροπικών φυτών και της εξοικείωσης με την αφροκουβανέζικη κουλτούρα. Για έναν καλλιτέχνη βυθισμένο στις αρχέγονες μάσκες του Πικάσο και στο σουρεαλιστικό πάθος του Μπρετόν για τα όνειρα, οι λαϊκές δοξασίες της Κούβας ήταν εμπρηστικές. Οι πίνακες της δεκαετίας του 1940 είναι πολύ μεγαλύτεροι από τα παλιότερα έργα του και απείρως πιο πρωτότυποι.
Εκείνη την εποχή, ο Lam ζωγράφισε σε χαρτί Kraft, το πιο φημισμένο του έργο του, το "La Jungla" του 1945, το οποίο ανήκει στη συλλογή του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης (ΜοΜΑ). Η ακούσια επιστροφή στην πατρίδα συνέβαλε στην πλήρη ωρίμανση του καλλιτέχνη. Μετά την κουβανική επανάσταση του 1959, ο Lam έγινε ένα είδος άτυπου πρεσβευτή Πολιτισμού της κυβέρνησης του Κάστρο, δουλεύοντας ταυτόχρονα μεγάλες τοιχογραφίες για τα δημόσια κτήρια της Αβάνας.
Αρκετές δεκαετίες μετά τον θάνατό του το 1982, στο Παρίσι, το έργο του Lam εξακολουθεί να μαγεύει το κοινό και τους συλλέκτες. Τον Μάιο του 2012, ο πίνακας του Lam "Idol" (1944), μια απεικόνιση της Oya, "θεότητας του αέρα και του θανάτου", δημοπρατήθηκε από τον οίκο Σόθμπις στην τιμή - ρεκόρ των 4,5 εκατ. δολαρίων.
Σε αντίθεση με τον Πικάσο και τον Ματίς, που έψαχναν στον "πρωτογονισμό" της Αφρικής, ο Lam έκανε το αντίθετο. Ήρθε στην Ευρώπη, δανείστηκε ελεύθερα από τους καλλιτέχνες και τα κινήματα που βρήκε εκεί και, μέσω της τέχνης του, έφερε τα πάντα πίσω στην Κούβα και την Αφρική.
