Η αναβίωση της βυζαντινής τέχνης κατά τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα δεν έρχεται από την Ανατολή, όπως μπορεί εύλογα να εικάσει κανείς αλλά από τη... Δύση. Αυτό το συμπέρασμα, που ισχύει και για πολλά άλλα στοιχεία της "ελληνικής ιδιοπροσωπίας", αποκομίζει ο θεατής της μεγάλης έκθεσης που διοργανώνει φέτος το καλοκαίρι το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Άνδρου, με τίτλο Ιστορώντας την υπέρβαση, η οποία εγκαινιάστηκε, παρουσία πλήθους επισκεπτών, το Σάββατο.
Πράγματι, όπως τόνισε ο διευθυντής του Μουσείου Κυριάκος Κουτσομάλλης μιλώντας στα εγκαίνια της έκθεσης, το θέμα της δεν αφορά το Βυζάντιο, ούτε τη βυζαντινή τέχνη καθαυτή. Αντιθέτως, το κεντρικό ερώτημα που θέτει, και επιχειρεί να το απαντήσει μέσα από 130 περίπου έργα των σημαντικότερων εικαστικών των πρώτων χρόνων του προηγούμενου αιώνα και ειδικότερα αυτών της Γενιάς του '30, είναι το πώς οι ζωγράφοι αυτοί, που ζυμώθηκαν με τα κινήματα της ευρωπαϊκής τέχνης της εποχής τους, από τον φωβισμό, τον κονστρουκτιβισμό, τον σουρεαλισμό κ.ά., μπόρεσαν να ανακαλύψουν μια κοινή γλώσσα με τη βυζαντινή παράδοση. Μια παράδοση σε μεγάλο βαθμό ξεχασμένη, όπως αποδεικνύουν τα έργα των τελευταίων "ναζαρηνών" ζωγράφων του 19ου αιώνα, που εικονογραφούν εκκλησίες στηριγμένοι στα αναγεννησιακά και κλασικιστικά πρότυπα, δείγμα του έργου των οποίων εκτίθενται στο έκθεση Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Άνδρου.
"Η τέχνη δεν προάγεται μέσα από στεγανά, η τέχνη διαπερνά τον χρόνο", τόνισε ο Κ. Κουτσομάλης. Έτσι, ένας μοντερνιστής όπως ο Εγγονόπουλος θα γοητευτεί από την αντιρεαλιστική στάση της βυζαντινής ζωγραφικής, από στοιχεία όπως η μετωπική διάταξη των μορφών, η έλλειψη προοπτικής, τα αμιγή χρώματα, η ογκομετρική διάταξη στη χώρο -όλα στοιχεία που υιοθετήθηκαν από τα μεγάλα ρεύματα του 20ού αιώνα, όπως παρατήρησε ο διευθυντής του Μουσείου.
Προκειμένου να περιοριστεί σε ένα διαχειρίσιμο εύρος, η έκθεση αφορά μονάχα το έργο ζωγράφων οι οποίοι ιστόρησαν ναούς -και ποικίλλουν εντυπωσιακά όσοι το έκαναν: από τον Κόντογλου και τον Ράλη Κοψίδη μέχρι τον Αγήνορα Αστεριάδη και τον Τσαρούχη. Τα έργα είναι κατανεμημένα θεαματολογικά, προκειμένου να επιτρέπουν στον θεατή να κάνει γόνιμες συγκρίσεις για τον τρόπο με τον οποίο ο κάθε καλλιτέχνης προσέγγιζε εικαστικά το ίδιο θέμα.
Πολλά από τα έργα παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο κοινό, όπως τρεις εικόνες σε καμβά που φιλοτέχνησε ο Κωνσταντίνος Παρθένης για την εκκλησία του Αγ. Αλεξάνδρου στο Π. Φάληρο, οι οποίες βρέθηκαν στο σκευοφυλάκιο του ναού, συντηρήθηκαν και εκτίθενται για πρώτη φορά. Μπορεί η άποψη του επιμελητή της έκθεσης Νίκου Ζία ότι ο Παρθένης υπήρξε ο σημαντικότερος Έλληνας ζωγράφος του 20ού αιώνα να επιδέχεται αντίλογο, όμως αναμφίβολα αποτελεί τον πρωταγωνιστή της έκθεσης, καθώς στα έργα του που εκτίθενται συνομιλεί με τη μεγαλύτερη ελευθερία τόσο με τους με τους συγχρόνους του του Παρισιού όσο και με τη θρησκευτική τέχνη της εποχής του -σε αντίθεση, π.χ., με την αυστηρότητα με την οποία ο Κόντογλου υποτάσσει τη δική του τέχνη στους κανόνες της παράδοσης.
Την ίδια εντυπωσιακή ελευθερία, βέβαια, εντοπίζει ο θεατής και στο έργο του Τσαρούχη, τόσο στα σχέδια για την εικονογράφηση του παρεκκλησίου της Αγ. Παρασκευής στο Μουσείο Τεριάντ (στο οποίο και ανήκουν) όσο και στον γνωστό πίνακα για το μαρτύριο του αγίου Σεβαστιανού, δυτικότροπο θεματικά και μορφολογικά αλλά με χρωματική παλέτα που ο καλλιτέχνης αντλεί από τη βυζαντινή παράδοση.
Η έκθεση ολοκληρώνεται με τα εντυπωσιακά σχέδια του Ράλλη Κοψίδη για τον ναό του Σαμπεζύ στην Ελβετία, όπου ο καλλιτέχνης συνομιλεί με εξαιρετική τόλμη με το έργο του Βασίλι Καντίνσκυ -αξίζει να σημειωθεί πως μέρος των σχεδίων πραγματοποιήθηκαν και κοσμούν τον ελβετικό ναό.
Τέλος, ο κατάλογος της έκθεσης, σε επιμέλεια του Χρήστου Μαργαρίτη, που κυκλοφορεί από τη Μικρή Άρκτο, αποτελεί έναν πολύτιμο συλλογικό τόμο, στον οποίο συμβάλλουν με άρθρα τους για κάθε ζωγράφο ξεχωριστά έγκυροι μελετητές και ερευνητές.
Η έκθεση στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης της Άνδρου θα παραμείνει ανοιχτή στο κοινό έως τις 29 Σεπτεμβρίου.
