Σε μια εποχή που η εμπορευματοποίηση της τέχνης αποτελεί το κυρίαρχο χαρακτηριστικό στον χώρο των εικαστικών, με αποτέλεσμα όχι μονάχα τη δημιουργία ενός βραχέως κύκλου ακμής και απαξίωσης ρευμάτων και συρμών αλλά και τη διάλυση κάθε σταθερού συστήματος αισθητικού ελέγχου, ο ζωγράφος Γιάννης Χαΐνης και η στάση του σε ό,τι αφορά τη δημοσιοποίηση της δουλειάς του φαντάζει ουτοπική, «περιθωριακή»...
Καλλιτέχνης που ξεκίνησε τη δημιουργική του πορεία στη δεκαετία του 1950, επέλεξε έναν δύσκολο δρόμο, απόφαση την οποία και τήρησε πεισματικά μέχρι σήμερα: την επικοινωνία με το κοινό έξω από την εμπορευματική συνθήκη, έξω από τις επαγγελματικές αίθουσες τέχνης, που ο ίδιος θεωρεί κατά κύριο λόγο χώρους οικονομικής συναλλαγής.
Η στάση του αυτή είχε ως αποτέλεσμα να έχει πραγματοποιήσει μέχρι σήμερα μονάχα δύο ατομικές εκθέσεις στην Αθήνα (Ωδείο Αθηνών, 1983, Τεχνόπολις, 2008), ενώ από τις 15 Ιουνίου έως τις 29 Ιουλίου πραγματοποιείται στο Πολιτιστικό Κέντρο Νέας Ιωνίας, στον Βόλο, η πρώτη ατομική έκθεσή του εκτός Αθηνών, χάρη στην επιμονή του Ιδρύματος Ν. και Ε. Πορφυρογένη, που εδρεύει στην Αγριά.
Έτσι, προσφέρεται στο κοινό η δυνατότητα να αποκτήσει άμεση επαφή με ένα έργο μνημειακών διαστάσεων, που εκτίθεται σπάνια, καθώς, όπως τονίζει ο καλλιτέχνης, «έχει σαν (επιθυμητό) προορισμό τον δημόσιο χώρο».
Η σταθερή στάση του ζωγράφου δεν πρέπει να παρεξηγηθεί: δεν παραπέμπει σε ένα ερμητικό έργο που επιδιώκει προγραμματικά την μη επικοινωνία. Αντιθέτως, ο Χαΐνης παραμένει «πιστός στη μόνη μορφή πραγμάτωσης της τέχνης που αναγνωρίζει ως γνήσια και αληθινή: την τέχνη για τον άνθρωπο, σε άμεση επαφή με τους αποδέκτες της», όπως σημειώνει εκ μέρους του Ιδρύματος η Κατερίνα Μιλτ. Πορφυρογένη.
Η διαμεσολάβηση που επιβάλλει το εμπορευματικό σύστημα διακίνησης της τέχνης, σύμφωνα με τον Γιάννη Χαΐνη, χειρίζεται και επικυρώνει τον λόγο που εκφέρεται για την τέχνη και καθορίζει τους τρόπους πρόσληψής της, διαμορφώνοντας τις προτιμήσεις του κοινού. «Παρά την ποικιλία που προσφέρει η επιδιωκόμενη καινοφάνεια, η σημερινή παραγωγή που αποκαλείται καλλιτεχνική έχει αποστερήσει τον δέκτη από τη βασική, άλλοτε, οντολογική συνιστώσα που ήταν η αισθητική, μορφολογική, υπόσταση του έργου τέχνης και η ικανοποίηση που αυτή παρείχε» λέει ο ίδιος. Ως κύρια επιδίωξη της εμπορευματικής αυτής συνθήκης ο ζωγράφος αναγνωρίζει τον «εντυπωσιασμό της οικονομικά εύρωστης πελατείας που τα (αγοραστικά) κριτήριά της διαμορφώνονται από τα θεσμικά όργανα του συστήματος».
Από την «Επιθεώρηση Τέχνης» στο σήμερα
Στα μέσα της δεκαετίας του 1950, επιστρέφοντας από τις σπουδές του στη Γαλλία, αναλαμβάνει την πρωτοβουλία, μαζί με άλλους «ανήσυχους» αριστερούς διανοούμενους, για την ίδρυση της Επιθεώρησης Τέχνης, ένα πρωτοποριακό εγχείρημα που διαμόρφωσε το πολιτιστικό και πολιτικό τοπίο της προδικτατορικής εποχής.
Παράλληλα, το 1961 ιδρύει την «Ομάδα τέχνης α'», σε συνεργασία με τους Κ. Κλουβάτο, Δ. Κοκκινίδη, Κ. Ξενάκη, Ελένη Βερναδάκη, Ν. Παπανικολόπουλο, Π. Σαραφιανό, Γ. Μαλτέζο, Αιμ. Φρέρη, Β. Δημητρέα και Κλειώ Μποσταντζόγλου- Τρίπου, με σκοπό τη μύηση ενός ευρύτερου κοινού στη δημιουργία και στη γλώσσα της τέχνης, όπως και στο σημασιακό φορτίο των μορφοπλαστικών της στοιχείων, στον θεσμικό και παιδευτικό της ρόλο, μέσω καλλιτεχνικών εκδηλώσεων σε συνοικίες της Αθήνας και του Πειραιά αλλά και σε πόλεις της επαρχίας, που συνοδεύονταν από συζητήσεις και σχολιασμό. Στόχος, «να έρθει η τέχνη κοντά στο πλατύ κοινό, τα έργα να προκαλέσουν ερέθισμα για προβληματισμό, συζητήσεις ή ακόμη και έντονες αντιπαραθέσεις», όπως σημειώνει η Κ. Μ. Πορφυρογένη, με αποτέλεσμα την «εικαστική εμπειρία αλλά και την ανάπτυξη του παιδευτικού ρόλου που μπορεί να έχει η τέχνη στην καθημερινότητα».
Το πραξικόπημα του 1967 βρίσκει τον καλλιτέχνη στη Γαλλία. Παίρνει μέρος στον αντιδικτατορικό αγώνα, ενώ στα γεγονότα του Μάη του 1968 εντάσσεται στο «Μέτωπο Πλαστικών Τεχνών», μια κίνηση όπου συμμετέχουν μερικοί από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες και θεωρητικούς της εποχής, με στόχο «να βγει ο καλλιτέχνης από την απομόνωσή του και από το καλά ιεραρχημένο σύστημα που τους χρησιμοποιεί για δικό του όφελος, και να δημιουργήσει νέες σχέσεις με τον κοινωνικό περίγυρο όπως και με τον καλλιτεχνικό χώρο», όπως σημειώνει η επιμελήτρια της έκθεσης Βάσια Καρκαγιάννη-Καραμπελιά, στον κατάλογο που κυκλοφόρησε και περιλαμβάνει τα περισσότερα έργα της μακράς δημιουργικής πορείας του με σχόλια των τεχνοκριτών Δ. Ραυτόπουλου, Μαρίας Πούλου και Π. Μπασάκου.
Η επιστροφή στην Ελλάδα, μετά τη μεταπολίτευση, δεν οδήγησε στην αναβίωση της «Ομάδας τέχνης α'». Ο Γ. Χαΐνης παρέμεινε πιστός στη στάση του, συμμετέχοντας σε άλλες πρωτοβουλίες, όλες στραμμένες στην ανάδειξη του κοινωνικού ρόλου της τέχνης και στη διάδοσή της στο ευρύτερο κοινό. Συνέχισε να δημιουργεί έργα μεγάλων διαστάσεων, με όλο και πιο εμφανή την τάση προς την αφαίρεση, ζωγραφική, ανάγλυφα και τρισδιάστατες κατασκευές, όλα προοριζόμενα για δημόσιους χώρους.
«Δεν προτείνομαι ως κανενός είδους υπόδειγμα», λέει ο ίδιος. «Ο καθένας μας κάνει τις επιλογές του που είναι σεβαστές. Άλλωστε, ο καλλιτέχνης έχει κάτι παραπάνω από το δικαίωμα να ζει από τη δουλειά του. Σ' αυτήν αφιερώνει τον χρόνο του, μ' αυτήν περνάει τη ζωή του, σ' αυτήν επενδύει τις φιλοδοξίες του... Αυτό δεν σημαίνει, βέβαια, ότι δεν υπάρχουν αντικειμενικά ισχυροί κοινωνικοί μηχανισμοί που λειτουργούν αλλοτριωτικά επηρεάζοντας και τα άτομα και το έργο τους», καταλήγει.
Info
Γιάννης Χαΐνης. Αναδρομική
Πολιτιστικό Κέντρο Νέας Ιωνίας Βόλου
Διοργάνωση: Ίδρυμα Ν. και Ε. Πορφυρογένη
Διάρκεια: 15 Ιουνίου - 28 Ιουλίου 2013
