Live τώρα    
13°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αυξημένες νεφώσεις
13 °C
9.6°C15.2°C
1 BF 86%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αυξημένες νεφώσεις
12 °C
8.5°C13.5°C
1 BF 60%
ΠΑΤΡΑ
Αυξημένες νεφώσεις
14 °C
12.0°C14.4°C
3 BF 78%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
9 °C
8.8°C14.7°C
3 BF 76%
ΛΑΡΙΣΑ
Σποραδικές νεφώσεις
6 °C
5.9°C9.1°C
0 BF 100%
Βαγγέλης Καραμανωλάκης, ιστορικός: / Β. Καραμανωλάκης: Η καταστροφή των φακέλων ερχόταν να επικυρώσει συμβολικά την εθνική συμφιλίωση, αλλά όχι να την εξασφαλίσει στην πραγματικότητα
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Βαγγέλης Καραμανωλάκης, ιστορικός: / Β. Καραμανωλάκης: Η καταστροφή των φακέλων ερχόταν να επικυρώσει συμβολικά την εθνική συμφιλίωση, αλλά όχι να την εξασφαλίσει στην πραγματικότητα

Η φράση "σ' έχω φακελωμένο" στοίχειωσε γενιές ολόκληρες. Η καταστροφή των φακέλων το 1989 στη Χαλυβουργική, επί συγκυβέρνησης Νέας Δημοκρατίας και Συνασπισμού, άναψε φωτιές τότε στην ιστορική κοινότητα, αλλά και σ' όλους όσοι συντάχθηκαν με τη διατήρηση της ιστορικής μνήμης.

"Η ιστορία της καταστροφής των φακέλων είναι μια επίκαιρη ιστορία για ένα παρελθόν που παραμένει πάντα παρόν" υπογραμμίζει ο ιστορικός, επίκουρος καθηγητής στο ΕΚΠΑ Βαγγέλης Καραμανωλάκης. Ο ίδιος τριάντα χρόνια μετά τα αποκαΐδια της Χαλυβουργικής, γυρίζει πίσω σ' ένα "Ανεπιθύμητο παρελθόν" όπως τιτλοφορείται το βιβλίο του για τους φακέλους κοινωνικών φρονημάτων στον 20ό αιώνα και την καταστροφή τους (εκδ. Θεμέλιο), και μελετά τους λόγους που οδήγησαν στη συγκεκριμένη καταστροφή, μοναδική ίσως περίπτωση, στη διεθνή εμπειρία.

"Την ώρα που οι πολιτικές δυνάμεις αναγνώριζαν την τραυματικότητα του Εμφυλίου, κατέστρεφαν τις κληρονομιές του ως ανεπιθύμητες" λέει ο γνωστός ιστορικός διευκρινίζοντας ότι "η καταστροφή των φακέλων ερχόταν να επικυρώσει συμβολικά την εθνική συμφιλίωση, αλλά όχι να την εξασφαλίσει στην πραγματικότητα".

Ο γνωστός ιστορικός παραδέχεται ότι "στην Ελλάδα δεν έχουμε αρχειακή συνείδηση ακόμα και στους κρατικούς θεσμούς" και θέτει ευθέως το επόμενο επίμαχο θέμα συζήτησης για το παρελθόν και τα τεκμήριά του. Να συζητήσουμε δηλαδή για "το άνοιγμα των αρχείων της αστυνομίας και της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών στην ιστορική έρευνα".

Συνέντευξη στην Πόλυ Κρημνιώτη

* Η υπόθεση των φακέλων είναι νωπή ακόμα στην ελληνική κοινωνία, όπως και το κάψιμό τους στη Χαλυβουργική. Γιατί αποφασίσατε να ασχοληθείτε μ' αυτή τη διακεκαυμένη ζώνη;

Η καταστροφή των φακέλων το 1989 αποτελεί μια μοναδική πράξη διεθνώς. Σε καμιά άλλη χώρα, και μάλιστα δεκαπέντε χρόνια μετά το τέλος μιας δικτατορίας (1974), μια κυβέρνηση συνεργασίας Δεξιάς - Αριστεράς δεν αποφάσισε την ολοσχερή καταστροφή τέτοιου είδους αρχειακού υλικού. Όπου έχουμε τέτοιες καταστροφές, κατά κύριο λόγο έγιναν από τα ίδια τα αυταρχικά καθεστώτα, για παράδειγμα στη Νότια Αφρική ή τη Ροδεσία, για να εξαφανίσουν ενοχοποιητικά στοιχεία της δράσης τους. Άρα το δικό μου κεντρικό ερώτημα αφορούσε την κατανόηση αυτής της πράξης, η οποία δεν είχε αντιδράσεις, αλλά συνάντησε τη συναίνεση ή την αδιαφορία της ελληνικής κοινωνίας.


* Για την κατανόηση αυτή της πράξης χρησιμοποιείτε τρεις βασικές έννοιες (αρχείο, τραύμα, δημόσια σφαίρα), που σχετίζονται άμεσα με τους φακέλους και την κοινωνία.

Πρόκειται για τρεις κρίσιμες έννοιες, οι οποίες τα τελευταία χρόνια έχουν προκαλέσει πολύ μεγάλες διεθνείς ιστοριογραφικές συζητήσεις. Ας προσπαθήσω λίγο να τις προσδιορίσω σε σχέση με τους φακέλους. Οι φάκελοι αποτελούν αρχείο, αντιμετωπίζονται δηλαδή ως ένα σύνολο τεκμηρίων που καταλαμβάνει ένα συγκεκριμένο χώρο και παράλληλα η πρόσβαση σ' αυτό προσδίδει εξουσία σ' όποιον την έχει. Με άλλα λόγια οι φάκελοι αποτέλεσαν εξαρχής ένα εργαλείο της εξουσίας συνδεδεμένο με τη δεύτερη βασική έννοια, εκείνη του τραύματος.

Ας το πω με διαφορετικά λόγια. Προσπαθώντας να κατανοήσω την καταστροφή των φακέλων το 1989, έπρεπε να μελετήσω τη συγκρότησή τους ως αρχείου, ως αποτελέσματος δηλαδή της δράσης πολλαπλών μηχανισμών, και παράλληλα να δω τη λειτουργία τους μέσα στον χρόνο ως μιας τραυματικής κατάστασης που άφησε τα ίχνη της όχι μόνο σε όσους τη βίωσαν, αλλά και στους απογόνους τους. Με άλλα λόγια να κατανοήσω τι είχε αφήσει το παρελθόν στο παρόν. Ας σκεφτούμε λόγου χάριν την περίφημη φράση "σ' έχω φακελωμένο".
 

* Και η δημόσια σφαίρα;

Από την άλλη πλευρά, το 1989, η συζήτηση για τους φακέλους εγγράφεται απόλυτα στη δημόσια σφαίρα. Η καύση είναι αποτέλεσμα αλληλοσυγκρουόμενων συζητήσεων και κυρίως διαφορετικών εκδοχών για το παρελθόν που προτείνουν οι αντιμαχόμενες πλευρές. Εάν λοιπόν το παρελθόν εκβάλλει στο παρόν, παράλληλα το παρόν ξαναδιαβάζει το παρελθόν δίνοντάς του τις δικές του ερμηνείες με βάση τη συγκυρία.

* Γιατί να ξαναγυρίσουμε σήμερα στην υπόθεση της καταστροφής των φακέλων τριάντα σχεδόν χρόνια μετά;

Μέχρι τώρα στην ελληνική ιστοριογραφία η καταστροφή των φακέλων έχει αντιμετωπιστεί ως μια ευκαιριακή πράξη μιας συγκυριακής συνεργασίας. Κατά τη γνώμη μου είναι κάτι πολύ πιο βαθύ και ουσιαστικό. Είναι ένα κρίσιμο γεγονός στον τρόπο με τον οποίο η ελληνική κοινωνία αντιμετώπισε το τραυματικό παρελθόν της, κυρίως από τον εμφύλιο πόλεμο και μετά. Είναι ένα σημείο - τομή σε μια διαδικασία μετασχηματισμών, η οποία με διαφορετικούς τρόπους συνεχίζεται έως σήμερα. Σε αυτή την κατεύθυνση η ιστορία της καταστροφής των φακέλων είναι μια επίκαιρη ιστορία για ένα παρελθόν που παραμένει πάντα παρόν.


* Για ποιους μετασχηματισμούς μιλάμε;

Πιστεύω ότι για να κατανοήσουμε αυτούς τους μετασχηματισμούς θα πρέπει να "επισκεφθούμε" την ιστορία των φακέλων στην ελληνική περίπτωση, κοινώς να καταλάβουμε τους όρους και τις συνθήκες που τους γέννησαν. Οι φάκελοι υπήρξαν αποτέλεσμα των συνθηκών που γέννησε η εμφάνιση του "εσωτερικού εχθρού", δηλαδή της οργανωμένης δράσης της Αριστεράς από τον Μεσοπόλεμο και μετά.

Ιδιαίτερα από τον εμφύλιο και μετά, η εξασφάλιση της κυριαρχίας των νικητών απαίτησε τη συγκρότηση αυταρχικών κρατικών μηχανισμών, οι οποίοι με τα περίφημα «έκτακτα μέτρα» ανέλαβαν την πειθάρχηση και τον έλεγχο του πληθυσμού. Οι φάκελοι μαζί με τα πιστοποιητικά κοινωνικών φρονημάτων αποτέλεσαν τους κατ' εξοχήν μηχανισμούς διάκρισης και περιθωριοποίησης των "μη νομιμοφρόνων" πολιτών.

Η έννοια της νομιμοφροσύνης δημιουργεί κατηγορίες πολιτών, οι οποίοι ανά πάσα στιγμή κινδυνεύουν να κατηγορηθούν για τη δράση τους με μια σειρά απολύτως ρευστά κριτήρια. Όλα αυτά συντείνουν στην κατατρομοκράτηση του πληθυσμού, στην ενοχοποίηση της διαφορετικής γνώμης, στον αποκλεισμό. Έναν αποκλεισμό ο οποίος δεν αφορά μόνο το άτομο, αλλά και το οικογενειακό και φιλικό του περιβάλλον, όποιον συνδεόταν μαζί του.


* Αφεαυτοί οι φάκελοι και σκοποί και ο ρόλος που επιτέλεσαν, συνδέονται με το συναίθημα του φόβου.

Ο φόβος είναι μια έννοια - κλειδί για την ιστορία που διηγούμαστε. Φόβο έχουν καταρχάς οι ίδιες οι διωκτικές αρχές που συγκροτούν όλους αυτούς τους κατασταλτικούς μηχανισμούς και τα παράγωγά τους όπως οι φάκελοι. Φόβος ιστορικά θεμελιωμένος στην εμπειρία των Δεκεμβριανών ή του εμφυλίου πολέμου.

Αν δεν κατανοήσουμε τον φόβο ως ένα βασικό συναίσθημα των νικητών, δεν θα μπορέσουμε να καταλάβουμε ούτε την ένταση ούτε και την απανθρωπιά, πολλές φορές, αυτών των μέτρων. Από την άλλη μεριά τι άλλο παρά φόβο μπορούσε να νιώθει ένας πολίτης για έναν φάκελο που συγκροτούνταν ερήμην του, που δεν ήξερε τι περιείχε, αλλά μπορούσε να τον αποκλείσει από το δικαίωμα της εργασίας σε μια δημόσια υπηρεσία, από το δικαίωμα του ταξιδιού στο εξωτερικό ή ακόμα και των σπουδών του.


* Τη συνθήκη του φόβου μπορούμε να την ανιχνεύσουμε και στην ιστορία της καταστροφής τους το 1989;

Προφανώς. Ο φόβος αποτελεί ένα από τα βασικά συναισθήματα που χαρακτηρίζουν τους μετασχηματισμούς στους οποίους αναφερθήκαμε παραπάνω. Θυμίζω ότι το 1989 είναι το έτος ορόσημο για το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Ένας ολόκληρος κόσμος έκλεινε και πια οι παλαιοί διχασμοί έμοιαζαν να ανήκουν στο παρελθόν. Πολιτικά η δεξιά παράταξη, το κόμμα της Ν.Δ., έμοιαζε με αυτόν τον τρόπο να σβήνει ένα παρελθόν αυθαιρεσιών και άσκησης βίας.

Σε ατομικό επίπεδο οι άνθρωποι οι οποίοι είχαν εμπλακεί στη συγκρότηση των φακέλων φοβόντουσαν για την αποκάλυψη της δράσης τους. Και δεν ήταν λίγοι, ήταν χιλιάδες, από τους άνδρες των σωμάτων ασφαλείας έως θυρωρούς, περιπτεράδες και ταξιτζήδες, ακόμα και δυσαρεστημένους γείτονες. Από την άλλη πλευρά η Αριστερά του 1989 μπορεί να ήθελε να αφήσει πίσω της τα τεκμήρια ενός παρελθόντος ένοπλης διεκδίκησης της εξουσίας. Σε ατομικό επίπεδο επίσης ενδεχομένως πολλοί θα φοβόντουσαν την αποκάλυψη τεκμηρίων που δεν έλεγχαν είτε αυτή αφορούσε τη δράση τους στον εμφύλιο πόλεμο είτε τις κομματικές διαδρομές τους.

* Ενδεχομένως από τη μεριά των ηττημένων η συλλογική μνήμη μπήκε σε δεύτερη μοίρα μπροστά στην κούραση από τόσων χρόνων βάσανα;

Ας θυμηθούμε και πάλι πού βρισκόμαστε. Ο Αύγουστος του 1989 είναι ακόμη ένας μήνας που η Αριστερά ελπίζει. Εννοώ ας θυμηθούμε την γκλάσνοστ και την περεστρόικα του Γκορμπατσόφ, τη μετεξέλιξη του ΚΚΕ εσ. και τη δημιουργία του Συνασπισμού την ώρα που το ΠΑΣΟΚ εκλογικά υποχωρούσε. Ήταν μια στιγμή αισιοδοξίας, μια στιγμή όπου αυτός ο κόσμος αισθανόταν ότι μπορούσε ή έπρεπε να αφήσει πίσω του, να καταστρέψει αυτές τις σκοτεινές κληρονομιές που μόνο φόβο του είχαν προκαλέσει.

* Τελικά οι φάκελοι ήταν μόνο υπόθεση της Αριστεράς;

Όχι, και γι' αυτό προηγουμένως αναφέρθηκα στη ρευστότητα των κριτηρίων αναφορικά με τη νομιμοφροσύνη των πολιτών. Ας θυμηθούμε άλλωστε ότι όλος εκείνος ο πληθυσμός, οι χιλιάδες άνθρωποι που είχαν συστρατευτεί με το ΕΑΜ στα χρόνια της Κατοχής θεωρήθηκαν εξ ορισμού "επικίνδυνοι πολίτες" ανεξάρτητα από την πολιτική τους τοποθέτηση.

Μια και μιλάμε ανήμερα της 21ης Απριλίου, ας θυμηθούμε, επίσης, ότι η χούντα όχι μόνο διεύρυνε τους κατασταλτικούς μηχανισμούς, αλλά έβαλε και στο στόχαστρό της πρόσωπα από την Άκρα Αριστερά έως τη βασιλόφρονα Δεξιά. Στην περίοδο της δικτατορίας συγκροτούνται φάκελοι, πρώτη φορά, για πολίτες «υπεράνω υποψίας», όπως ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο Ευάγγελος Αβέρωφ, ο Γεώργιος Ράλλης.


* Στο βιβλίο σας ένα κεφάλαιο αφιερώνεται στον φάκελο του Λεωνίδα Κύρκου. Τι αποκαλύπτει και τι μπορεί να αποκρύπτει ένας τέτοιος φάκελος;

Ο φάκελος του Λεωνίδα Κύρκου, που ξεπερνάει τα 1.000 έγγραφα, αποτελεί μια ιδιαίτερη περίπτωση, καθώς αφορά ένα πολύ γνωστό στέλεχος της Αριστεράς, με πλούσια και πολύχρονη δράση. Δεν μας αποκαλύπτει άγνωστα πράγματα για τη ζωή του, αν και εμπλουτίζει τις γνώσεις μας. Σημειώνω λ.χ. την υποκλαπείσα αλληλογραφία του από την Ασφάλεια την περίοδο που διηύθυνε την Αυγή. Άγνωστες επιστολές του Μανόλη Γλέζου, της Φούλας Χατζηδάκη, του Σεραφείμ Μάξιμου, πολλών αναγνωστών και αναγνωστριών της εφημερίδας.

Από την άλλη πλευρά θέτει μια σειρά από ερωτήματα γύρω από τους μηχανισμούς που παρακολουθούν τους πολίτες και καταγράφουν τη δράση τους. Δελτία παρακολούθησης, δελτία δράσης, στοιχεία για το ειδικό αρχείο. Σημειώνω ότι στον φάκελο του Κύρκου δεν υπάρχουν πουθενά τα ονόματα όσων έδιναν πληροφορίες, όπως και σε άλλους φακέλους που τον τελευταίο καιρό έχουν δημοσιοποιηθεί. Δεν σημειώνονταν στο φάκελο ή ενδεχομένως έχουν εκκαθαριστεί τα ονόματα των πληροφοριοδοτών; Φοβάμαι ότι, με βάση τα στοιχεία που έχουμε, δεν μπορούμε να απαντήσουμε σε αυτή την ερώτηση.

* Τεκμαίρεται από την έρευνά σας η δικαιολογία που είχε προβάλει η τότε συγκυβέρνηση Δεξιάς και Αριστεράς για το κάψιμό τους, δηλαδή η μη αναμόχλευση των πολιτικών παθών;

Η καταστροφή των φακέλων από τη συγκυβέρνηση Ν.Δ. - Συνασπισμού αποτέλεσε μια πολιτική επιλογή συνδεδεμένη με τη συγκεκριμένη συγκυρία. Η καταστροφή έδειχνε ότι οι δύο μεγάλες παρατάξεις που είχαν διχάσει τον ελληνικό λαό μπορούσαν πλέον να συμφιλιωθούν και να καταστρέψουν τις πιο σκοτεινές κληρονομιές της αντιπαράθεσής τους. Με τον τρόπο αυτόν έβγαζαν από τη μέση τον "μεσάζοντα", όπως ο Χαρίλαος Φλωράκης είχε χαρακτηρίσει το ΠΑΣΟΚ.

Η συγκυβέρνηση αποκτούσε λοιπόν έτσι και έναν άλλο στόχο, την εθνική συμφιλίωση δίπλα στη δικαστική κάθαρση. Αυτή ήταν η πολιτική χρησιμότητα της συγκεκριμένης απόφασης. Έτσι μπορούμε να καταλάβουμε και την ανάσυρση της υπόθεσης των φακέλων, μιας υπόθεσης η οποία δεν αποτελούσε προτεραιότητα ούτε για τους μεν ούτε για τους δε.

Η καταστροφή ερχόταν να επικυρώσει την αναγνώριση του πολέμου της περιόδου 1946-1949 ως εμφύλιας διαμάχης. Την ώρα δηλαδή που οι πολιτικές δυνάμεις αναγνώριζαν την τραυματικότητα του εμφυλίου, κατέστρεφαν τις κληρονομιές του ως ανεπιθύμητες.

* Κατέστρεφαν όμως και ένα κρίσιμο κομμάτι ιστορικής μνήμης.

Αυτή ήταν και η μεγάλη διαφωνία των ιστορικών που αντιτάχθηκαν σθεναρά στην καταστροφή. Οι ιστορικοί, όπως ο Φίλιππος Ηλιού, ο Σπύρος Ασδραχάς, ο Λέανδρος Βρανούσης, για να θυμηθούμε αυτούς που δεν υπάρχουν πια, υποστήριξαν ότι τα τεκμήρια αυτά θα μπορούσαν να μας βοηθήσουν να ανασυστήσουμε ένα μεγάλο κομμάτι της πρόσφατης ελληνικής ιστορίας, να χαρτογραφήσουμε τους πρωταγωνιστές της. Θεωρούσαν ότι το υλικό αυτό θα συντελούσε ενεργά στην αυτοσυνειδησία της ελληνικής κοινωνίας, στην κατανόηση των διαδρομών της. Όμως η λογική των ιστορικών δεν είναι εκείνη της κοινωνίας.


* Θεωρείτε επαρκές το επιχείρημα της εθνικής συμφιλίωσης για την καταστροφή των φακέλων;

Ας ξεκινήσουμε ανάποδα. Το 1989 η καύση προκλήθηκε, όπως ήδη είπαμε, σε συνδυασμό με την αναγνώριση της εμφύλιας διαμάχης. Επτά χρόνια πριν, το 1982, η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ είχε προχωρήσει στην αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης προσφέροντας ηθική και υλική αναγνώριση σε χιλιάδες πολίτες. Δεκαπέντε χρόνια πριν, το 1974, η κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή, είχε προχωρήσει στη νομιμοποίηση του κομμουνιστικού κόμματος και στην επιστροφή των πολιτικών εξορίστων και φυλακισμένων.

Τι θέλω να πω; Ότι αυτό που ονομάζουμε εθνική συμφιλίωση, όπως συνδέθηκε κυρίως με την αποκατάσταση των ηττημένων του εμφυλίου, στην ελληνική περίπτωση συνέβη μέσα από μια σειρά άλλες διαδικασίες, ερήμην των φακέλων. Ας θυμηθούμε περιπτώσεις όπως εκείνες της Ανατολικής Γερμανίας, της Πολωνίας ή της Νότιας Αφρικής, όπου αντίστοιχοι φάκελοι χρησιμοποιήθηκαν για την απονομή δικαιοσύνης με την καταδίκη ή τον αποκλεισμό συνεργατών του εκάστοτε καθεστώτος και την ηθική ή υλική αποζημίωση των θυμάτων του.

Στην ελληνική περίπτωση οι φάκελοι παρέμειναν άταφοι νεκροί ενός παρελθόντος που προκαλούσε φόβο και πια στη συγκεκριμένη συγκυρία δεν είχε καμιά χρησιμότητα για τους πολίτες. Άρα, με αυτή την έννοια, η καταστροφή των φακέλων ερχόταν να επικυρώσει συμβολικά την εθνική συμφιλίωση, αλλά χωρίς στην πραγματικότητα να την εξασφαλίσει.


* Ως ιστορικός πώς κρίνετε την καταστροφή των φακέλων;

Ως ένας άνθρωπος που έχει επάγγελμα τη διάσωση και την επεξεργασία της ιστορικής μνήμης δεν μπορεί παρά να είμαι εναντίον της καταστροφής μιας τόσο σημαντικής και εκτεταμένης ιστορικής πηγής, δηλαδή 17.500.000 φακέλων, από τις αρχές του 20ού αιώνα έως το τέλος της ένατης δεκαετίας του. Όμως από την άλλη μεριά, ως μελετητής μιας εποχής, μπορώ να κατανοήσω τους λόγους που οδήγησαν στην καταστροφή. Και με αυτή την ιδιότητα γράφω σ' αυτό το βιβλίο.

Ιστορικοί, όπως ο Αντώνης Λιάκος, έχουν υποστηρίξει ότι ενδεχομένως είναι καλύτερα που καταστράφηκαν οι φάκελοι αν σκεφτούμε τον τρόπο που χρησιμοποιήθηκαν σε χώρες όπως η Πολωνία, όπου έγινε «κυνήγι μαγισσών». Είναι μια μεγάλη και δύσκολη κουβέντα, η οποία ούτως ή άλλως συζητάει ένα ενδεχόμενο που πλέον δεν υφίσταται.

* Ποια είναι η ιστορία που δεν μάθαμε καθώς καταστράφηκαν οι φάκελοι;

Ας μην κοροϊδευόμαστε. Θα ήταν μια ιστορία ψεύδους, ανυπόστατων καταγγελιών, χαλκευμένων κατηγοριών. Όμως παράλληλα θα ήταν και μια τεράστια ιστορία νοοτροπιών, φόβων, ελπίδων που θα αφορούσε όχι μόνο τα "θύματα", αλλά και τους «θύτες», όχι μόνο αυτούς που παρακολουθούνταν, αλλά και αυτούς που παρακολουθούσαν. Θα ήταν ένα προνομιακό παρατηρητήριο για να σχηματίσουμε μια τοιχογραφία της ελληνικής κοινωνίας, μια τοιχογραφία υπαγορευμένη από τις συγκλονιστικές εξελίξεις του δευτέρου μισού του 20ού αιώνα.

* Περιπτώσεις διαχείρισης της ιστορικής μνήμης όπως η καύση των φακέλων μπορούν να ανιχνευθούν σε σημερινά φαινόμενα, στην επανάκαμψη για παράδειγμα του ακροδεξιού αφηγήματος στην ελληνική κοινωνία;

Αν κάτι μας έδειξε η καταστροφή των φακέλων, είναι ότι η ανάκληση του παρελθόντος δεν συνδέεται με τα τεκμήρια που κάθε φορά έχουν σωθεί, αλλά με τις ανάγκες μιας κοινωνίας. Η επανάκαμψη του ακροδεξιού αφηγήματος λιγότερο σχετίζεται με την "ιστορική αμνησία" των Ελλήνων, όπως λέγεται, και πολύ περισσότερο με την οικονομική κρίση, την περιθωριοποίηση μεγάλων στρωμάτων του πληθυσμού, την εξαθλίωση κ.λπ.


* Τι γίνεται με τους περίπου 2.500 φακέλους που σώθηκαν από την καταστροφή;

Όπως ξέρετε με μια γενναία απόφαση επί υπουργίας του Νίκου Τόσκα οι φάκελοι αυτοί, που παρέμεναν αναιτιολόγητα τόσα χρόνια κλειστοί, έχουν πια ανοίξει, με την έννοια ότι έχει δοθεί πρόσβαση στους συγγενείς, ενώ ένα ενδεικτικό τμήμα τους έχει δημοσιευτεί στον Τύπο. Παρ' όλα αυτά ακόμη και σήμερα δεν γνωρίζουμε ποια θα είναι η τελική τύχη τους, δεν έχει συγκροτηθεί το Ειδικό Αρχείο στο οποίο θα έπρεπε να ανήκουν ή δεν έχουν κατατεθεί στα Γενικά Αρχεία του Κράτους.

Δεν είναι οι ιδιοτροπίες ενός ιστορικού. Στην Ελλάδα απουσιάζει δυστυχώς η αρχειακή συνείδηση ακόμη και στους κρατικούς θεσμούς. Είναι αναγκαίο όχι μόνο να διατηρούμε τα αρχεία μας, αλλά να εξασφαλίζουμε τους απαραίτητους όρους για την ελεύθερη πρόσβαση σε αυτά με βάση τους επιστημονικούς κανόνες. Είναι ώρα να ξανασυζητήσουμε γι' αυτό το παρελθόν και τα τεκμήριά του. Μήπως είναι ώρα να συζητήσουμε για το άνοιγμα των αρχείων της αστυνομίας και της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών στην ιστορική έρευνα;

Τι άλλο παρά φόβο μπορούσε να νιώθει ένας πολίτης για έναν φάκελο που συγκροτούνταν ερήμην του, που δεν ήξερε τι περιείχε, αλλά μπορούσε να τον αποκλείσει από το δικαίωμα της εργασίας σε μια δημόσια υπηρεσία, από το δικαίωμα του ταξιδιού στο εξωτερικό ή ακόμα και των σπουδών του;

Στον φάκελο του Κύρκου δεν υπάρχουν πουθενά τα ονόματα όσων έδιναν πληροφορίες, όπως και σε άλλους φακέλους που τον τελευταίο καιρό έχουν δημοσιοποιηθεί

Μήπως είναι ώρα να συζητήσουμε για το άνοιγμα των αρχείων της αστυνομίας και της Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών στην ιστορική έρευνα;

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL