Της Άννας Φιλίνη
Η αποκαθήλωση της ιδρυτικής διευθύντριας του ΕΜΣΤ Άννας Καφέτση από την κυβέρνηση Σαμαρά τον Νοέμβριο του 2014, κατά τη διάρκεια της τελικής φάσης πριν ανοίξει το μουσείο, ξεσήκωσε σάλο αντιδράσεων στον χώρο των ανθρώπων της τέχνης και της επιστήμης. Με πάνω από 500 υπογραφές Ελλήνων καλλιτεχνών και διανοουμένων, με επιστολές σπουδαίων ξένων καλλιτεχνών, με αρθρογραφία σε όλο τον Τύπο, με επίκαιρη ερώτηση βουλευτών του ΣΥΡΙΖΑ στη Βουλή (ο τότε υπουργός δεν παρουσιάστηκε ποτέ), πρόβαλε η κοινή απαίτηση για επιστροφή της Καφέτση.
Ο διορισμός άλλης διευθύντριας μόλις δυο μήνες πριν από την πολιτική αλλαγή του Γενάρη του 2015 έγινε από τον τότε υπουργό Τασούλα με το δικαιολογητικό ότι με την αλλαγή διευθύντριας το μουσείο θα άνοιγε σε τρεις μήνες. Σήμερα, μετά από δεκατέσσερις μήνες αδράνειας κι ενώ τελείωσε η θητεία της Κατερίνας Κοσκινά στις 14 του Γενάρη, είναι πλέον σαφές ότι το άνοιγμα του ΕΜΣΤ είναι δυνατόν να πραγματοποιηθεί μόνον με την επιστροφή της Άννας Καφέτση: του ανθρώπου που το έστησε, που γνωρίζει καλά τις συλλογές και το κτήριο, που έχει έτοιμη την τελική μελέτη και, κυρίως, που διασφαλίζει τον δημόσιο χαρακτήρα του.
Η διεξαγωγή διεθνούς διαγωνισμού για τη θέση του διευθυντή σήμερα είναι άκαιρη και οδηγεί το μουσείο ξανά σε καθυστέρηση χρόνων. Η λύση του διαγωνισμού θα είναι εφικτή μόνον από τη στιγμή που θα ανοίξει και θα λειτουργήσει το Μουσείο, θα εγκατασταθούν τα έργα κι ο τεχνικός εξοπλισμός, θα αρχίσει η ροή των εκθέσεων και των επισκέψεων του κοινού. Η ιστορία των μουσείων σε όλο τον κόσμο επιβεβαιώνει αυτή την αρχή.
Στη διάρκεια των δεκατεσσάρων μηνών που πέρασαν με τους νέους διορισμούς Τασούλα στη διεύθυνση και τη διοίκηση, το Μουσείο αδράνησε και το άνοιγμά του πήγε κυριολεκτικά πίσω. Η εσπευσμένη μετακίνηση των υπαλλήλων στο κτήριο και το άνοιγμά του τον περασμένο Μάιο για μια μέρα στους δημοσιογράφους, που βρέθηκαν μέσα σε εντελώς γυμνούς χώρους δίχως εκθέματα, αποδείχτηκαν πως ήταν ένα βήμα στο κενό, που επιβράδυνε και τελικά εμπόδισε το πραγματικό άνοιγμα του ΕΜΣΤ στους πολίτες.
Οι υπάρχουσες μελέτες, που στηρίζονταν σε δύο υπουργικές αποφάσεις μετά την έγκριση του Συμβουλίου Μουσείων, δεν αξιοποιήθηκαν ούτε στάθηκε δυνατόν να προχωρήσουν στην τελική φάση - αντίθετα επιχειρήθηκε η ακύρωσή τους. Το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, που είχε υπογράψει την παραχώρηση δωρεάς τριών εκατομμυρίων για το άνοιγμα του μουσείου στη βάση ακριβώς των μελετών αυτών, τον Νοέμβριο του2015 τελικά την ανέστειλε επειδή δεν είχαν προχωρήσει οι μελέτες.
Το ΥΠΠΟ έβγαλε ανακοίνωση όπου δείχνει ότι ελπίζει για ανανέωση της δωρεάς στο μέλλον, όμως αυτό προϋποθέτει νέο συμφωνητικό στη βάση των μελετών. Μάλιστα εδώ και ένα χρόνο το μουσείο σταμάτησε κάθε ανοιχτή δραστηριότητα που μπορούσαμε προηγουμένως να παρακολουθούμε στους χώρους του Ωδείου, όπου είχε προσωρινά τα γραφεία του και λειτουργούσαν διαλέξεις και περιοδικές εκθέσεις.
Το ΕΜΣΤ ξεκίνησε με την Καφέτση από το τίποτα, δίχως έργα τέχνης και στέγη.
Σήμερα το Δημόσιο διαθέτει στην Αθήνα μια εξαιρετική συλλογή έργων Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών -γύρω στα χίλια έργα- και ένα σύγχρονα διαμορφωμένο κτήριο σε κεντρική αρτηρία της πόλης, πολύ κοντά στην Ακρόπολη.
Όταν το 1998 προκηρύχθηκε από το ΥΠΠΟ η θέση διευθυντή του «Κέντρου Αθήνας», τμήματος του ΕΜΣΤ, το 1999 παμψηφεί κέρδισε τη θέση η Άννα Καφέτση, που το 2000 διορίστηκε τελικά και ιδρυτική διευθύντρια του ΕΜΣΤ.
- Η διαμόρφωση του κτηρίου πέρασε από συμπληγάδες. To 2000 αποφασίζεται το κτήριο Φιξ ως μόνιμη στέγη για το ΕΜΣΤ (πολλοί θέλανε να κατεδαφίσουν ήδη από το 1997 το γνωστό αυτό έργο του Ζενέτου στη Συγγρού, που σώθηκε δυστυχώς μόνον το μισό, και αυτό χάρη στις κινητοποιήσεις ΙCOMOS, αρχιτεκτόνων, φοιτητών, τριών αριστερών δημοτικών συμβούλων Αθηναίων και εγώ μέσα σε αυτούς).
Το 2001 ξεκινά η προκήρυξη διαγωνισμού μελετών με στόχο την πρόσληψη φορέα για τη διεύθυνση του έργου και το 2002 για τη διαμόρφωση του κτηρίου στη βάση του μουσειολογικού προγράμματος που είχε εν τω μεταξύ αναλυτικά εκπονηθεί από τη διευθύντρια. Tο 2005, μετά την προκήρυξη διαγωνισμού για την ανακατασκευή του κτηρίου του Φιξ, κερδίζει τον διαγωνισμό η ΒΙΟΤΕΡ, που υπογράφει σύμβαση το 2007 με την υποχρέωση να παραδώσει το έργο το 2009, όμως μέχρι το 2009 το έργο έχει προχωρήσει ελάχιστα, οπότε κηρύσσεται έκπτωτη.
Έχοντας προσκομίσει εγγυητικές επιστολές 11 εκατομμυρίων, εκ των οποίων τα 9,200 ήταν της Τράπεζας Πειραιώς, η ΒΙΟΤΕΡ προβάλλει ασφαλιστικά μέτρα κατά της έκπτωσης. Η διεύθυνση του ΕΜΣΤ κερδίζει το δικαστήριο το 2010, ενάντια και στην παρέμβαση της Τράπεζας Πειραιώς.
Τελικά με καθυστέρηση ενός χρόνου αναλαμβάνει το έργο ο ΑΚΤΩΡ το 2011, που το ολοκληρώνει στις 20.2.2014.
- Όσο πλησιάζει ο καιρός ανοίγματος του Μουσείου εντείνονται ενέργειες για την ιδιοποίησή του και την απόκτηση προσβάσεων στις συλλογές και στη διαχείρισή του. Ήδη το 2008, επί Ν.Δ. και υπουργίας Λιάπη (και παρά τη δημόσια διαφωνία στη Βουλή των βουλευτών Φιλίνη, Δραγώνα, Γκερέκου), αλλάζει με τροπολογία ο ιδρυτικός νόμος του μουσείου αλλοιώνοντας τη φυσιογνωμία του, αφού καταργεί τον διευθυντή από όργανο διοίκησης.
Μέσα στο 2013, ενώ έχουν προχωρήσει στο περιεχόμενό τους οι μουσειολογικές και μουσειογραφικές μελέτες, στο οκταμελές Δ.Σ. έχει διαμορφωθεί ένας πόλος ατόμων που συστηματικά εμπόδιζε τη λήψη αποφάσεων. (Την κατάσταση αυτή κατήγγειλε δημόσια και με άρθρο στην "Ελευθεροτυπία" ο Χρόνης Μπότσογλου τον Οκτώβριο του 2014). Η μουσειολογική μελέτη ήρθε τελικά για συζήτηση και έγκριση στο Συμβούλιο Μουσείων τον Δεκέμβριο του 2013, ύστερα από σχετική εντολή του τότε υπουργού και της γενικής γραμματέως του υπουργείου, και στη βάση αυτής εγκρίθηκε από το Δ.Σ. του μουσείου τον Απρίλιο του 2014 και η μουσειογραφική. Οι μελέτες αυτές προωθήθηκαν από το Δ.Σ. του μουσείου στο Ίδρυμα Νιάρχος, το οποίο αποφάσισε τον Απρίλιο του 2014 να στηρίξει το μουσείο με 3 εκατ. προκειμένου να ανοίξει στο κοινό. Ενώ είχαν ετοιμαστεί προς έγκριση οι τελικές μελέτες, ο υπουργός της Ν.Δ. αποφάσισε την αποκαθήλωση της διευθύντριας Άννας Καφέτση τον Νοέμβριο του 2014.
- Η επαναφορά από την Πολιτεία και η δικαίωση της Άννας Καφέτση μετά από όσα προηγήθηκαν είναι σήμερα πια όχι μόνον ηθική υποχρέωση, αλλά και η μόνη λύση για να ανοίξει γρήγορα το Μουσείο.
Η συλλογή του Μουσείου και η μουσειολογική μελέτη που δημιούργησε η Καφέτση (μου δόθηκε η χαρά να διαβάσω το εισηγητικό της κείμενο) παρουσιάζει τα έργα με γνώση της σύγχρονης τέχνης, της ιστορίας της, της ιδιαιτερότητάς της στην εποχή μας και ποιητικά συνδυάζει τις μορφές τέχνης προκαλώντας την συνομιλία μεταξύ των πολιτισμών και των εκθεμάτων με τη διαφορετική γλώσσα, κουλτούρα, ιστορία. Αυτός είναι ο μεγάλος πλούτος του Μουσείου, που δεν πρέπει να αφήσουμε να διασπαστεί, να διαταραχθεί, να καταστραφεί στη σύλληψή του.
