Δεν ήσουν για μένα η μισή μου ζωή, ήσουν όμως κάτι σαν τα μισά όνειρά μου για τον πολιτισμό και ειδικά την πολιτισμική μας διπλωματία - τα άλλα μισά μπορεί να είχαν να κάνουν με τον Κωστή Μοσκώφ και το θαυμαστό έργο του στην Αίγυπτο και τη Μέση Ανατολή. Σε γνωρίσαμε το '84 χάρη στο παντελώς αγνοούμενο από το κράτος μας σπουδαίο ελληνικό λόμπι της Μόσχας. Εγώ και η Πέπη Ρηγοπούλου, που πρώτη σε παρουσίασε στον Τύπο και στην τηλεόραση στην Ελλάδα. Μπήκαμε στο σπίτι σου των δύο δωματίων, ακολουθούμενοι όχι πολύ διακριτικά από τη μυστική (!) αστυνομία του Αντρόπωφ. Αφήσαμε τα παπούτσια μας στο χολ. Στον τοίχο ένα μικρό αγαλματίδιο. - Α! σου είπα, είναι ο Ινδός θεός Γκανέσα. - Και τι σε νοιάζει εσένα, μου απάντησες, εσείς από την Ελλάδα περιφρονείτε ό,τι δεν είναι από το κράτος σας. Και ο σπουδαίος Ανδρόνικος, άμα πάω να τον βρω, θα με περιφρονήσει. - Όχι, του απαντήσαμε, θα σε αγκαλιάσει και θα σε τιμήσει, γιατί, εσύ είσαι ο Ανδρόνικος της Ανατολής.
Έτσι κι έγινε λοιπόν. Κατέβηκες για το φιλμ που κάναμε μαζί και βρήκαμε τον δάσκαλό μου, τον Μανώλη Ανδρόνικο. Στο μεταξύ μάθαμε ακόμα καλύτερα ποιος είσαι. Ήδη πριν από τις μεγάλες σου ανασκαφές η αυθεντία, όπως αναγνώριζαν οι εκδόσεις Mazenod, στην αρχαιολογία της Κεντρικής Ασίας. Και μετά η μαγική ανασκαφή σου με τα 20.000 ευρήματα των διαδόχων και των Κουσάνων στο Τίλια Τεπέ του Αφγανιστάν, που ξεκίνησε γιατί μόνος εσύ από όλο το συνεργείο σου υποπτεύθηκες θησαυρό, όταν ένας αρουραίος (!) βούλιαξε ξαφνικά σε μια τρύπα που ήταν ένας από τους πέντε τάφους. Ανακάλυψη που έριξε φως σε τουλάχιστον δύο σκοτεινούς αιώνες της ινδικής υπο-ηπείρου και που έδειξε περίλαμπρα την πολιτισμική σημασία της εκστρατείας του Αλεξάνδρου.
Δεν θα μιλήσω για τα άλλα θαύματά σου. Την κατοπινή σου καταπληκτική ανασκαφή της Νύσσας στην Τουρκμενία που είδαμε έκθαμβοι με τον πιστό σου φίλο Νίκο Χουρμουζιάδη, που τον χάσαμε κι αυτόν φέτος και που, πέρα από τα άλλα, μας αποκάλυψε άλλη μια, πέρα από τους Καλάς, φυλή Ελλήνων της Ανατολής. Και τα ευρήματα για τη μύηση στους τύμβους των Ζοροαστρών, που ανοίγουν ένα νέο και ακόμα ανεκμετάλλευτο κεφάλαιο στο πεδίο της ιστορικής ανθρωπολογίας. Α, ναι! Και ο Ανδρόνικος σε καλοδέχτηκε, όπως σου είχα πει. Το γράφει και στον πρόλογο του βιβλίου που εξέδωσαν οι αδελφοί Κυριακίδη. Τον είδες από μακριά να παίζει τάβλι με μια βοηθό του στη Βεργίνα κι αυτό πολύ σου άρεσε. Και έτσι κάπως έγινε η ταινία μας, παραγωγή της Τσεντερνάουτς φιλμ, που διηύθυνε ο δαιμόνιος Αλέξαντρ Σγουρίδης. Συγγνώμη που δεν σε χαιρετώ σήμερα πιο επιστημονικά. Θα ήταν ανάξιο της αγάπης που σου έχουμε.
* Ο σπουδαίος αρχαιολόγος πέθανε στις 23 Δεκεμβρίου στη Μόσχα
