Live τώρα    
25°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
25 °C
23.2°C25.8°C
2 BF 33%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
24 °C
23.4°C26.8°C
2 BF 33%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
21 °C
20.0°C24.8°C
2 BF 49%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
21 °C
20.2°C21.0°C
2 BF 69%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
25 °C
24.0°C24.9°C
2 BF 33%
Το νερό της ζωής*
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Το νερό της ζωής*

Η Κόρδοβα, πρωτεύουσα της αραβικής Ανδαλουσίας (νότια Ισπανία), ήταν το «στολίδι του κόσμου», όπως την είχε αποκαλέσει ο Γερμανός χρονικογράφος του 10ου αιώνα Χροσβίθα. Η Κόρδοβα, πέρα από την ασύλληπτη ομορφιά της, είχε τη μεγαλύτερη δημόσια βιβλιοθήκη, η οποία συγκέντρωνε περισσότερα από 500.000 βιβλία, όσα δεν είχαν όλες οι βιβλιοθήκες της Ευρώπης μαζί. Οι Άραβες μελετητές διέσωσαν τεράστιο όγκο της αρχαίας ελληνικής και λατινικής γραμματείας, πολύτιμα κείμενα που οδήγησαν σε μια τρομακτική παραγωγή γνώσης όταν έπεσαν στα χέρια των Δυτικών Ευρωπαίων. Οι λαμπρότεροι Άραβες διανοητές ζούσαν στη Δαμασκό, τη Βαγδάτη και την Κόρδοβα και ο μουσουλμανικός κόσμος εκείνη την περίοδο ήταν αξεπέραστος στους τομείς της Αστρονομίας, της Ιατρικής, των Μαθηματικών και της Φιλοσοφίας.

Μεταξύ των πολλών επιτευγμάτων των Αράβων ήταν και η επινόηση της μεθόδου της απόσταξης. Η απόσταξη θα οδηγούσε στη δημιουργία νέων ποτών, τα οποία θα ήταν κομβικά τόσο για την ανάπτυξη των επιστημών όσο και για οικονομικούς και πολιτισμικούς λόγους. Τι ήταν η απόσταξη; Ήταν μια μέθοδος κατά την οποία εξατμίζεται και, εν συνεχεία, συμπυκνώνεται ένα υγρό ώστε να επιτευχθεί και η διύλιση των υλικών που το αποτελούν. Απλοί αποστακτήρες υπήρχαν ήδη από την τέταρτη χιλιετία π.Χ. στη βόρεια Μεσοποταμία με σκοπό την παρασκευή αρωμάτων. Είναι γνωστό, επίσης, ότι και οι αρχαίοι Έλληνες και Ρωμαίοι γνώριζαν τη διαδικασία. Παρ’ όλα αυτά, η απόσταξη κρασιού άρχισε να εφαρμόζεται συστηματικά στον αραβικό κόσμο κυρίως από τον αλχημιστή Τζαμπίρ Ιμπν Χαγιάν, ο οποίος θεωρείται ένας από τους πατέρες της Χημείας. Οι Άραβες αλχημιστές διύλιζαν κρασί αλλά και άλλα υγρά στους αποστακτήρες τους. Πρακτικά, θέρμαιναν το κρασί, ο ατμός απελευθερωνόταν πριν το κρασί αρχίσει να βράζει και ο ατμός περιείχε αναλογικά με το υγρό περισσότερο αλκοόλ και λιγότερο νερό από το αρχικό υγρό. Στη συνέχεια, απομόνωναν τον ατμό, τον έψυχαν και είχαν ένα υγρό υψηλότερης περιεκτικότητας σε αλκοόλ σε σχέση με το κρασί. Αν ήθελαν να αυξήσουν την περιεκτικότητα σε αλκοόλ, δεν είχαν παρά να βράσουν εκ νέου το προϊόν της απόσταξης. Το ενδιαφέρον είναι ότι οι Άραβες αξιοποίησαν τα αποτελέσματα των πειραματικών τους πρακτικών κυρίως στην Ιατρική ή την ευρύτερη προσπάθειά τους να κατανοήσουν τη φύση. Όταν η απόσταξη θα μεταδιδόταν στον χριστιανικό δυτικό κόσμο, τα οινοπνευματώδη ποτά θα γίνονταν και προϊόν κατανάλωσης και απόλαυσης.

Έως τον 13ο αιώνα, όλα τα πανεπιστήμια της Ευρώπης είχαν ιατρικές σχολές και τα περισσότερα συγγράμματα σημείωναν την αξία του διυλισμένου οίνου σε διάφορες θαυματουργές θεραπείες. Αυτός είναι και ο λόγος που πήρε το όνομα «aqua vitae», δηλαδή «νερό της ζωής». Στην κέλτικη γλώσσα το «νερό της ζωής» ονομαζόταν «uisge beatha». Η σημερινή λέξη «ουίσκι» έχει τις ρίζες της σ’ αυτή την έννοια. Το συγκεκριμένο ποτό έγινε μέρος της καθημερινότητας των Ιρλανδών και, έως σήμερα, αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της κουλτούρας τους. Σε άλλες περιοχές της Ευρώπης, το «νερό της ζωής» έγινε γνωστό ως «καμένο κρασί», «branntwein» στα γερμανικά και «brandywine» ή «brandy» στα αγγλικά. Θεωρούσαν ότι ήταν ένα φάρμακο που μπορούσε κανείς είτε να το πιει είτε να κάνει εντριβές με αυτό σε σημεία του σώματος που ήταν ασθενικά. Οι οπαδοί του «νερού της ζωής» πίστευαν ότι διατηρούσε τη νεότητα, αναζωογονούσε τον ασθενή, δυνάμωνε την καρδιά του, γιάτρευε την τύφλωση, θεράπευε ψυχικές νόσους και, σε αντίθεση με ό,τι πιστεύουμε σήμερα, που πίνουμε για να ξεχάσουμε, ήταν ευεργετικό στη μνήμη. Το 1386 ηγεμόνας ενός μικρού βασιλείου στη βόρεια Ισπανία ήταν ο Κάρολος Β’ της Ναβάρας. Ο Κάρολος ήταν γνωστός για τη σκληρότητα και αγριότητά του απέναντι στους υπηκόους του, ειδικά όταν οι τελευταίοι είχαν εξεγερθεί εναντίον του. Επίσης, ήταν ένας άρχοντας που έθετε δυσβάσταχτους φόρους. Μια νύχτα, μετά από μια μέρα ακολασίας, ο Κάρολος ανέβασε υψηλό πυρετό και είχε παραλύσει. Οι γιατροί του αποφάσισαν να ακολουθήσουν μια νέα θεραπεία που βασιζόταν σε ένα προϊόν που παραγόταν από απόσταξη κρασιού. Τύλιξαν τον ηγεμόνα τους με σεντόνια που ήταν εμποτισμένα σε «νερό της ζωής». Η κατάσταση του ασθενούς, ωστόσο, δεν κύλησε όπως θα επιθυμούσαν, καθώς δούλευαν υπό το φως των κεριών. Ένα κερί έπεσε πάνω στα σεντόνια και, καθώς ήταν εύφλεκτο, ο ηγεμόνας βρήκε τραγικό θάνατο. Η ονομασία «νερό της ζωής» αποκτά μια εξαιρετική ειρωνική διάσταση στην προκειμένη περίπτωση.

Κατά τη διάρκεια του 15ου αιώνα, το «νερό της ζωής» άρχισε να καταναλώνεται συστηματικά ως ψυχαγωγικό ποτό. Με την επινόηση της τυπογραφίας στη Δύση τον ίδιο αιώνα, το 1478 γράφτηκε και το πρώτο βιβλίο για την απόσταξη. Συγγραφέας του ήταν ο Αυστριακός γιατρός Πουφ Φον Σρικ. Έως το 1500 είχε κάνει ήδη δεκατέσσερις εκδόσεις, γεγονός που δείχνει πόσο δημοφιλές είχε γίνει το νέο ποτό. Ο Σρικ υποστήριζε ότι ένα κουταλάκι από αυτό το ποτό αποτελούσε άμυνα για κάθε ασθένεια. Φυσικά, ο κόσμος άρχισε να καταναλώνει «νερό της ζωής» καθαρά για λόγους ευχαρίστησης, καθώς η μέθη που προκαλούσε ήταν ιδιαίτερα ευχάριστη. Η κατανάλωσή του ήταν σαφώς μεγαλύτερη σε χώρες της Βόρειας Ευρώπης, όπου το κλίμα ήταν πιο ψυχρό και το κρασί ήταν αρκετά ακριβό. Οι κάτοικοι σε αυτές τις χώρες παρήγαγαν «νερό της ζωής» μέσω απόσταξης σε μπίρα.

Τα οινοπνευματώδη ποτά αποτέλεσαν αγαθά τεράστιας οικονομικής σημασίας και εμπορικής εκμετάλλευσης. Η φορολόγηση και οι ελεγκτικοί μηχανισμοί που συγκροτήθηκαν γύρω από αυτά αποτέλεσαν ζητήματα ύψιστης πολιτικής και κοινωνικής σημασίας και, έως έναν μεγάλο βαθμό, καθόρισαν την ιστορία του σύγχρονου πολιτισμού.

Δημήτρης Πετάκος

* Για τη συγγραφή του άρθρου χρησιμοποιήθηκε ως πηγή το εξαιρετικό βιβλίο «Η ιστορία του κόσμου σε 6 ποτήρια» του Tom Standage (Κέδρος, 2006)

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL