Αυτή τη χρονιά το Μουσείο Ηρακλειδών φιλοξενεί δύο ενότητες από την έκθεση “Εύρηκα” που αφορά την αρχαία ελληνική τεχνολογία και είναι υπό την αιγίδα των υπουργείων Πολιτισμού και Αθλητισμού και Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων. Η μία ενότητα έχει ως θέμα τα αυτόματα των αρχαίων Ελλήνων και η δεύτερη την τεχνολογία πολέμου στην αρχαία Ελλάδα.
Στην ενότητα της “Εύρηκα” που παρουσιάζεται στο κτήριο της οδού Ηρακλειδών 16, το κοινό μπορεί να θαυμάσει επιλεγμένα εκθέματα από τα κορυφαία επιτεύγματα της εξέλιξης της αρχαίας ελληνικής τεχνολογίας. Πρόκειται για αυτόματες μηχανές με επιστημονικό και πρακτικό ενδιαφέρον που αναπτύχθηκαν ή εξελίχθηκαν κατά την Ελληνιστική Περίοδο. Η επιλογή των Ελλήνων βασιλέων της Αιγύπτου να χρηματοδοτήσουν τη γνώση και να δημιουργήσουν τη Βιβλιοθήκη και το Μουσείο της Αλεξάνδρειας στάθηκε η αιτία για μια πρωτοφανή έκρηξη παραγωγής γνώσης. Στην Αλεξάνδρεια συνδυάστηκαν ιδανικά η ελληνική πνευματικότητα και ο κοσμοπολίτικος χαρακτήρας της ελληνορωμαϊκής περιόδου. Οι επιφανέστεροι μαθηματικοί και μηχανικοί της εποχής, οι οποίοι έζησαν μικρότερο ή μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους εδώ, κατέστησαν την Αλεξάνδρεια το διανοητικό κέντρο του κόσμου.
Από τις δεκάδες μηχανές που είδαν το φως την εποχή εκείνη επελέγησαν και παρουσιάζονται ενδεικτικά αυτόματα, όπως το κινητό αυτόματο του Κτησιβίου και οι αυτόματες Πύλες του Ναού. Σε περίοπτη θέση εκτίθεται η βαδίζουσα Θεραπαινίδα σε σχέδια των Ήρωνα και Φίλωνα. Πρόκειται για ομοίωμα σε φυσικό μέγεθος, το οποίο εμπνεύστηκε ο καθηγητής Θεοδόσης Τάσιος και υλοποίησε ομάδα υπό τον ακαδημαϊκό Μανόλη Κορρέ, ο οποίος μάλιστα το φιλοτέχνησε εξολοκλήρου στο χέρι.
Η έκθεση στην οδό Ηρακλειδών ολοκληρώνεται με την παρουσίαση του μεγάλων διαστάσεων ομοιώματος του Μηχανισμού των Αντικυθήρων από μέταλλο και πλεξιγκλάς σε κλίμακα 3 προς 1, το οποίο κατασκευάστηκε για λογαριασμό του μουσείου σε μελέτη και σχέδια του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και το οποίο ενσωματώνει όλα τα τεκμήρια των πιο πρόσφατων ερευνών. Ένα ομοίωμα που καθιστά διαυγή τη λειτουργία ίσως του μεγαλύτερου επιτεύγματος της εποχής εκείνης, που ακόμα εξάπτει την περιέργεια επιστημόνων και ερευνητών.
Η δεύτερη ενότητα της “Εύρηκα”, που παρουσιάζεται στο κτήριο της οδού Αποστόλου Παύλου 37, φιλοξενεί εκθέματα και εικαστικές αναπαραστάσεις τεχνολογίας πολέμου από την Προϊστορία έως τους Ελληνιστικούς Χρόνους. Ιδιαίτερο βάρος δόθηκε ώστε η ενότητα της πολεμικής τεχνολογίας να αποκτήσει θεατρικότητα και αφηγηματική ροή, ώστε να διατηρεί αμείωτο το ενδιαφέρον τού επισκέπτη και να κεντρίζει την περιέργειά του. Ο πρώτος όροφος είναι αφιερωμένος στο ισχυρότερο και πληρέστερο πολεμικό πλοίο της ελληνικής αρχαιότητας, την τριήρη. Ο θεατής μπορεί να θαυμάσει τη διάταξη των κουπιών και το τρομερό έμβολο. Τα δύο αυτά στοιχεία κατέστησαν την τριήρη ναυτικό όπλο που κυριάρχησε στη Μεσόγειο για πολλές δεκαετίες. Σε άλλο χώρο, δίπλα σε ένα μεγάλου μεγέθους ομοίωμα τριήρους, αναπαρίσταται σχηματικά η Ναυμαχία της Σαλαμίνας, η έκβαση της οποίας καθόρισε το μέλλον του δυτικού πολιτισμού. Τέλος, παρουσιάζονται οι χώροι φύλαξης και συντήρησης των πολύτιμων για την ασφάλεια των Αθηνών πλοίων, οι λεγόμενοι νεώσοικοι, στα φυσικά λιμάνια του Πειραιά, καθώς και τα σκευοφυλάκια όπου φυλασσόταν η αρματωσιά του πλοίου (κατάρτια, πανιά, σχοινιά, κουπιά). Η εικονογράφηση ανήκει εξολοκλήρου στον αρχαιολόγο - εικονογράφο Γιάννη Νάκα, ενώ το μοντέλο της τριήρους όπως και εκείνο της θαλάσσιας ελέπολης στον πάνω όροφο προέρχονται από τη συλλογή του Δημήτρη Μάρα.
Στον δεύτερο όροφο, ο θεατής γνωρίζει τον οπλίτη και τον φορητό του οπλισμό. Από την ασπίδα του Αχιλλέα, την εντυπωσιακή και λαμπερή πανοπλία του Μυκηναίου άρχοντα, μέχρι το σπαθί, το δόρυ, το τόξο και από το μυθικό φλογοβόλο μέχρι τον τρομερό καταπέλτη και το πρώτο κανόνι της μυθολογίας των πολέμων, το ατμοτηλεβόλο. Σημαντικό χώρο καταλαμβάνουν οι περιτοιχίσεις πόλεων και τα οχυρωματικά έργα, όπως και ο επιθετικός ή αμυντικός πολιορκητικός εξοπλισμός, με σχεδιαστικές ή σε μορφή μακέτας αναπαραστάσεις τείχους και μηχανών. Η τελευταία αίθουσα είναι αφιερωμένη στις επικοινωνίες με αναφορές στις φρυκτωρίες και στον υδραυλικό τηλέγραφο. Ειδική παρουσίαση με διαδραστική αναπαράσταση γίνεται στην αποστολή κρυπτογραφημένων μηνυμάτων με κινητά μέσα (σκυτάλη, δίσκος) και στην εκ του μακρόθεν επικοινωνία με τον οπτικό τηλέγραφο. Η εικονογράφηση και εδώ είναι έργο του Γιάννη Νάκα και η πανοπλία προέρχεται από τη συλλογή του Δημήτρη Κατσίκη.
Κύκλος Σεμιναρίων Ενηλίκων
Διασταυρώσεις Φιλοσοφίας και Επιστήμης κάτω από την Ακρόπολη
Εισηγητής: Γιώργος Βλαχάκης, δρ Ιστορίας και Φιλοσοφίας των Επιστημών, καθηγητής ΕΑΠ
Στον χώρο του Μουσείου Ηρακλειδών διεξάγεται ένα σεμινάριο Φιλοσοφίας και Επιστήμης που διερευνά σημαντικές πτυχές της φιλοσοφικής και επιστημονικής σκέψης στον ελληνισμό από την Άλωση μέχρι τις ημέρες μας. Στόχος του σεμιναρίου είναι να φέρει και πάλι στην επιφάνεια και να αναδείξει το φιλοσοφικό και επιστημονικό έργο των Ελλήνων λογίων στη διαχρονία του νεότερου ελληνισμού, ένα έργο που εν πολλοίς είναι σήμερα σχεδόν ξεχασμένο και παραγνωρισμένο. Το σεμινάριο θα διεξαχθεί με βάση τις πηγές, την υπάρχουσα βιβλιογραφία και τον μεταξύ τους γόνιμο και διαρκή διάλογο. Αυτός ο διάλογος φιλοδοξούμε να αποτελέσει και τον κεντρικό άξονα μεταξύ όσων συμμετέχουν στο σεμινάριο προκειμένου να κατανοήσουν το περιεχόμενο της προσπάθειας των Ελλήνων λογίων όχι μόνο να διατηρήσουν αλλά και να προχωρήσουν τον σχετικό προβληματισμό σε καιρούς χαλεπούς.
Ο κύκλος σεμιναρίων ερευνά αδρομερώς την περίοδο του Βυζαντίου, καλύπτει την περίοδο της Τουρκοκρατίας και ολοκληρώνεται με την ίδρυση του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους. Ο κόσμος των ιδεών θα συνδυαστεί και με τις ιστορίες των ανθρώπων από τους οποίους αυτές αναβλύζουν ή/και διαχέονται. Οι συμμετέχουσες και οι συμμετέχοντες θα κληθούν να πραγματοποιήσουν μια σειρά από σύντομες δραστηριότητες προκειμένου να εμπλακούν όσο πιο δημιουργικά γίνεται στη σχετική διαδικασία. Απομένουν άλλες δύο συναντήσεις, ενώ έχουν ήδη πραγματοποιηθεί οι δύο πρώτες. Οι συναντήσεις έχουν και αυτοτελή χαρακτήρα και δεν είναι απαραίτητη προϋπόθεση η παρακολούθηση των προηγούμενων.
3η συνάντηση, 28.2: Των Φώτων
Στην τρίτη συνάντηση θα αναπτυχθεί η δραστηριότητα των λογίων στον χώρο της καθ' ημάς Ανατολής κατά τη διάρκεια του 18ου αιώνα και μέχρι την έναρξη της Επανάστασης. Το ενδιαφέρον μας εστιάζεται στη Φιλοσοφία και την Επιστήμη όπως αυτές διδάχτηκαν και διαχύθηκαν στα Βαλκάνια κατά τον 18ο αιώνα. Μέσα από αναφορές σε έργα των Βικέντιου Δαμοδού, Μεθόδιου Ανθρακίτη, Ευγένιου Βούλγαρη, Νικηφόρου Θεοτόκη, Νικόλαου Ζερζούλη και άλλων σημαντικών στοχαστών εκείνης της περιόδου θα μελετηθεί η ανάπτυξη της φιλοσοφικής και επιστημονικής σκέψης, θα συζητηθεί ο ρόλος τους στη θεμελίωση της εθνικής συνείδησης και θα εντοπιστούν οι εστίες αντίδρασης στο προοδευτικό αυτό ρεύμα.
4η συνάντηση, 7.3: Λίγο πριν σβήσει η φλόγα
Η τέταρτη συνάντηση αυτού του κύκλου περιλαμβάνει την ανίχνευση της παρουσίας της Φιλοσοφίας και της Επιστήμης κατά τη διάρκεια του πρώτου τετάρτου του 19ου αιώνα και μέχρι την Επανάσταση. Είναι η περίοδος που ο ριζοσπαστικός διαφωτισμός αναμετράται με το παραδοσιακό ρεύμα. Στοχαστές όπως ο Ιώσηπος Μοισιόδακας, ο Αδαμάντιος Κοραής, ο Χριστόδουλος Παμπλέκης κ.ά. δίνουν ένα στίγμα που έχει κατεύθυνση προς τη Δύση, ενώ άλλοι όπως ο Σέργιος Μακραίος και ο Αθανάσιος Πάριος ανθίστανται επιμένοντας σε μια προσέγγιση που φαίνεται να είναι τουλάχιστον επιφυλακτική στις καινοτομίες. Τα περιοδικά της εποχής, με κυρίαρχο τον “Λόγιο Ερμή”, παίρνουν και αυτά μέρος στη διαμάχη. Είναι τελικά η στιγμή που ο Διαφωτισμός στην Ελλάδα ηττάται; Η απάντηση δεν είναι φυσικά μονοσήμαντη.
Περισσότερες πληροφορίες στον ιστότοπο του μουσείου https://herakleidon-art.gr/
Έκθεση φωτογραφίας
Μέχρι τις 10 Μαρτίου το Μουσείο Ηρακλειδών φιλοξενεί την έκθεση φωτογραφίας "Πατριδογνωσία" της Ανθή Ξενάκη.
Η Ανθή Ξενάκη πλησιάζει με ιδιαίτερο τρόπο χώρους όπου η φθοροποιός δύναμη του χρόνου σε συνδυασμό με την εγκατάλειψη από τους ανθρώπους αφήνουν έντονα τα σημάδια τους. Το στένεμα των κάδρων και η εστίαση στη λεπτομέρεια αφαιρούν ένταση και αποδραματοποιούν το θέμα και το μετατρέπουν σε προσωπικό κτήμα της φωτογράφου, έτσι που στο τέλος το κυρίαρχο να μην είναι το Ξενία της Άνδρου, τα λιπάσματα της Δραπετσώνας ή η Μακρόνησος, αλλά η ματιά της.
Αρχαιολογικές διαλέξεις με θέμα: Ενδείξεις βίας και πολεμικής ετοιμότητας στον μινωικό και τον μυκηναϊκό κόσμο
Ημερομηνίες: Τετάρτη 13 Φεβρουαρίου, 13 Μαρτίου, 27 Μαρτίου, 3 Απριλίου 2019
Επιστημονική επιμέλεια: δρ Κωνσταντίνος Πασχαλίδης
Το Μουσείο Ηρακλειδών θα φιλοξενήσει τέσσερις αρχαιολογικές διαλέξεις με θεματολογία που συνδιαλέγεται με την τρέχουσα έκθεση «Εύρηκα: Επιστήμη, Τέχνη και Τεχνολογία των aρχαίων Ελλήνων».
1η Διάλεξη: Πόλεμος στο προϊστορικό Αιγαίο: Ενδείξεις βίας και πολεμικής ετοιμότητας στη μινωική Κρήτη
Ημερομηνία: Τετάρτη 13 Φεβρουαρίου 2019
Ομιλήτρια: Δρ Μεταξία Τσιποπούλου, επίτιμη διευθύντρια, υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, Εθνικό Αρχείο Μνημείων
2η Διάλεξη: Πόλεμος στο προϊστορικό Αιγαίο: Ενδείξεις βίας και πολεμικής ετοιμότητας από τα αρχεία Γραμμικής Γραφής Β των μυκηναϊκών ανακτόρων
Ημερομηνία: Τετάρτη 13 Μαρτίου 2019
Ομιλήτρια: Δρ Κατερίνα Βουτσά, επιμελήτρια αρχαιοτήτων Τμήματος Συλλογών Προϊστορικών, Αιγυπτιακών, Κυπριακών και Ανατολικών Αρχαιοτήτων του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου
3η Διάλεξη: Πόλεμος στο προϊστορικό Αιγαίο: Τάφοι “πολεμιστών” του μυκηναϊκού κόσμου
Ημερομηνία: Τετάρτη 27 Μαρτίου 2019
Ομιλητής: Δρ Κωνσταντίνος Πασχαλίδης, επιμελητής αρχαιοτήτων Τμήματος Συλλογών Προϊστορικών, Αιγυπτιακών, Κυπριακών και Ανατολικών Αρχαιοτήτων του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου
4η Διάλεξη: Πόλεμος στο προϊστορικό Αιγαίο: Οι οχυρώσεις του μυκηναϊκού κόσμου
Ημερομηνία: Τετάρτη 3 Απριλίου 2019
Ομιλητής: Δρ Κωνσταντίνος Νικολέντζος, προϊστάμενος Τμήματος Συλλογών Προϊστορικών, Αιγυπτιακών, Κυπριακών και Ανατολικών Αρχαιοτήτων του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου
Δημήτρης Πετάκος
