Live τώρα    
17°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
17 °C
13.4°C18.7°C
3 BF 63%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Ελαφρές νεφώσεις
15 °C
12.0°C16.9°C
1 BF 66%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
16 °C
14.3°C16.6°C
2 BF 61%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
14 °C
13.8°C18.0°C
2 BF 62%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
10 °C
9.9°C14.6°C
2 BF 76%
Ερευνα / Η Τζέιν Όστιν μπαίνει στον μαγνητικό τομογράφο
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Ερευνα / Η Τζέιν Όστιν μπαίνει στον μαγνητικό τομογράφο

"Το πρόσωπο, είτε είναι κύριος είτε κυρία, που δεν βρίσκει ευχαρίστηση σε ένα καλό μυθιστόρημα πρέπει να είναι ανυπόφορα κουτό"

Τζέιν Όστιν, “Το αβαείο του Νόρθανγκερ”

Γνωστή για το απαράμιλλο λογοτεχνικό της στιλ, γεμάτο βρετανικό φλέγμα και κυνισμό, με το οποίο σχολίασε τα ήθη και τα έθιμα της Αγγλίας των αρχών του 19ου αιώνα, η Τζέιν Όστιν διαβάζεται ξανά, αυτή τη φορά για το καλό της επιστήμης, μέσα σε έναν μαγνητικό τομογράφο.

Η ιδέα πίσω από την έρευνα

Πολλά έχουν ειπωθεί για τα οφέλη της λογοτεχνικής ανάγνωσης, λίγα όμως γνωρίζουμε για την επίδραση της δραστηριότητας στον εγκέφαλο. Σε μια πρωτοποριακή, διεπιστημονική μελέτη, ερευνητές του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ στην Αμερική αποφάσισαν να ανακαλύψουν τη σχέση μεταξύ ανάγνωσης, προσοχής και απόσπασης της προσοχής διαβάζοντας Τζέιν Όστιν.

Οι ερευνητές σκέφτηκαν να χρησιμοποιήσουν τη Λειτουργική Μαγνητική Τομογραφία (fMRI) με στόχο, μέσα από εικόνες, να εντοπίσουν τη ροή του αίματος στον εγκέφαλο όσο οι συμμετέχοντες στην έρευνα διάβαζαν αποσπάσματα από μυθιστορήματα της Όστιν. Οι συμμετέχοντες, οι οποίοι ήταν υποψήφιοι διδάκτορες Λογοτεχνίας, έπρεπε να διαβάσουν τα κείμενα με δύο τρόπους. Ο ένας ήταν χαλαρός, σαν να διάβαζαν ένα μικρό απόσπασμα στο βιβλιοπωλείο, και ο δεύτερος πιο προσεκτικός, σαν να μελετούσαν το κείμενο για κάποια εξέταση. Οι φοιτητές λογοτεχνίας επιλέχθηκαν ως υποκείμενα της έρευνας, καθώς έγινε η υπόθεση ότι θα μπορούσαν εύκολα να εναλλάσσονται μεταξύ της χαλαρής ανάγνωσης και της προσεκτικής μελέτης του κειμένου.

Ένα διεπιστημονικό πείραμα

Η ερευνητική ομάδα που σχηματίστηκε για να φέρει εις πέρας την έρευνα περιελάμβανε ειδικούς στη Νευροβιολογία, τη Ραδιολογία και στις Ανθρωπιστικές Eπιστήμες. Μία από τις πρώτες προκλήσεις που αντιμετώπισαν ήταν η ανάγκη να διαμορφώσουν μια κοινή γλώσσα και να ξεπεράσουν το φράγμα της διαφορετικής ορολογίας των εμπλεκόμενων πεδίων. Το πείραμα που σχεδιάστηκε ως αποτέλεσμα ήταν πραγματικά διεπιστημονικό.

Οι συμμετέχοντες διάβαζαν ένα πλήρες κεφάλαιο από το βιβλίο “Mansfield Park”, το οποίο προβαλλόταν σε έναν καθρέφτη μέσα στον μαγνητικό τομογράφο. Όταν τους έδιναν το κατάλληλο σύνθημα, οι συμμετέχοντες άλλαζαν στιλ προσοχής: χαλαρή ανάγνωση ή ανάγνωση με αυξημένη προσοχή στη λογοτεχνική μορφή.

Η χρήση του fMRI επέτρεπε στους ερευνητές να πάρουν μια δυναμική εικόνα της ροής αίματος στον εγκέφαλο, γνωρίζοντας πού και πότε ενεργοποιούνται οι νευρώνες. Η ταυτόχρονη παρακολούθηση της κίνησης των οφθαλμών έδειχνε πώς κινείται το μάτι των ανθρώπων καθώς διάβαζαν και μπορούσε να αντιστοιχηθεί με τη χρονική ροή αίματος σε διάφορες περιοχές του εγκεφάλου. Όταν οι συμμετέχοντες τελείωναν ένα κεφάλαιο, άφηναν τον μαγνητικό τομογράφο και έγραφαν μια σύντομη εργασία για τα τμήματα του κειμένου που μελέτησαν προσεκτικά.

Τα πρώτα αποτελέσματα της αρχικής μελέτης του 2012 προκάλεσαν έκπληξη, καθώς αποκάλυψαν δραματική και αναπάντεχη αύξηση της ροής του αίματος σε περιοχές του εγκεφάλου πέρα από αυτές που σχετίζονται με “εκτελεστικές λειτουργίες”, περιοχές που συνήθως σχετίζονται με την εστίαση της προσοχής σε μια δραστηριότητα, όπως το διάβασμα.

Η υπεύθυνη της έρευνας Νάταλι Φίλιπς υπογράμμισε ότι η καθολική αύξηση της ροής αίματος κατά τη διάρκεια της προσεκτικής ανάγνωσης υποδηλώνει ότι «η προσοχή στα λογοτεχνικά κείμενα απαιτεί τον συντονισμό πολλών σύνθετων γνωστικών λειτουργιών». Έκπληξη προξένησε το γεγονός ότι η προσεκτική ανάγνωση ενεργοποίησε περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με την κίνηση και την αφή. Ήταν λες και οι αναγνώστες τοποθετούσαν τους εαυτούς τους μέσα στην ιστορία καθώς την ανέλυαν. Η ροή του αίματος αυξήθηκε επίσης κατά τη διάρκεια της χαλαρής ανάγνωσης, αλλά σε διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου. Είναι πιθανό κάθε στιλ ανάγνωσης να δημιουργεί ξεχωριστά μοτίβα στον εγκέφαλο, τα οποία είναι πολύ πιο πολύπλοκα από το δίπολο εργασία ή διασκέδαση.

Η συνέχεια της έρευνας

Η έρευνα του 2012 στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ ήταν μία από τις πρώτες που μελέτησε σε πραγματικό χρόνο τι συμβαίνει στον εγκέφαλο όταν διαβάζουμε λογοτεχνία. Μετά τα ενδιαφέροντα αποτελέσματά της, η Νάταλι Φίλιπς, υπεύθυνη για την έρευνα, συνέχισε να μελετά το θέμα στο νεοσυσταθέν εργαστήριο Digital humanities and Literary Cognition Lab του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν (http://dhlc.cal.msu.edu/research/).

Αρχικά οι ερευνητές ήθελαν να εξετάσουν το ζήτημα της προσοχής κατά την ανάγνωση της λογοτεχνίας και τη γνωσιακή δυναμική των διαφορετικών ειδών εστίασης της προσοχής που φέρνουμε στην ανάγνωση. Ένας από τους αρχικούς στόχους της έρευνας ήταν να μελετηθεί η αξία της ανάγνωσης της λογοτεχνίας. Πέρα από την αξία της για τη βελτίωση της συγγραφικής ικανότητας και της σκέψης, είχε ενδιαφέρον να μελετηθεί πώς η ανάγνωση εμπλέκει τον εγκέφαλο.

Η κριτική ανάγνωση των κειμένων των Ανθρωπιστικών Επιστημών αναγνωρίζεται για την καλλιέργεια της αναλυτικής σκέψης, αλλά εάν τα αποτελέσματα που περιγράφηκαν εντοπιστούν και στην ανάγνωση κειμένων άλλου είδους, τότε, σύμφωνα με τους ερευνητές, αυτό μπορεί να σημαίνει ότι δεν είναι μόνο αυτό που διαβάζουμε - αλλά το να σκεπτόμαστε βαθιά γι' αυτό που έχει αξία. Στη σημερινή εποχή, που βρίθει ερεθισμάτων που αποσπούν την προσοχή και αφήνουν σπάνια χρόνο για προσεκτική ανάγνωση, ίσως η λογοτεχνία προσφέρει την ευκαιρία για μια πραγματικά πολύτιμη άσκηση για τον εγκέφαλο των ανθρώπων.

Ο εγκέφαλος και... η ποίηση

Το θέμα εγκέφαλος και ανάγνωση μελετάται από αρκετές ερευνητικές ομάδες, οι οποίες μεταξύ άλλων εξετάζουν την επίδραση της ποίησης στον εγκέφαλο, τις μεταφορές και πώς αυτές διεγείρουν τις περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με τις αισθήσεις και τις διαφορές που παρατηρούνται όταν διαβάζεις ένα σύνθετο κείμενο, π.χ. Προυστ, και μια εφημερίδα.

Εγκέφαλος και προσοχή

Η νευρωνική δραστηριότητα του εγκεφάλου που σχετίζεται με την προσοχή είναι ένα “καυτό” ερευνητικό θέμα στην εποχή μας. Με την έκρηξη των νέων μέσων αλλάζει ο τρόπος με τον οποίο αλληλεπιδρούμε με τον κόσμο και αφομοιώνουμε το υλικό. Αυτό γεννά ερωτήματα για το τι συμβαίνει με την εστίαση της προσοχής όταν ο εγκέφαλος βομβαρδίζεται από μηνύματα ή (προσπαθεί να) κάνει multitasking. Η συγκριτική ποιοτική ανάλυση δύο διαφορετικών ειδών προσοχής είναι πιο σπάνια και για τον λόγο αυτό η συγκεκριμένη έρευνα παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον.

Λήδα Αρνέλλου

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL