Οι προσπάθειες υπολογισμού της ιστορίας της Γης οδήγησαν σε μια νέα αντίληψη του χρόνου. Ο χρόνος θα γινόταν αντικείμενο μελέτης και θα οδηγούσε σε νέες θεωρίες που θα συνδιαλέγονταν με τις καθιερωμένες αντιλήψεις της θρησκείας, της Φιλοσοφίας και της Ιστορίας.
Νικόλαος Στίνο (1638-1686)
Ο Νικόλαος Στίνο (Nicolaus Steno) γεννήθηκε στην Κοπεγχάγη. Σπούδασε Ανατομία στην Κοπεγχάγη και το 1665 μετέβη στην Πίζα. Ενώ βρισκόταν εκεί, έλαβε το κεφάλι ενός λευκού καρχαρία από κάποιους ψαράδες. Το 1667, η μελέτη του στον καρχαρία αποτέλεσε μέρος του έργου του “Canis Carchariae dissectum caput”. Σε αυτό το έργο ασχολήθηκε με κάποια παράδοξα αντικείμενα που ήταν γνωστά από την αρχαιότητα ως γλωσσόπετρες (glossopetrae ή tonguestones). Οι γλωσσόπετρες ήταν πλατιά αντικείμενα που είχαν τριγωνική μορφή και ήταν περίπου τέσσερις ίντσες. Όταν ο Στίνο εξέτασε τα δόντια του καρχαρία, παρατήρησε τις ομοιότητες με τις γλωσσόπετρες. Αυτά τα περίεργα αντικείμενα, επομένως, δεν ήταν παρά μέρη έμβιων όντων. Ο συλλογισμός του έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς προσπαθεί να επεξηγήσει το σχήμα αυτών των αντικειμένων με βάση τον κατακλυσμό του Νώε. Οπουδήποτε κι αν έχουν βρεθεί, έχουν το ίδιο σχήμα. Θεώρησε ότι τα ζώα στα οποία ανήκαν αυτά τα μέλη πέθαναν κατά τη διάρκεια του κατακλυσμού και άλλων καταστροφών. Ο Στίνο θεωρούσε πως η δεύτερη καταστροφή, που προκάλεσε και την τελευταία αναδιαμόρφωση της Γης, συνέβη γύρω στο 2331 π.Χ. Αυτή η διαπίστωση αφήνει μόλις 1650 χρόνια ανάμεσα στον κατακλυσμό του Νώε και στη δημιουργία των υδάτων, η οποία συντελέστηκε κατά τη δεύτερη μέρα τη δημιουργίας του κόσμου. Επομένως, για τον Στίνο ο κόσμος δημιουργήθηκε γύρω στο 4000 π.Χ. σε μια προσπάθεια να συμβιβάσει το χριστιανικό δόγμα με τη γεωλογική ιστορία.
Ρόμπερτ Χουκ (1635-1703)
Αντίστοιχα αντικείμενα με τις γλωσσόπετρες μελέτησε και ο Ρόμπερτ Χουκ (Robert Hooke), ένας από τους πιο σημαντικούς πειραματικούς φιλοσόφους. Θεωρούσε ότι υπήρχαν τρεις κατηγορίες πέτρινων αντικειμένων, τα οποία ονόμασε “petrifactions”. Η πρώτη αποτελείται από αντικείμενα που προέρχονται από ζώα ή φυτά που μετατράπηκαν σε πέτρα αφού πρώτα γέμισαν οι πόροι τους με κάποια υγρή ουσία. Στη δεύτερη κατηγορία ανήκουν όσα έμεινε πάνω τους το αποτύπωμα από κάποιο στερεό σώμα, όπως συμβαίνει με ένα καλούπι, και στην τρίτη κατηγορία εκείνα που λειτούργησαν ως εκμαγεία και άφησαν το αποτύπωμά τους. Υποστήριζε ότι αυτές οι μεταμορφώσεις συντελέστηκαν υπό διαφορετικές συνθήκες, τονίζοντας τον ρόλο του νερού στη διαμόρφωση των πέτρινων επιφανειών. Ομοίως με τον Στίνο, ο Χουκ τοποθετούσε τη δημιουργία της Γης στο 4000 π.Χ. και επιχειρούσε να εξαγάγει συμπεράσματα συμβατά με τη Βίβλο. Οι θεωρητικές κατευθύνσεις των Στίνο και Χουκ υποκίνησαν μια διαφορετική αντιμετώπιση της Φυσικής Iστορίας της Γης.
Γκότφριντ Βίλχελμ Λάιμπνιτς (1646-1716)
Ο Λάιμπνιτς έφτασε στο Ανόβερο το 1676, διετέλεσε βιβλιοθηκάριος και το 1680 ανέλαβε να γράψει τη γενεαλογική ιστορία του βασιλικού οίκου Brunswick-Lünberg. Ταξίδεψε για τρία χρόνια περίπου στη Γερμανία και την Ιταλία προς εξεύρεση αρχείων και πηγών. Στο έργο του “Protogaea sive de prima facie Telluris et antiquissimae Historiae vestigiis in ipsis naturae Monumentis Dissertatio” (1691-1693, αλλά εκδόθηκε το 1749) ασχολήθηκε με τα απολιθώματα και τη μορφή που είχε ιστορικά η Γη. Συγκέντρωσε τεκμήρια, όπως οι γλωσσόπετρες, και υποστήριξε ότι τα απολιθώματα έπρεπε να αντιμετωπιστούν ως οι πρώτες μορφές των οργανισμών που αναπαριστούν. Το απολίθωμα που έμοιαζε με ψάρι κάποτε ήταν ψάρι. Θεωρούσε, όπως ο Στίνο, ότι η Γη είχε υγρή μορφή και άλλαζε σε στέρεη καθώς ψυχόταν. Η πέτρα, δηλαδή, πριν σχηματιστεί βρισκόταν σε υγρή μορφή. Αυτός είναι ο λόγος, σύμφωνα και με τον Στίνο, που βρίσκουμε ζώα και φυτά ανάμεσα στις πέτρες. Το αρχικό αίτημα της εργασίας του Λάιμπνιτς ήταν να συγκροτήσει μια νέα ιστορία μιας συγκεκριμένης περιοχής. Η περιοχή αυτή ήταν η επικράτεια του δούκα. Δεν δίστασε να εκθειάσει τη συγκεκριμένη περιοχή θεωρώντας την ως το πιο υπέροχο βασίλειο της Γερμανίας. Ασφαλώς, υπάρχει μια πολιτική διάσταση στο έργο, καθώς αναδεικνύει την υπεροχή της συγκεκριμένης επικράτειας έναντι άλλων.
Οι μελέτες των Στίνο, Χουκ και Λάιμπνιτς κατέληγαν στο συμπέρασμα ότι υπήρχε μια διαδοχή ιστορικών περιόδων στο εσωτερικό της Γης. Η Γη είχε ιστορία γεμάτη αλλαγές και μπορούσε ο καθένας να την ανακαλύψει. Οι Γάλλοι φιλόσοφοι, ομοίως, θεωρούσαν ότι η ανθρώπινη λογική μπορούσε να οδηγήσει στην ασφαλή κατανόηση του κόσμου. Ωστόσο, επιχείρησαν να απομακρυνθούν από την προσπάθεια συμβιβασμού της Φυσικής Ιστορίας με τη Βίβλο.
Μπενουά Nτε Μαγιέ (1656-1738)
Ο Μπενουά Ντε Μαγιέ (Bennoit De Maillet) ήταν Γάλλος διπλωμάτης, γόνος αριστοκρατικής οικογένειας. Το έργο του “Telliamed: or Conversations between an Indian Philosopher and a French missionary on the diminution of the sea” (1748) ήταν απάντηση στην «Ιερή Γεωγραφία» του Μπέρνετ (τον είδαμε στο τεύχος 52). Ο Nτε Μαγιέ υποστήριζε ότι η Γη είχε ηλικία μεγαλύτερη από 2 δισεκατομμύρια χρόνια. Απομακρύνθηκε από την προσέγγιση της Βίβλου και υποστήριζε, όπως ο Ντεκάρτ, ότι η Γη ήταν ένας σβησμένος ήλιος. Αρχικά, η Γη καλυπτόταν από έναν παγκόσμιο ωκεανό. Με το πέρασμα του χρόνου, το νερό εξατμιζόταν. Αυτή η διαδικασία θα συνεχιζόταν μέχρι να μετατραπεί η Γη ξανά σε πύρινη μάζα. Ισχυρίστηκε ότι απαιτούνται περίπου 5 δισεκατομμύρια χρόνια για να σβήσει ένας ήλιος, να μετατραπεί σε πλανήτη με την προσθήκη νερού και να γίνει ξανά ήλιος. Το έργο του αποτέλεσε μια συγκροτημένη προσπάθεια ιστορίας της Γης βασισμένη στις εμπειρικές παρατηρήσεις. Αντιλαμβανόταν το μέγεθος του σύμπαντος και συμπέρανε ότι δεν ήταν δυνατό να υποθέτουμε πως ο κόσμος δημιουργήθηκε το 4004 π.Χ. Παρουσίασε μια γεωλογική διάσταση του χρόνου και πώς επιδρά στον χώρο. Το έργο του Nτε Μαγιέ προκάλεσε αντιδράσεις. Ο Βολτέρος τον χαρακτήρισε τσαρλατάνο που επιθυμούσε να παίξει τον ρόλο του Θεού.
Μπιφόν (1707-1788)
Ο Μπιφόν (Georges-Louis Leclerc comte de Buffon) συνέβαλε στην αναδάσωση της Βουργουνδίας και στην κατασκευή πλοίων του Γαλλικού Ναυτικού. Κατασκεύασε ένα χυτήριο σιδήρου, όπου παρήγαγε όπλα για τον γαλλικό στρατό και σιδερένιους φράχτες για τους κήπους των ανακτόρων. Το 1749 εξέδωσε το τρίτομο έργο του “Histoire Naturelle, Generalé et Particuliére”, το οποίο έφτασε τους δώδεκα τόμους. Στο “Histoire Naturelle” αδιαφορούσε για τη βιβλική χρονολόγηση. Πίστευε ότι οι πλανήτες σχηματοποιήθηκαν ως αποτέλεσμα σύγκρουσης ανάμεσα σε έναν κομήτη και τον ήλιο. Ο Μπιφόν πίστευε ότι αυτό συνέβη πριν από 80.000 χρόνια. Η επιφάνεια της Γης στερεοποιήθηκε και με την πτώση της θερμοκρασίας συμπυκνώθηκαν οι ατμοί και σχηματίστηκαν οι θάλασσες. Ο Μπιφόν υπολόγιζε ότι σε 93.000 χρόνια η Γη θα είναι αρκετά ψυχρή για να συντηρήσει ζωή. Οι υπολογισμοί του έγιναν με μετρήσεις που έκανε στο χυτήριο σιδήρου. Τα επιχειρήματά του βασίζονταν σε εμπειρικά δεδομένα. Στα χειρόγραφά του βρέθηκε ένα πλήθος χρονολογήσεων της ιστορίας της Γης, που κυμαίνονται από 3.000.000 έως και 75.000 έτη. Προτίμησε να εκδώσει τη μικρότερη, γιατί μια μεγαλύτερη θα ήταν ασύλληπτη για τον κοινό νου. Έχει μείνει γνωστή η έκφρασή του ότι φοβόταν να ατενίσει «τη σκοτεινή άβυσσο του χρόνου».
Δημήτρης Πετάκος
