Η Σταθερά Ω (ωμέγα), που εκφράζει την αναλογία μεταξύ της «πραγματικής» πυκνότητας του σύμπαντος και εκείνης που απαιτείται ώστε το σύμπαν να διαστέλλεται, αποδίδεται στον Αϊνστάιν. Εκείνος χρησιμοποίησε το Ω με σκοπό να εφαρμόσει τις εξισώσεις της Γενικής Θεωρίας της Σχετικότητας σε ολόκληρο το Σύμπαν. Αργότερα, ο Αϊνστάιν θεώρησε πως επρόκειτο για τη μεγαλύτερη γκάφα της ζωής του, ωστόσο η προσέγγιση αυτή έμελλε να καθορίσει το μέλλον της Κοσμολογίας.
Σήμερα, πολλές δεκαετίες αργότερα, το μεγαλύτερο μέρος του Σύμπαντος παραμένει κρυμμένο. Το γεγονός αυτό, πέρα από τις ενδιαφέρουσες ποιητικές προεκτάσεις που μπορεί να έχει, αποτελεί και ένα από τα δυσκολότερα προβλήματα της Κοσμολογίας. Για να είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε (να προβλέψουμε) την εξέλιξη του Σύμπαντος, πρέπει να γνωρίζουμε πόση μάζα και ενέργεια περιέχει. Επομένως, χονδρικά, ο συσχετισμός της ύλης, φωτεινής και σκοτεινής και της ενέργειας, αντιστοίχως «ορατής» και σκοτεινής, είναι αυτός που καθορίζει το κατά πόσο το Σύμπαν είναι συνεχώς διαστελλόμενο, στατικό ή παλλόμενο.
Ταυτόχρονα, θα μπορούσε κανείς να πει ότι με ένα σχεδόν αλχημικό τρόπο το ελάχιστο και το μέγιστο, το έξω και το μέσα συνδέονται και συμπορεύονται. Η μελέτη της Ιστορίας του Σύμπαντος, του μεγαλύτερου «αντικειμένου» που είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε μέχρι στιγμής, είναι στενά συνδεδεμένη με τη μελέτη της ύλης στη μικρότερη δυνατή κλίμακα. Τα πειράματα με τα οποία ξεκινήσαμε να μελετάμε τη σύσταση της ύλης από τις αρχές του 20ού αιώνα ώς σήμερα οδήγησαν σε μια ριζικά διαφορετική θέαση του κόσμου, σύμφωνα με την οποία η ύλη θυμίζει τις ρωσικές μπάμπουσκες. Τα άτομα αποτελούνται από ηλεκτρόνια και πυρήνες, οι οποίοι με τη σειρά τους αποτελούνται από πρωτόνια και νετρόνια. Τα τελευταία με τη σειρά τους σχηματίζονται από κουάρκ, τα οποία συγκρατούνται ανταλλάσσοντας μεταξύ τους γλουόνια, σωματίδια φορείς των πιο ισχυρών δυνάμεων στη φύση. Το σύνολο των στοιχειωδών σωματιδίων μαζί με τους αντίστοιχους φορείς των δυνάμεων μέσω των οποίων αυτά αλληλεπιδρούν (όπως το φωτόνιο κ.ά.) αποτελούν το καθιερωμένο μοντέλο. Η αναζήτηση συνεχίζεται μέχρι σήμερα με τεράστιους επιταχυντές που διαρκώς ανακαλύπτουν νέα σωματίδια.
Ταυτόχρονα με την αναζήτηση για τις απαρχές, το παρελθόν και το μέλλον, ο άνθρωπος ξεκλείδωσε και την πιο καταστροφική δύναμη που έχει σήμερα στη διάθεσή του, την πυρηνική ενέργεια. Σύμφωνα με κάποιους, χρειάστηκε η ρίψη δύο ατομικών βομβών για να τελειώσει ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Άλλοι λένε ότι απλώς επίσπευσε το τέλος του. Δεν θα μάθουμε ποτέ. Το σίγουρο είναι ότι, παράλληλα με τη στρατιωτική αναμέτρηση, ένας αγώνας δρόμου είχε ξεκινήσει για την κατασκευή του πιο καταστροφικού όπλου. Η Ιστορία τελικά γράφτηκε όπως γράφτηκε. Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος βρίσκεται πλέον στο παρελθόν. Αλλά βρίσκεται μόνο εκεί; Πόσο καθορίζεται το σήμερα από το χθες;
Το “Omega minor” του Paul Verhaeghen θα μπορούσε να συγκαταλέγεται στα πιο μεγαλεπήβολα λογοτεχνικά εγχειρήματα του καιρού μας. Δανείζεται το όνομά του από το Ω της Kοσμολογίας και μπλέκει ιστορίες που σχετίζονται με τον πιο καταστροφικό πόλεμο και φτάνουν μέχρι σήμερα. O ήρωας, ένας μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Πότσνταμ, ενσαρκώνει τον «μέσο» σύγχρονο νέο επιστήμονα ο οποίος κυνηγάει το καλύτερο μέλλον που υπόσχεται μια καριέρα στην επιστήμη και ταυτόχρονα βιώνει όλα τα αδιέξοδα μιας τέτοιας εργασίας. Αποδεικνύεται, ωστόσο, ότι κανένα ακαδημαϊκό περιβάλλον δεν είναι απομονωμένο και ότι ο επιστήμονας δεν ζει αποκομμένος από την κοινωνία. Στο Βερολίνο δέχεται τη βίαιη επίθεση μιας ομάδας νεοναζί και στη συνέχεια έρχεται σε επαφή με τη συγκλονιστική ιστορία ενός Εβραίου που έζησε το ολοκαύτωμα και τα γεγονότα που οδήγησαν σε αυτό. Παράλληλα, ο ήρωας γνωρίζει την Ντονατέλα, μεταδιδακτορική ερευνήτρια στην Κοσμολογία, και τη Νέμπουλα, η οποία είναι καλλιτέχνιδα. Καθένα από τα πρόσωπα κουβαλάει το δικό του παρελθόν και τη δική του κρίσιμη μάζα στην κοσμολογία του βιβλίου.
Φυσικά, το σκηνικό του “Omega minor” είναι το Βερολίνο και το Πότσνταμ. Το Βερολίνο όμως δεν είναι απλά μια πόλη, δεν είναι απλά μια πρωτεύουσα. Διαιρέθηκε όπως ο πυρήνας του ουρανίου μέσα σε μια πυρηνική βόμβα και από αυτή τη διαίρεση εκλύθηκε τεράστια ενέργεια, που συνεχίζει να υπάρχει ακόμα και σήμερα, ακόμα και μετά την επανένωσή του. Το Βερολίνο κουβαλάει μια βαριά κληρονομιά όχι επειδή είναι η πιο παλιά πρωτεύουσα στην Ευρώπη. Δεν είναι άλλωστε ούτε κατά διάνοια. Το βάρος της οφείλεται στην σύγχρονη Ιστορία της και έχει χτιστεί στις συνειδήσεις όλων λιγότερο από έναν αιώνα πριν, αγγίζοντας την Ιστορία της Ευρώπης, του κόσμου, των ιδεολογιών και της επιστήμης.
Το βιβλίο παλεύει σαν ένα μικροσύμπαν ανάμεσα στη βίαιη διαστολή και την κατάρρευση, καθώς περιγράφει επεισόδια από το Ολοκαύτωμα, τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και το σήμερα. Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος δεν ήταν μόνο ο πιο φρικτός πόλεμος της ανθρωπότητας, ήταν ένα γεγονός ολοκληρωτικό, ένα αλεστήρι της ηθικής, της επιστήμης, των ανθρώπινων ορίων, του καλού και του κακού. Μέσα στη δίνη του στροβιλίστηκαν όχι μόνο κράτη και άνθρωποι, ταυτότητες, ιδεολογίες και επιστήμες. αλλά ο ίδιος ο χρόνος και ο χώρος. Τελικά, ο Paul Verhaeghen με το “Omega minor” καταφέρνει να καταργήσει τον χωροχρόνο φέρνοντας όλα αυτά τα περιστατικά στο παρόν και το εδώ. Άλλωστε, δεν είναι ακόμη επίκαιρα το Oλοκαύτωμα, η καταστροφική δύναμη της επιστήμης και η ρητορική του μίσους;
Γιάννης Κοντογιάννης
