Live τώρα    
21°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
21 °C
18.2°C21.8°C
2 BF 49%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
19 °C
17.0°C20.3°C
2 BF 68%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
17 °C
16.0°C16.6°C
4 BF 68%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
19 °C
17.1°C19.1°C
5 BF 37%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
17 °C
17.1°C17.1°C
2 BF 56%
Η Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων ως εργαλείο διακυβέρνησης και άσκησης πολιτικής
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Η Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων ως εργαλείο διακυβέρνησης και άσκησης πολιτικής

Το ζήτημα της προστασίας του περιβάλλοντος βρίσκεται έντονα στην δημοσία σφαίρα τις τελευταίες δεκαετίες. Η επίδραση των ανθρώπινων ενεργειών σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο και τα μέτρα προστασίας του γίνονται συχνά αντικείμενο πολιτικής αντιπαράθεσης. Η Δήμητρα Μπαρκούτα Υπ. Διδάκτωρ στο Τμήμα Ιστορίας και Φιλοσοφίας της Επιστήμης, στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών μιλά στο Πρίσμα και την Λήδα Αρνέλλου για την έρευνά της που αφορά τις Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων ως εργαλείο διακυβέρνησης και άσκησης πολιτικής.

Το διδακτορικό σας εστιάζει στην Μελέτη  Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ). Πείτε μας τι περιέχει μία τέτοια μελέτη και ποια είναι τα στοιχεία που θεωρήσατε ότι έχουν ερευνητικό ενδιαφέρον;

Η ΜΠΕ αποτελεί ένα κομβικό τμήμα της διαδικασίας περιβαλλοντικής αδειοδότησης που απαιτείται από τη νομοθεσία, προκειμένου να τεκμηριωθούν οι επιπτώσεις στο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον.

Τα ελάχιστα περιεχόμενά της προσδιορίζονται στη νομοθεσία και αποτελούνται από την περιγραφή του έργου, τις τεχνικές προδιαγραφές του, τις εναλλακτικές λύσεις, στοιχεία του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, τα οποία ενδέχεται να θιγούν σημαντικά, ενώ εκτιμώνται και αξιολογούνται οι πιθανά σημαντικές επιπτώσεις που το προτεινόμενο έργο ή δραστηριότητα ενδέχεται να προκαλέσει στο περιβάλλον. Περιλαμβάνει επίσης αναλυτική περιγραφή των μέτρων που προβλέπονται για να αποφευχθούν, μειωθούν, αποκατασταθούν και αντισταθμιστούν οι σημαντικά δυσμενείς επιπτώσεις του έργου ή της δραστηριότητας στο περιβάλλον, ενώ η διαβούλευση αποτελεί κρίσιμο τμήμα της διαδικασίας.

Το διδακτορικό μου εστιάζει στο άνοιγμα του «μαύρου κουτιού» της ΜΠΕ, συζητά τον ρόλο που επιτελεί ως εργαλείο διακυβέρνησης και άσκησης πολιτικής. Διερευνώνται οι διαδρομές της επιρροής του κράτους, της ειδημοσύνης, της νομοθεσίας και της νομολογίας, το πώς εγγράφεται στον δημόσιο λόγο και στο λόγο των αντιπαραθέσεων και αντιστάσεων στο δημόσιο χώρο και στο δικαστήριο. Ανιχνεύεται ο τρόπος με τον οποίο εγγράφονται κοινωνικότητες σε μια μελέτη που από την νομοθεσία απαιτείται να είναι «αντικειμενική» και τεχνοκρατική, το δίπολο υποκειμενισμού-αντικειμενικότητας, ο ρόλος της επιστήμης για την εξαγωγή των συμπερασμάτων της, η ανεξαρτησία του μελετητή, η σχέση της με τα κινήματα των τοπικών αντιστάσεων.

Στόχο αποτελεί να φωτιστεί η αλληλεπίδραση της Μελέτης με την τεχνολογική διαμόρφωση του περιβάλλοντος αλλά και η νοηματοδότηση εννοιών όπως αειφορία, βιώσιμη ανάπτυξη, διασύνδεση, κλίμακα έργου και τεχνουργήματος.

Πώς προέκυψε το θεσμικό πλαίσιο συγκρότησης των Μελετών  Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων και πώς εφαρμόζεται;

Η συγκρότηση ενός θεσμικού πλαισίου που θα μελετά τις επιπτώσεις ενός έργου ή μιας δραστηριότητας στο περιβάλλον, αποτελεί επακόλουθο μιας ευρύτερης ανησυχίας για το περιβάλλον κατά τη δεκαετία του ’60 και είναι συνδεδεμένη με ένα συνδυασμό παραγόντων όπως η ενεργειακή κρίση της δεκαετίας του ‘70, η απειλή για εξάντληση των αποθεμάτων των ορυκτών καυσίμων, η κριτική στην πυρηνική ενέργεια.

Θεσμική εκκίνηση για την ΜΠΕ αποτελεί ο Εθνικός Νόμος Περιβαλλοντικής Πολιτικής (1970) των Ηνωμένων Πολιτειών (National Environmental Policy Act-ΝΕΡΑ), ο οποίος αποτέλεσε το πρώτο νομοθέτημα που απαιτούσε την διεξαγωγή Εκτίμησης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων.

Η νομοθεσία-ορόσημο επεδίωξε να αντιμετωπίσει τόσο την αυξανόμενη λαϊκή δυσαρέσκεια σχετικά με τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις της οικονομικής ανάπτυξης όσο και την αποτυχία των υφιστάμενων εργαλείων λήψης αποφάσεων. Όπως δήλωσε ο Caldwell, κύριος αρχιτέκτονας της Ν.Ε.P.Α., η Μ.Π.Ε. «έγινε νόμος εξαιτίας μιας αναμφισβήτητης ζήτησης του κοινού στα τέλη του 1960 από την κυβέρνηση «να κάνει κάτι για το περιβάλλον».

Αντίστοιχες περιβαλλοντικές ανησυχίες αποτυπώθηκαν στη Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον στη Στοκχόλμη το 1972, όπου τα προβλήματα της αναδυόμενης ανάπτυξης, της ρύπανσης και της καταστροφής του φυσικού περιβάλλοντος θεωρήθηκαν καθολικά. Τα κράτη μέλη των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων συμφώνησαν σε υποχρεωτικές διαδικασίες Μ.Π.Ε., στα μέσα της δεκαετίας του 1980.

O κανονιστικός ρόλος της ΜΠΕ προκύπτει μόνο μέσα από την τεχνολογική ειδημοσύνη ή αποτυπώνει και άλλου είδους δομές;

Η ΜΠΕ εν προκειμένω αντιμετωπίζεται ως τεχνούργημα, στο οποία αναγιγνώσκονται κοινωνικότητες, ειδημοσύνη, το κράτος δια μέσω του νόμου, το δικαστήριο.

Εδώ η νομοθεσία διαμέσου του κανονιστικού της ρόλου, παίζει ρόλο ισοδύναμο με την τεχνολογία, με την έννοια της διαμόρφωσης τεχνουργημάτων. Μέσω της ανάλυσής της αναδεικνύονται τα politics, τόσο στον δημόσιο χώρο όσο και στα δικαστήρια.

Παράλληλα, αναλύεται το πώς διαγράφεται η ΜΠΕ στο δημόσιο χώρο και λόγο, ποιος προβλέπεται να είναι και ποιος είναι εν τέλει ο ρόλος και η συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών στην διαμόρφωση του λόγου της ΜΠΕ και του τι τεχνολογικά επακολουθεί.

Πώς η ΜΠΕ νοηματοδοτείται για τις τοπικές κοινωνίες και την κοινωνία των πολιτών, με ποιους όρους και δια ποιου «λόγου» επιτελείται η αντιπαράθεση για τη μελέτη και γύρω από αυτή, ο τρόπος με τον οποίο εγγράφονται οι κοινωνικές αντιστάσεις, ποιο είναι το πλαίσιο δράσης τους, ο λόγος τους και το αποτύπωμά τους.

Τα ερωτήματα που με απασχολούν σχετίζονται με το αν μέσω της ΜΠΕ λαμβάνει όντως χώρα μια διαπραγμάτευση ως προς το τι τελικά τεχνολογικά θα κυριαρχήσει, αν αποτελεί η ίδια η ΜΠΕ παράγοντα διαμόρφωσης της τεχνολογίας και ποιος ο ρόλος της στη διαμόρφωση του τεχνολογικού περιβάλλοντος της Ελλάδας τις τελευταίες δεκαετίες.

4. Υπάρχουν κάποιες συγκεκριμένες περιπτώσεις στις οποίες διερευνάτε αυτή τη σύνθετη σχέση μεταξύ νομοθετικού πλαισίου, τεχνολογίας και κοινωνικών δομών;

Η έρευνα βασίζεται σε επιλεγμένες μελέτες περίπτωσης που αφορούν κυρίως τεχνολογίες αιολικών πάρκων και υδροηλεκτρικών έργων. Τα κριτήρια επιλογής τους ορίστηκαν έτσι ώστε να φωτιστούν ζητήματα κλίμακας έργου και τεχνουργήματος, ενδεχόμενων κενών ή στρεβλώσεων στη νομοθεσία, διασύνδεσης. Αφορούν κυρίως προτάσεις ενεργειακών έργων ΑΠΕ προς εγκατάσταση μεγάλης κλίμακας Μη Διασυνδεδεμένων νησιών στο Αιγαίο, έναντι των οποίων αναπτύχθηκε ένα ισχυρό κίνημα.

Αυτός ο λόγος των αντιστάσεων στο έργο αναλύεται, μελετάται η διαδρομή των επιχειρημάτων τους κατά την αντιπαράθεσή τους με την ΜΠΕ, είτε στο δημόσιο λόγο ή στο δικαστήριο. Διερευνάται η διαδρομή που καταλήγει στη συνάρθρωση ενός νέου λόγου –αυτού της αντι-ΜΠΕ, ο ρόλος της ΜΠΕ στην εκδήλωση των αντιστάσεων των τοπικών κοινωνιών έναντι των έργων, ο τρόπος με τον οποίο τα κινήματα συνδιαλέγονται με την ΜΠΕ, το πώς σε αντίστιξη με την ΜΠΕ τα κινήματα νοηματοδοτούν έννοιες που περιλαμβάνονται στην μελέτη.

Οι μελέτες περίπτωσης, αποτελούν ανοιχτές και κλειστές περιπτώσεις, με τις οποίες ασχολήθηκε ο περιοδικός και ημερήσιος τύπος και για τις οποίες υπήρξε προσφυγή στο Συμβούλιο της Επικρατείας.

Λήδα Αρνέλλου

* Η Δήμητρα Μπαρκούτα εκπονεί την διδακτορική της διατριβή με τίτλο: "Ιστορία της αδειοδότησης τεχνολογικών εγκαταστάσεων: Ο ρόλος της Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων" στο Τμήμα Ιστορίας και Φιλοσοφίας της Επιστήμης, στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL