Η πρώτη δοκιμαστική πτήση του διαστημικού λεωφορείου Columbia πραγματοποιήθηκε στις 12 Απριλίου του 1981. Ήταν μέρος του προγράμματος Space Shuttle, του οποίου ο στόλος έφτασε να αριθμεί έξι σκάφη (Enterprise, Columbia, Challenger, Discovery, Atlantis και Endeavour), έβαλε την ανθρωπότητα στην εποχή των επαναχρησιμοποιούμενων σκαφών και διήρκεσε μέχρι το 2011, οπότε και τερματίστηκε. Αν εξαιρέσει κανείς τις μεγάλες καταστροφές των Challenger (1986) και Columbia (2003), το πρόγραμμα ήταν ίσως το διαρκέστερο και πιο επιτυχημένο πρόγραμμα διαστημικών αποστολών.
Προκειμένου να εμψυχώσει μελλοντικούς αστροναύτες των πληρωμάτων των διαστημικών λεωφορείων, η NASA συνήθιζε να τους ξυπνά το πρωί χρησιμοποιώντας γνωστά τραγούδια. Τα πρωινά της 13ης και 14ης Νοεμβρίου, το εκπαιδευόμενο πλήρωμα του Columbia ξύπνησε υπό τους ήχους του «The Muppet Show», και πιο συγκεκριμένα του σκετς «Pigs in Space». Οι συντελεστές του «The Muppet Show» είχαν ηχογραφήσει δύο ειδικά κωμικά επεισόδια για την περίσταση κατόπιν πρόσκλησης της NASA. Ήταν το απόγειο της φήμης της κωμικής σειράς με μαριονέτες η οποία έχει αφήσει ιστορία στη σύγχρονη ποπ κουλτούρα.
Το «Pigs in Space» εμφανίστηκε στη δεύτερη σεζόν του «The Muppet Show», το 1977. Ήταν από τα πιο δημοφιλή σκετς, με συνολικά τριάντα δύο επεισόδια στα πέντε χρόνια της σειράς. Το θέμα του ήταν οι περιπέτειες του πληρώματος του Swinetrek, που αποτελούνταν από γουρούνια, και σκοπός του ήταν η σάτιρα σειρών επιστημονικής φαντασίας της δεκαετίας του 1960 και 1970, όπως το «Startrek» (στο οποίο αναφέρεται και το όνομα του σκάφους). Στο επίκεντρο των δεκαετιών αυτών η ανθρωπότητα έκανε τα πρώτα εντυπωσιακά βήματά της στο Διάστημα και, όπως ήταν φυσικό, δεν θα μπορούσε να μείνει ανεπηρέαστη η ποπ κουλτούρα της εποχής.
Αν και πολλά είδη ζώων έχουν βρεθεί σε τροχιά, στην πραγματικότητα ο άνθρωπος δεν έχει στείλει ποτέ στο διάστημα γουρούνια. Η αρχή έγινε με τη Λάικα, τη σκυλίτσα που μπήκε σε τροχιά στις 3 Νοεμβρίου του 1957 με τη διαστημοσυσκευή Sputnik 2 και έμελλε να γίνει ο πρώτος ζωντανός οργανισμός (με προέλευση τη Γη) στο Διάστημα. Η Λάικα πεθαίνει μετά από επτά ημέρες από έλλειψη οξυγόνου. Ακολούθησαν και άλλες αποστολές με σκύλους, χιμπαντζήδες, πιθήκους, τρωκτικά κ.λπ. Κάποιες από αυτές προηγήθηκαν των αποστολών με ανθρώπους και είχαν ως σκοπό να διερευνηθεί το κατά πόσο οι συνθήκες του ταξιδιού στο διάστημα είναι υποφερτές από ζωντανούς οργανισμούς και κατ’ επέκταση από τον άνθρωπο. Στη συνέχεια, όμως, χρησιμοποιήθηκαν σε μεγαλύτερης διάρκειας αποστολές (όπως το SKYLAB και το πρόγραμμα BION, στο οποίο συνεργάστηκαν ΗΠΑ και Σοβιετική Ένωση). Είναι γνωστό ότι σε συνθήκες έλλειψης βαρύτητας και απουσία εναλλαγής ημέρας και νύχτας επηρεάζεται ο μεταβολισμός, ο ρυθμός ανάπτυξης των μυών και των οστών και οι λειτουργίες των οργάνων. Σκοπός των πιο πάνω αποστολών ήταν να μελετηθεί η μεταβολή των βιολογικών λειτουργιών στο Διάστημα υπό αυτές τις συνθήκες.
Για παράδειγμα, χρησιμοποιώντας τρωκτικά σε εργαστήρια στο Διάστημα, δόθηκε η δυνατότητα σε επιστήμονες να καταλάβουν καλύτερα την οστεοπόρωση. Η πάθηση αυτή, που προσβάλλει τα μεγαλύτερα σε ηλικία ποντίκια, εμφανίζεται ευκολότερα σε συνθήκες έλλειψης βαρύτητας ανεξαρτήτως ηλικίας. Η μελέτη αμφίβιων μας έδωσε τη δυνατότητα να δούμε πώς επηρεάζονται η ακοή και η ισορροπία. Σε άλλα ζώα μελετήθηκε η δυνατότητα προσαρμογής. Οι αράχνες που μεταφέρθηκαν με τις αποστολές SKYLAB αρχικά έχαναν τη δυνατότητά τους να κατασκευάζουν ιστούς, αλλά παρατηρήθηκε ότι μπορούσαν να προσαρμοστούν και να ανακτήσουν τις ικανότητές τους. Ψάρια-ζέβρα που έχουν ανατραφεί σε τροχιά έχουν καταφέρει να προσαρμοστούν στις συνθήκες έλλειψης βαρύτητας, ωστόσο επιστρέφοντας στη Γη χάνουν αυτή τους τη δυνατότητα, κολυμπώντας ανάποδα.
Γενικά, οποιαδήποτε προσπάθεια να αναπαραχθούν ρεαλιστικές συνθήκες διαβίωσης στο διαστημικό περιβάλλον περιλαμβάνει και τη δυνατότητα να συνυπάρξουν άνθρωποι με ζώα. Στο μακρινό, για την ώρα, σενάριο κάποιας διαστημικής αποικίας, η παρουσία των ζώων μπορεί να φανεί ιδιαίτερα χρήσιμη για ψυχολογικούς λόγους (ως συντροφιά) ή για λόγους πόρων (τροφή). Για την ώρα βέβαια, οι πρακτικές λεπτομέρειες ενός σεναρίου που να περιλαμβάνει την ανατροφή και διατήρηση ζώων είναι εκτός πραγματικότητας.
Οποιαδήποτε τέτοια απόπειρα απαιτεί προηγουμένως να έχουν εξασφαλιστεί όλες οι συνθήκες που θα κάνουν τα ζώα να νιώθουν ότι βρίσκονται στο φυσικό τους περιβάλλον, κάτι που είναι ιδιαίτερα δύσκολο και, ενδεχομένως, δεν συμπεριλαμβάνεται στις άμεσες κατευθύνσεις της επιστημονικής κοινότητας. Εξάλλου, πολλές είναι και οι αντιδράσεις των φιλοζωικών οργανώσεων και ακτιβιστών, ενώ ταυτόχρονα υπάρχουν ηθικά θέματα. Είναι πολύ δυσκολότερο για τα ζώα να προσαρμοστούν σε ταξίδια στο Διάστημα και στις δύσκολες συνθήκες που επικρατούν κατά τη διάρκειά τους διότι, επιπλέον, δεν είναι σε θέση να καταλάβουν και τις αιτίες ή τη χρησιμότητα μιας τέτοιας κατάστασης.
Παρ’ όλα αυτά, στις αρχές του αγώνα για την κατάκτηση του Διαστήματος, προτού δοκιμαστούν οι άνθρωποι στις απρόβλεπτες συνθήκες ενός ταξιδιού στο Διάστημα, οι επιστήμονες προτίμησαν τα ζώα απλώς για να μας δείξουν ότι μπορούμε και εμείς να ανταπεξέλθουμε σε ένα τέτοιο ταξίδι. Κατά κάποιον τρόπο, τα ζώα βρέθηκαν στη Γη πολύ πριν εμφανιστεί ο άνθρωπος και υπήρξαν οι προπομποί μας στο Διάστημα.
Γιάννης Κοντογιάννης
