Live τώρα    
24°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
24 °C
23.0°C25.9°C
3 BF 34%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
25 °C
23.4°C26.5°C
2 BF 33%
ΠΑΤΡΑ
Ελαφρές νεφώσεις
21 °C
20.0°C24.4°C
2 BF 51%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
20 °C
19.7°C21.0°C
2 BF 71%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
24 °C
24.0°C24.0°C
1 BF 40%
Γνώση
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Γνώση

Τι σημαίνει γνωρίζω; Η ερώτηση είναι, ασφαλώς, παλιά. Ο πλατωνικός «Θεαίτητος» αποτελεί ίσως την πρώτη συστηματική προσπάθεια εξέτασης του ζητήματος. Η έννοια με την οποία τίθεται εδώ, όμως, είναι διαφορετική: Σε μια εποχή που η επιστήμη και η τεχνολογία έχουν αποδείξει την αποτελεσματικότητά τους πέρα από κάθε αμφιβολία, η γνώση μας για τον κόσμο είναι εγγυημένη από τις επιστημονικές και τεχνολογικές μεθόδους έρευνας. Ό,τι θεωρούμε πως γνωρίζουμε, το γνωρίζουμε χάρη στο πείραμα, στους αδιάβλητους μαθηματικούς υπολογισμούς και στις αλάνθαστες τεχνολογικές διατάξεις, που είναι σε θέση να επικυρώσουν ή να διαψεύσουν τις θεωρητικές μας εικασίες. Βάση όλης της γνώσης είναι η εμπειρία.

Ο εμπειρισμός του 17ου αιώνα κληροδότησε στην επιστήμη τη σιγουριά του: Η εμπειρία διορθώνει την εμπειρία, ισχυριζόταν ο Τζον Λοκ. Τα πράγματα διαθέτουν πρωτογενείς και δευτερογενείς ιδιότητες. Οι δεύτερες εξαρτώνται από την αλληλεπίδραση με τον παρατηρητή, γι’ αυτό αποτελούν επισφαλείς δείκτες της πραγματικότητας. Οι πρώτες, όμως, εξαρτώνται μόνο από το αντικείμενο της μελέτης μας και, το σημαντικότερο, είναι μετρήσιμες. Αν τις παραβλέψουμε ή τις παρανοήσουμε, θα μας επιβάλουν την αλήθεια τους με το ζόρι. Θα εισβάλουν στην αντίληψή μας για τον κόσμο, ανατρέποντας τις καθησυχαστικές και αυτοεπιβεβαιωτικές θεωρίες μας, όπου αυτές δεν συμφωνούν με τον κόσμο των αντικειμένων.

Ας αφήσουμε κατά μέρος το ερώτημα της αντικειμενικότητας κι ας εστιάσουμε στο υποκείμενο της γνώσης. Ποιος γνωρίζει; Εύκολο: Υποκείμενο της γνώσης είναι το άτομο που επιστρατεύει τις μεθόδους της επιστήμης για να εξερευνήσει τον κόσμο. Με αυτό τον τρόπο ο Γαλιλαίος βεβαιώθηκε για την ορθότητα της ηλιοκεντρικής υπόθεσης, ο Joule για την ισοδυναμία μηχανικού έργου και θερμότητας και ο Eddington για την ορθότητα της Γενικής Θεωρίας της Σχετικότητας. Εγώ, όμως, πώς τα γνωρίζω όλα αυτά; Εγώ δεν έχω κοιτάξει ποτέ μέσα από ένα τηλεσκόπιο, δεν έχω εκτελέσει ποτέ το πείραμα της φτερωτής και δεν έχω μελετήσει ποτέ την κάμψη του φωτός από τη βαρύτητα του Ήλιου. Η πεποίθηση ότι γνωρίζω από πρώτο χέρι όλα αυτά τα πράγματα προέρχεται από ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της επιστήμης: Η επιστημονική γνώση κοινοποιείται με τρόπο που ο καθένας μπορεί να ελέγξει τη διαδικασία η οποία οδήγησε σε αυτή. Παραμένει, ωστόσο, γεγονός ότι εγώ δεν έχω πραγματοποιήσει ποτέ αυτό τον έλεγχο. Συνεπώς, η προσωπική μου γνώση εδραιώνεται στη εμπιστοσύνη και όχι στη μέθοδο.

Η επιστήμη και η τεχνολογία έχουν αναπτύξει θεσμούς που εγγυώνται την ακρίβεια της γνώσης που κοινοποιείται. Αλλά οι θεσμοί αυτοί δεν παράγουν οι ίδιοι γνώση, παράγουν πολιτικό λόγο. Συνεπώς, αν εξαιρέσουμε τα ελάχιστα πράγματα των οποίων τυχαίνει να έχουμε οι ίδιοι άμεση εποπτεία, η αλήθεια που γνωρίζουμε για τον κόσμο δεν είναι προϊόν εμπειρικής μελέτης, αλλά συναινέσεων που καλλιεργούνται στη δημόσια σφαίρα. Η γνώση για τον κόσμο είναι ένα πράγμα του κόσμου των ανθρώπων.

Μανώλης Πατινιώτης

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL