Το βιβλίο αυτό του Φίλιπ Άσλεϊ Φάνινγκ κυκλοφόρησε το 2009 από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις του Κέιμπριτζ και μεταφράστηκε πριν λίγους μήνες στα ελληνικά από τις εκδόσεις Ροπή. Πρόκειται για ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο, που επιχειρεί να μας αφηγηθεί μια διαφορετική ιστορία για τον 16ο και τον 17ο αιώνα. Πρόκειται για τους αιώνες κατά τους οποίους εντοπίζουμε τις απαρχές συγκρότησης της σύγχρονης επιστήμης μέσω της μαθηματικοποίησης της φύσης και των νέων πειραματικών μεθόδων. Ο συγγραφέας κινείται διαφορετικά. Αφηγείται την Επιστημονική Επανάσταση τοποθετώντας στο κέντρο την αλχημεία και τις πρακτικές της.
Η αλχημεία ήταν μια μακραίωνη απόκρυφη πρακτική με μυστικιστικούς και θρησκευτικούς συμβολισμούς, ενώ οι άνθρωποι που την ασκούσαν σε διαφορετικές ιστορικές περιόδους θεωρούσαν τους εαυτούς τους μάγους. Είναι σαφές ότι πρόκειται για μια πρακτική αρκετά μακριά από όσα θεωρούμε σήμερα «επιστήμη». Ο Φάνινγκ μετατοπίζει τη ματιά μας σε περιοχές πιο απομακρυσμένες από τις παραδοσιακές εξιστορήσεις.
Ο συγγραφέας του βιβλίου «πατάει» στο έργο κορυφαίων ιστορικών, όπως η Φράνσις Α. Γιέιτς και η Μπέτι Τζ.Τ. Ντομπς. Η Γιέιτς ήταν η ιστορικός που κατάφερε να διαλύσει οριστικά την παραφιλολογία και συνωμοσιολογία γύρω από διανοητικές παραδόσεις όπως οι Ροδόσταυροι και η φυσική μαγεία (βλ. «Ροδοσταυρικός Διαφωτισμός», 2010, εκδόσεις Κουκκίδα), ενώ η Ντομπς είχε ασχοληθεί συστηματικά με το αλχημικό έργο του Ισαάκ Νεύτωνα. Ο συγγραφέας ξεκινάει από τη μακραίωνη παράδοση της αλχημείας και δίνει ιδιαίτερη έμφαση στον περίφημο ερμητικό φιλόσοφο Τζον Ντι. Οι περιπέτειες του Ντι, το δίκτυο των ανθρώπων που συναναστρέφεται και οι διανοητικές του επινοήσεις θα οδηγήσουν στο κίνημα των Ροδόσταυρων. Από εκεί και έπειτα, οι εξελίξεις θα οδηγηθούν στην Αγγλία και στο έργο του Φράνσις Μπέικον, για να καταλήξουν στην ίδρυση της Βασιλικής Εταιρείας, στις σχέσεις του Νεύτωνα με αλχημιστές της εποχής του και στις προσωπικές μελέτες του.
Ο Φάνινγκ, ωστόσο, δεν αποφεύγει κάποια ατοπήματα. Αξιολογεί τις αλχημικές μελέτες του Νεύτωνα ως τις σημαντικότερες από τις μελέτες του. Γνωρίζουμε ότι ο Νεύτων ασχολήθηκε με την αλχημεία για τριάντα χρόνια και έγραψε πάνω από ένα εκατομμύριο λέξεις, ωστόσο γνωρίζουμε ότι στη δεκαετία του 1690 είχε απογοητευτεί από τα αποτελέσματα αυτών των μελετών. Ενδεχομένως, τις θεολογικές μελέτες του να τις θεωρούσε πιο κρίσιμες. Επίσης, ο Φάνινγκ στην εισαγωγή κάνει μια δήλωση που είναι ασυνήθιστη για έναν ιστορικό. Λέει ότι η εγκατάλειψη της αλχημείας τον 18ο αιώνα στέρησε την ανθρωπότητα από κάτι ιδιαίτερα σημαντικό. Οι αξιολογήσεις δεν έχουν ιδιαίτερη αξία στην Ιστορία, πόσο μάλλον όταν διατυπώνονται ως υποθέσεις.
Καταληκτικά, το μεγαλύτερο προτέρημα του συγκεκριμένου έργου είναι ότι δεν διακρίνει μεταξύ ορθολογικών και ανορθολογικών διαδικασιών και πρακτικών. Γνωρίζει ότι μια τέτοια διάκριση έχει πάντα κριτήρια του παρόντος και όχι άλλων ιστορικών περιόδων. Δεν τον ενδιαφέρει να πει την ιστορία των «ορθών» και να παραλείψει τα «λάθος». Η Ιστορία των Επιστημών, άλλωστε, ειδωμένη από το εκάστοτε παρόν, έχει κυρίως λάθος αποτελέσματα. Επειδή το παρόν υπερβαίνει οποιαδήποτε παρελθοντική επινόηση, αυτό δεν σημαίνει ότι οι αφηγήσεις διανοητικών επιδιώξεων όπως η αλχημεία δεν έχουν αξία. Αντιθέτως, μας αποκαλύπτουν πώς αλλάξαμε τον κόσμο και τους εαυτούς μας μέσα από τη διαρκή επανεπινόηση του κόσμου και των εαυτών μας.
