Live τώρα    
18°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
18 °C
15.8°C19.3°C
1 BF 59%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
16 °C
11.6°C19.0°C
2 BF 64%
ΠΑΤΡΑ
Αραιές νεφώσεις
15 °C
12.0°C15.9°C
2 BF 67%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
18 °C
16.8°C19.7°C
2 BF 63%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
11 °C
10.9°C15.7°C
0 BF 82%
Μελετώντας την επίδραση των πρώιμων εμπειριών
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Μελετώντας την επίδραση των πρώιμων εμπειριών

Στο Εργαστήριο Βιοχημείας και Βιολογίας του Τμήματος Νοσηλευτικής του Πανεπιστημίου Αθηνών συντελείται έρευνα αιχμής για τη νευροβιολογική βάση της συμπεριφοράς. Στο πλαίσιο του αφιερώματος του «Πρίσματος» στις Νευροεπιστήμες, μιλήσαμε με τον δρ Αντώνη Σταματάκη, αναπληρωτή καθηγητή Βιολογίας και Βιολογίας Συμπεριφοράς του Τμήματος Νοσηλευτικής για την έρευνα που γίνεται στο εργαστήριο.

Ποιο είναι το αντικείμενο με το οποίο ασχολείται το εργαστήριό σας;

Στο εργαστήριό μας μελετούμε την επίδραση των πρώιμων εμπειριών στην ανάπτυξη του εγκεφάλου, τη δομή και τη λειτουργία του. Για τις μελέτες αυτές χρησιμοποιούμε ως πειραματόζωα τρωκτικά, όπως ποντίκια ή αρουραίους.

Ποια περίοδο καλύπτει ο όρος πρώιμες εμπειρίες;

Στις μελέτες μας εστιάζουμε στο πρώτο διάστημα μετά τη γέννηση των τρωκτικών. Αν θα θέλαμε να κάνουμε μια αδρή αναγωγή στον άνθρωπο, αυτή η αναπτυξιακή περίοδος αντιστοιχεί στο διάστημα από το τελευταίο τρίμηνο της κύησης έως και τα πρώτα χρόνια της ζωής. Να επισημάνουμε όμως ότι αυτή η αναγωγή είναι πολύ σχηματική και δεν υπάρχει ένα προς ένα αναλογία μεταξύ πειραματόζωων και ανθρώπου στην ανάπτυξή τους.

Ποια μεθοδολογία έρευνας ακολουθείτε;

Το εργαστήριό μας είναι εξειδικευμένο στη μελέτη της συμπεριφοράς σε πειραματόζωα, αλλά και στη μελέτη των κυτταρικών και μοριακών φαινομένων στον εγκέφαλο, τα οποία συνδέονται με διάφορους τύπους συμπεριφοράς.

Μελετούμε κυρίως τέσσερις τύπους συμπεριφοράς: άγχος και απόκριση σε στρεσογόνες συνθήκες, κοινωνική αλληλεπίδραση και επιθετική συμπεριφορά, μάθηση και μνήμη, π.χ. χωρική μάθηση, ανάπτυξη στρατηγικών επίλυσης προβλημάτων και γνωστική ευελιξία.

Γιατί πειράματα με ζώα κι όχι με ανθρώπους; Γιατί με τα πειραματόζωα μπορούμε να τροποποιήσουμε με ελεγχόμενο και επαναλαμβανόμενο τρόπο μία παράμετρο, π.χ. τη σχέση μητέρας-νεογνού, και να μελετήσουμε τις συνέπειες αυτής της παρέμβασης π.χ. στην ικανότητα μάθησης. Πολλές από αυτές τις πειραματικές μελέτες αντανακλούν καταστάσεις που συναντούμε και στους ανθρώπους (π.χ. παιδική παραμέληση), τις οποίες προφανώς δεν επιτρέπεται να προκαλέσουμε επί τούτου.

Περιγράψτε μας τα είδη των πειραματικών μοντέλων που χρησιμοποιείτε και τι μελετά το καθένα.

Μελετούμε κυρίως ένα μοντέλο που προσομοιώνει την ανθρώπινη κατάσταση της μητρικής παραμέλησης. Πήρε μορφή στο εργαστήριό μας, σταδιακά, τα τελευταία δέκα χρόνια, μέσα από τις ερευνητικές εργασίες πολλών διδακτορικών φοιτητών, αλλά ξεκίνησε και αναπτύχθηκε μέσα από τις ιδέες και την αλληλεπίδραση με τη δρ Φωτεινή Στυλιανοπούλου (νυν ομότιμη καθηγήτρια), ιδρύτρια και διευθύντρια του εργαστηρίου μας για τριάντα χρόνια. Το μοντέλο αυτό βασίζεται στη θεωρία του «ασταθούς δεσμού», που πολύ συνοπτικά προτείνει ότι η σταθερή, προδείξιμη σχέση νεογνού-μητέρας (ή εν γένει φροντιστή του νεογνού, μεταφράζοντας το αγγλικό care-giver) είναι απαραίτητη για την ανάπτυξη φυσιολογικών συναισθηματικών αντιδράσεων· διατάραξη αυτού του σταθερού δεσμού οδηγεί σε δυσπροσαρμοστική συμπεριφορά κατά την ενήλικη ζωή.

Στο μοντέλο αυτό η μητέρα είναι παρούσα και το νεογνό μπορεί να αντιληφθεί την παρουσία της μέσω της οσμής, καθώς είναι όμως ακόμα τυφλό και με μειωμένη ακουστική ικανότητα. Με βάση τα οσφρητικά ερεθίσματα, το νεογνό πρέπει να προσανατολιστεί σε έναν λαβύρινθο σχήματος Ταυ και να προσεγγίσει τη μητέρα του. Όταν όμως φτάσει κοντά στη μητέρα του, η πρόσβασή του σε αυτή παρεμποδίζεται. Η συνολική διάρκεια της παρέμβασης είναι πολύ μικρή (~15 λεπτά ημερησίως) από τη 10η έως τη 13η ημέρα μετά τη γέννηση (στους ανθρώπους, το διάστημα αυτό θα αντιστοιχούσε αδρά με τις πρώτες ημέρες/εβδομάδες μετά τη γέννηση). Αξίζει να σημειωθεί ότι μετά το πέρας των ~15 λεπτών, το νεογνό αλληλεπιδρά ελεύθερα με τη μητέρα του και μάλιστα λαμβάνει αυξημένη μητρική φροντίδα σε σχέση με ζώα ελέγχου (που δεν έχουν υποστεί καμία παρέμβαση).

Οι συνέπειες της παρέμβασης αυτής είναι πλειοτροπικές, επηρεάζοντας πολλές εγκεφαλικές περιοχές και συνεπώς εγκεφαλικές λειτουργίες. Για παράδειγμα, και εστιάζοντας στα αρσενικά, που εμφανίζουν μεγαλύτερη ευπάθεια σε αρνητικές νεογνικές εμπειρίες, τα ζώα που ως νεογνά έχουν υποστεί τη «μητρική παραμέληση» εμφανίζουν ως ενήλικα συμπτώματα «καταθλιπτικόμορφης συμπεριφοράς», αυξημένη επιθετικότητα, μειωμένη κοινωνική αλληλεπίδραση και εμμονική, μη ευέλικτη συμπεριφορά. Συμπεριφορές που έχουμε δείξει ότι σχετίζονται με τροποποίηση στη δομή και τη λειτουργία εγκεφαλικών περιοχών που ανήκουν στο μεταιχμιακό σύστημα (το σύστημα που ελέγχει το συναίσθημα), όπως ο αμυγδαλοειδής πυρήνας και ο ιππόκαμπος, αλλά και ο προμετωπιαίος φλοιός.

Υπάρχουν αναπάντεχα ευρήματα στις έρευνές σας;

Το μοντέλο της «μητρικής παραμέλησης» ξεκίνησε με μια εντελώς διαφορετική προοπτική: Η ομάδα των ζώων που δεν είχαν πρόσβαση στη μητέρα τους αποτελούσε αρχικά την ομάδα αναφοράς σε πειράματα που στόχο είχαν να διερευνήσουν τους μηχανισμούς μάθησης και μνήμης κατά τη νεογνική ηλικία με ανταμοιβή τη λήψη μητρικής φροντίδας. Όμως τα πραγματικά πειραματικά δεδομένα ήταν πολύ πιο περίπλοκα και μας οδήγησαν στην ανάπτυξη του μοντέλου της «μητρικής παραμέλησης».

Υπάρχουν πρακτικές εφαρμογές των όσων μελετάτε στο εργαστήριο στη ζωή του ανθρώπου;

Στο παρελθόν έχουμε χρησιμοποιήσει στο εργαστήριο το μοντέλο του «νεογνικού χειρισμού» σε αρουραίους. Το μοντέλο αυτό αναπτύχθηκε στις ΗΠΑ ξεκινώντας από τα τέλη της δεκαετίας του 1950 από τον S. Levine και σε αυτό η βραχύχρονη απομάκρυνση της μητέρας από τα νεογνά οδηγεί μετά την επανένωσή τους σε αυξημένη μητρική φροντίδα. Οι μακροχρόνιες συνέπειες του μοντέλου αυτού είναι θετικές, με αύξηση των προσαρμοστικών ικανοτήτων των απογόνων. Με βάση δεδομένα από το μοντέλο αυτό, αναπτύχθηκε μια παρέμβαση που αφορά πρόωρα μωρά: Όσο το μωρό βρίσκεται στη θερμοκοιτίδα, η αλληλεπίδρασή του με τους γονείς, ειδικά η άμεση απτική επαφή, είναι πολύ περιορισμένη. Κατασκευάστηκε όμως μια «κουβερτούλα», όπως ένας μάρσιπος, που επέτρεπε τη διασύνδεση του πρόωρου μωρού με όλο τον απαραίτητο ιατροτεχνικό εξοπλισμό και παράλληλα την άμεση, φυσική σωματική επαφή του μωρού με τη μητέρα ή τον πατέρα του. Οι συνέπειες αυτής της παρέμβασης είναι πολύ ευνοϊκές για το μωρό, καθώς βελτιώνει π.χ. την επιβίωση των νεογνών, μειώνει τα νευρολογικά προβλήματα και ενισχύει τον δεσμό μητέρας/πατέρα-νεογνού.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL