Η Ελληνική Εταιρεία για τις Νευροεπιστήμες ιδρύθηκε το 1985. Μέλη της είναι επιστήμονες διαφόρων ειδικοτήτων που δραστηριοποιούνται στην έρευνα για το νευρικό σύστημα. Σήμερα η Εταιρεία αριθμεί περισσότερα από 400 μέλη που εργάζονται ως γιατροί, βιολόγοι, φαρμακολόγοι, ψυχολόγοι κ.λπ. σε πανεπιστήμια, ιδρύματα και νοσοκομεία στην Ελλάδα, τη λοιπή Ευρώπη και την Αμερική. Το 1987 έγινε μέλος του International Molecular Brain Research Organization (IMBRO) και το 1990 ιδρυτικό μέλος της Federation of European Neuroscience Societies (FENS). Ο δρ Σπύρος Ευθυμιόπουλος, καθηγητής του Τμήματος Βιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, μιλά στο “Πρίσμα” και στη Λήδα Αρνέλλου, για την προσπάθεια που γίνεται στην Ελληνική Εταιρεία για τις Νευροεπιστήμες με στόχο την ενίσχυση της έρευνας αλλά και της ενημέρωσης του κοινού για θέματα Νευροεπιστημών.
Είστε ιδρυτικό μέλος της Ελληνικής Εταιρείας για τις Νευροεπιστήμες και έχετε διατελέσει δύο φορές γραμματέας και δύο φορές πρόεδρος της Εταιρείας. Πείτε μας λίγα λόγια για τους σκοπούς της Εταιρείας και τις δράσεις της.
Οι σκοποί της Ελληνικής Εταιρείας για τις Νευροεπιστήμες είναι:
* Η προώθηση της εκπαίδευσης και της έρευνας για το νευρικό σύστημα στην υγεία και τη νόσο.
* Η ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού σε θέματα που αφορούν τη φυσιολογική λειτουργία του νευρικού συστήματος και τις εξελίξεις στην αιτιοπαθογένεια και τη θεραπευτική αντιμετώπιση των νευρολογικών και ψυχικών νοσημάτων.
Για να επιτύχει τους σκοπούς της, η Ελληνική Εταιρεία για τις Νευροεπιστήμες έχει διοργανώσει 30 διεθνή συνέδρια σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας (το επόμενο θα λάβει χώρα 8-10 Δεκεμβρίου 2017 στην Ιατρική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών). Επίσης, έχει δώσει περίπου 150 υποτροφίες σε φοιτητές για να παρακολουθήσουν διεθνή συνέδρια Νευροεπιστημών. Οι φοιτητές-μέλη της δεν πληρώνουν ετήσια συνδρομή, ενώ είναι συγχρόνως μέλη του IMBRO και της FENS και παράλληλα τους παρέχεται δωρεάν πρόσβαση στο περιοδικό «European Journal of Neuroscience». Η Εταιρεία διοργανώνει εκδηλώσεις για την ενημέρωση και την ευαισθητοποίηση του κοινού στις Νευροεπιστήμες, στις οποίες συνεργάζεται με δήμους, κοινωφελή ιδρύματα, σχολεία και θεατρικές ομάδες. Τέλος, η Εταιρεία φροντίζει για τη μετάφραση βιβλίων για το ευρύ κοινό.
Πείτε μας περισσότερα για τις εκδηλώσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του κοινού που διοργανώνει η Ελληνική Εταιρεία για τις Νευροεπιστήμες. Πότε ξεκίνησε αυτές τις δραστηριότητες και πώς έχουν εξελιχθεί με τα χρόνια;
Η Ελληνική Εταιρεία για τις Νευροεπιστήμες οργανώνει εκδηλώσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του κοινού στις Νευροεπιστήμες απο την ίδρυσή της, το 1985, καθώς η ενημέρωση του κοινού σχετικά με τον εγκέφαλο είναι ένας από τους θεμελιώδεις στόχους της Εταιρείας μας. Ωστόσο, ξεκινώντας από το 2005, η Ελληνική Εταιρεία για τις Νευροεπιστήμες άρχισε να διοργανώνει εκδηλώσεις με πιο συστηματικό τρόπο και διατηρεί αρχεία των δραστηριοτήτων. Το πρόγραμμα ευαισθητοποίησης του εγκεφάλου έχει επεκταθεί με τα χρόνια και περιλαμβάνει περισσότερες από δέκα δραστηριότητες κάθε χρόνο σε διάφορες ελληνικές πόλεις, όπως η Αθήνα, η Θεσσαλονίκη, η Πάτρα, το Ηράκλειο, το Ρέθυμνο, η Ναύπακτος και ακόμη και σε νησιά όπως η Κέρκυρα, η Αμοργός και η Ρόδος. Περισσότερα από 2.500 άτομα παρακολουθούν αυτές τις εκδηλώσεις κάθε χρόνο. Ορισμένες από τις εκδηλώσεις μεταδίδονται μέσω ζωντανής ροής και στη συνέχεια διατίθενται σε βίντεο.
Πώς μπορέσατε να επεκτείνετε τις δραστηριότητές σας τόσο σημαντικά;
Ήμασταν σε θέση να επεκτείνουμε τις δραστηριότητές μας τόσο πολύ, διότι πολλά μέλη της Εταιρείας μας συμμετέχουν σταθερά για πολλά χρόνια και εμπνέουν τα νεότερα μέλη της Εταιρείας για να συμμετάσχουν. Επιπλέον, έχουμε αναπτύξει συνεργασίες με κοινωφελή ιδρύματα που έχουν παρόμοιους στόχους - για παράδειγμα, το Ίδρυμα Ευγενίδου. Αυτά τα ιδρύματα παρέχουν τη δική τους εμπειρογνωμοσύνη, τους ανθρώπους και τις αίθουσες, μειώνοντας έτσι σημαντικά το κόστος διοργάνωσης των εκδηλώσεων. Επιπλέον, βοηθούν σημαντικά στη δημοσιοποίηση των εκδηλώσεών μας. Έχουμε επίσης αναπτύξει συνεργασίες με τους δήμους και τα σχολεία και έχουμε λάβει σημαντική υποστήριξη εδώ και πολλά χρόνια από τη European Dana Alliance for the Brain (EDAB).
Πολλές από τις εκδηλώσεις της Εταιρείας απευθύνονται σε μαθητές. Υπάρχουν συγκεκριμένα θέματα ή δραστηριότητες κατάλληλες για συγκεκριμένες ηλικίες;
Είμαστε υπερήφανοι για τις δραστηριότητές μας με μαθητές Δημοτικού, Γυμνασίου και Λυκείου. Υπάρχουν τόσα πολλά θέματα που πρέπει να γνωρίζουν. Για παράδειγμα: Ο ρόλος του ύπνου στη μάθηση και τη μνήμη, o εθισμός στα ναρκωτικά, το Διαδίκτυο κλ.π., η ανάπτυξη του εγκεφάλου, η διατροφή και η εγκεφαλική λειτουργία και υγεία, τα συναισθήματα, η αλληλεπίδραση των ορμονών και του εγκεφάλου, η επίδραση του άγχους στη μάθηση και τη μνήμη, ο εγκέφαλος και η συμπεριφορά, η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής, η δυσλεξία κ.λπ. Υπάρχει ένα ευρύ φάσμα θεμάτων που αναπτύσσονται και παρουσιάζονται.
Οι δράσεις συμπεριλαμβάνουν, ανάλογα με την ηλικία, εκθέσεις ζωγραφικής, κατασκευές, δημιουργία βίντεο, διαγωνισμό ποίησης, θεατρικά δρώμενα, προβολή και συμμετοχή σε πειράματα, διαλέξεις κ.ά.
Ο μαθητικός πληθυσμός είναι πιθανώς η πιο σημαντική ηλικιακή ομάδα που πρέπει να στοχεύεται. Οι μαθητές μπορεί να μην έχουν εκτεθεί σε τέτοια θέματα και κατά πάσα πιθανότητα δεν έχουν σχηματίσει γνώμη γι’ αυτά. Είναι μάλλον σε μια διαδικασία διαμόρφωσης της προσωπικότητάς τους και υιοθέτησης ενός διά βίου τρόπου ζωής. Έτσι, η γνώση για τον εγκέφαλο και τον ρόλο του στον έλεγχο της συμπεριφοράς μας μπορεί να επηρεάσει τις απόψεις και τη συμπεριφορά τους προς τη σωστή κατεύθυνση - για παράδειγμα, την αποχή από τα ναρκωτικά. Ειδικά τώρα που οι νέοι μπορούν να έχουν πρόσβαση σε παραπλανητικές πληροφορίες από το Διαδίκτυο, είναι εξαιρετικά σημαντικό οι νευροεπιστήμονες να παρέχουν ζωντανές, υπεύθυνες και στέρεες επιστημονικές πληροφορίες. Η στόχευση αυτής της ηλικιακής ομάδας μπορεί να έχει πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα και οφέλη, καθώς τα παιδιά μπορούν να επηρεάσουν τους φίλους τους και τις οικογένειές τους.
Επιπλέον, εκτός από τη θετική επίδραση στις αποφάσεις για τον τρόπο ζωής, η ενημέρωση των νέων σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο ο εγκέφαλος λειτουργεί και επηρεάζει τη συμπεριφορά τους θα μπορούσε να τους εμπνεύσει να ασχοληθούν με την επιστήμη και ειδικότερα τις Νευροεπιστήμες. Πρόκειται για ένα πολύ σημαντικό αποτέλεσμα, δεδομένου ότι η εξέλιξη της έρευνας και της γνώσης εξαρτάται από νέους ταλαντούχους επιστήμονες που θα είναι αφοσιωμένοι στην έρευνα του νευρικού συστήματος.
Οι επικρατέστεροι μύθοι για τον εγκέφαλο!
Στη δημόσια σφαίρα εμφανίζονται επαναλαμβανόμενα κάποιοι μύθοι για τον εγκέφαλο.
α. Χρησιμοποιούμε μόνο το 10% του εγκεφάλου μας. Αυτό δεν ισχύει Χρησιμοποιούμε το 100% του εγκεφάλου μας. Μάλιστα, θα λέγαμε ότι μας λείπουν νευρώνες για να μπορέσουμε να ανταποκριθούμε καλύτερα στις διάφορες καταστάσεις που βιώνουμε. Αυτό φαίνεται και από το γεγονός ότι η εμφάνιση της ανθρώπινης διανόησης συνέπεσε με σημαντική αύξηση του μεγέθους του εγκεφάλου. Βέβαια, δεν υπάρχει καλή συσχέτιση ανάμεσα στο βάρος τού εγκεφάλου των σημερινών ανθρώπων και της νοημοσύνης τους, αφού, εκτός από τον αριθμό των νευρώνων, σημαντικό ρόλο παίζουν και οι συνάψεις και τα νευρωνικά κυκλώματα τα οποία αναπτύσσονται.
β. Οι ενήλικες δεν παράγουν νέους νευρώνες. Αυτό δεν ισχύει. Σήμερα γνωρίζουμε ότι ο εγκέφαλος έχει ενήλικα νευρικά βλαστικά κύτταρα τα οποία μπορούν να δεχτούν σήματα για να εισέλθουν στη φάση της κυτταρικής διαίρεσης και να παράγουν γλοία κύτταρα αλλά και νευρώνες. Μία από τις δραστηριότητες που επάγει τη δημιουργία νέων νευρώνων είναι και η άσκηση.
γ. Έχουμε μόνο 5 αισθήσεις. Αυτό δεν ισχύει. Εκτός από την όραση, την ακοή, τη γεύση, την όσφρηση και την αφή, υπάρχει η αίσθηση της ισορροπίας, της θερμοκρασίας του σώματος, της θέσης των αρθρώσεων (στάσης του σώματος) του πόνου, της επιτάχυνσης, αλλά και του χρόνου.
δ. Βλέπουμε τον κόσμο όπως ακριβώς είναι. Αυτό δεν ισχύει. Κατ’ αρχάς, για πολλά ερεθίσματα δεν έχουμε αισθητήρια όργανα ή για κάποια ερεθίσματα αντιλαμβανόμαστε μόνο ένα περιορισμένο φάσμα τους. Για παράδειγμα, δεν βλέπουμε το υπεριώδες φως. Δεν ακούμε όλες τις συχνότητες. Έχουμε περιορισμένη ικανότητα προσοχής και δεν μπορούμε να προσέχουμε και να αντιλαμβανόμαστε δύο σύγχρονα ερεθίσματα. Για παράδειγμα, αν μιλάμε στο κινητό ενώ οδηγούμε, δεν αντιλαμβανόμαστε τις συνθήκες του δρόμου ή της κυκλοφορίας και προκαλούμε ατυχήματα. Επιπλέον, η αντίληψη του κόσμου επηρεάζεται από προσδοκίες μας και τις προκαταλήψεις μας, από τη μόρφωσή μας και την κοινωνική μας τάξη, από την υγεία μας αλλά και την πιθανή χρήση φαρμάκων, αλλά και από την ύπαρξη ενδογενών συστημάτων διαχείρισης των ερεθισμάτων - π.χ. η αίσθηση της έντασης του πόνου εξαρτάται από τη λειτουργία των ενδογενών συστημάτων αναλγησίας.
Ο εγκέφαλος λειτουργεί όχι για να μας δώσει μια ακριβή αποτύπωση του εξωτερικού κόσμου, αλλά για να συγκεντρώσει στοιχεία του εξωτερικού κόσμου και να εξασφαλίσει μια ερμηνεία που θα μας επιτρέψει να ζήσουμε μέσα σε αυτό τον κόσμο και να χρησιμοποιήσουμε τους πόρους του.
ε. Είναι αναπόφευκτο τα άτομα της τρίτης ηλικίας να υποφέρουν από άνοια. Αυτό δεν ισχύει. Άνοια μπορεί να προκληθεί από τη νόσο Alzheimer, από εγκεφαλικά επεισόδια και άλλους παράγοντες. Όμως η γήρανση δεν οδηγεί απαραίτητα σε άνοια. Και δεν μπορούμε να ερμηνεύουμε την αδυναμία να θυμηθούμε έναν παλιό συνάδελφο που συναντήσαμε ξαφνικά ως την απαρχή άνοιας. Ένα μεγάλο ποσοστό ατόμων μεγάλης ηλικίας διατηρούν τις γνωστικές τους ικανότητες.
Οπωσδήποτε υπάρχουν γνωστικές δεξιότητες που εξασθενούν με την ηλικία, αλλά υπάρχουν και γνωστικές δεξιότητες που βελτιώνονται. Οι ηλικιωμένοι άνθρωποι μπορεί να είναι καλύτεροι από νεότερους στο να κρίνουν έναν χαρακτήρα, στο πώς να διαχειριστούν μια διαμάχη (κοινωνική νοημοσύνη), στο να ελέγχουν τα συναισθήματά τους κ.λπ.
