Live τώρα    
17°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
17 °C
13.4°C18.7°C
3 BF 63%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Ελαφρές νεφώσεις
15 °C
12.0°C16.9°C
1 BF 66%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
16 °C
14.3°C16.6°C
2 BF 61%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
14 °C
13.8°C18.0°C
2 BF 62%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
10 °C
9.9°C14.6°C
2 BF 76%
Άχρονη δόμηση
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Άχρονη δόμηση

«Προσπαθώ να φτιάξω ένα κτήριο που να μοιάζει με το χαμόγελο στο πρόσωπο ενός ανθρώπου»

Βιβλίο Αρχιτεκτονικής γραμμένο σε φιλοσοφικό ύφος ή βιβλίο Φιλοσοφίας με παραδείγματα από τον χώρο της Αρχιτεκτονικής; Το «The Timeless Way of Building» (Oxford University Press, 1979) είναι το πρώτο μιας σειράς βιβλίων στα οποία ο Κρίστοφερ Αλεξάντερ παρουσιάζει –με το πάθος, τη συνέπεια και την πίστη τού αφοσιωμένου στο όραμά του στοχαστή– μια εντελώς νέα προσέγγιση, μια λειτουργική εναλλακτική πρόταση, η οποία σκοπό έχει να αντικαταστήσει τις κυρίαρχες ιδέες και πρακτικές της αρχιτεκτονικής, της δόμησης και του σχεδιασμού.

Ποιητικό και φιλοσοφικό ταυτόχρονα, το δοκίμιο αποκαλύπτει τα θεμέλια της σκέψης του πρωτοπόρου αρχιτέκτονα, που θέτει στο επίκεντρο τη σχέση μεταξύ φύσης και ανθρώπινου περιβάλλοντος. Σε μια ολιστική προσέγγιση με φιλοσοφικές προεκτάσεις, που έχουν τις ρίζες τους στον Ταοϊσμό, ο Αλεξάντερ ανοίγει ένα νέο κεφάλαιο στην ιστορία της Αρχιτεκτονικής. Θεωρεί πως εάν θέλουμε να γνωρίσουμε και να διαμορφώσουμε καλύτερα τη ζωή μας, πρέπει να βρούμε έναν ριζικά νέο τρόπο θέασης, κατανόησης και σχεδιασμού. Έτσι αναπτύσσει σταδιακά μια θεωρία περί ολότητας, διερευνώντας εννοιολογικές και πρακτικές μεθόδους κατανόησης του τρόπου με τον οποίο τα πράγματα ανήκουν το ένα στο άλλο - είτε πρόκειται για τα τμήματα ενός κτίσματος, τα στάδια μιας κατασκευαστικής διαδικασίας ή τα στοιχεία μιας θεωρίας. «Είχα πάντοτε επίγνωση ότι υπάρχει μία και μοναδική, αρραγής ολότητα σε καθετί που κάνω» λέει. Ο οραματιστής αρχιτέκτονας στη διάρκεια της μακράς σταδιοδρομίας του έχει δώσει διάφορα ονόματα σε αυτή την ολότητα: «Ποιότητα δίχως όνομα», «Άχρονη δόμηση», «Δημιουργία γλωσσών προτύπων», «Πυκνότητα», «Βαθμοί ζωής», «Θεμελιώδεις ιδιότητες διατήρησης της ολότητας», «Μετασχηματισμοί επέκτασης της ολότητας».

Η θεωρία του για τον σχεδιασμό έχει σαφείς επιρροές από την Ψυχολογία Gestalt. Κάθε πρότυπο μπορεί να σταθεί στον κόσμο μόνο στον βαθμό που υποστηρίζεται από άλλα πρότυπα: τα μεγάλα πρότυπα στα οποία είναι ενταγμένο, τα πρότυπα ομοίου μεγέθους που το περιβάλλουν και τα μικρότερα πρότυπα τα οποία είναι ενταγμένα σε αυτό. Αυτό σημαίνει ότι μια κατασκευή δεν μπορεί να είναι αποτέλεσμα μιας αποκομμένης, μεμονωμένης διαδικασίας· ο αρχιτέκτονας πρέπει να ανασκευάσει τόσο τον κόσμο γύρω από την κατασκευή όσο και τον κόσμο μέσα σε αυτή, έτσι ώστε ο μεγαλύτερος κόσμος που θα προκύψει από αυτή τη διαδικασία να είναι πιο συνεκτικός και πιο πλήρης, πιο ολοκληρωμένος.

Με γνώμονα αυτό που ονομάζει ηθικό βάθος του δομημένου χώρου, ο Αλεξάντερ διερωτάται για τη χρεοκοπία του αρχιτεκτονικού παραδείγματος, όπως αυτό εμφανίζεται μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, που είχε πολύ συχνά ως αποτέλεσμα τη δημιουργία μη βιώσιμων κτισμάτων αλλά και ολόκληρων πόλεων. Σύμφωνα με τον Αλεξάντερ, ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός σήμερα δεν λαμβάνει υπόψη τις θεμελιώδεις φυσικές και συναισθηματικές ανάγκες των ανθρώπων και πολύ συχνά δημιουργεί αυτό που ο ίδιος ονομάζει νεκρές κατασκευές, που δεν υποστηρίζουν με τρόπο ουσιαστικό τις καθημερινές λειτουργίες των ανθρώπων.

Έτσι, οδηγείται στη μελέτη της φυσικής πολυπλοκότητας, της εξέλιξης οργανικών και ανόργανων μορφών και των προτύπων από τα οποία αυτή διέπεται. Μέσω της μελέτης, της καταγραφής και της κατηγοριοποίησης καταλήγει σε γλώσσες προτύπων, οι οποίες μας επιτρέπουν να δημιουργήσουμε άπειρη ποικιλομορφία μοναδικών συνδυασμών, κατάλληλων για κάθε περίσταση. Τα πρότυπα προκύπτουν από λύσεις περίπλοκων προβλημάτων και αντιπροσωπεύουν κανόνες που διέπουν τα λειτουργικά τμήματα ενός περίπλοκου συστήματος. Οι ιδέες του Αλεξάντερ για τα γενετικά συστήματα είναι επηρεασμένες από τη γενετική-μετασχηματιστική γραμματική του Τσόμσκι. Η γλώσσα προτύπων είναι το συντακτικό, ενώ ο συνδυασμός και η εκτέλεση των προτύπων από τον χρήστη είναι η σημασία. Ο Αλεξάντερ φαίνεται να χρησιμοποιεί την ιδέα του Τσόμσκι περί επιφανειακής και βαθείας δομής στη γλώσσα: ενώ ένα πρότυπο μπορεί να έχει πολλές και διαφορετικές εφαρμογές επιφανειακά, οι υποκείμενες δυνατότητές του είναι εκείνες που το καθιστούν γενετικό, δηλαδή που του επιτρέπουν να είναι πολλαπλό, να είναι σύστημα που λειτουργεί ταυτόχρονα ως όλον και ως σύνολο κανόνων. Το σύστημα ως όλον δεν είναι ένα αντικείμενο, είναι ο τρόπος θέασης ενός αντικειμένου με εστίαση σε κάποια ολιστική ιδιότητα, που είναι κατανοητή ως προϊόν αλληλεπίδρασης μεταξύ των μερών του· και σχεδόν κάθε σύστημα ως όλον παράγεται από ένα γενετικό σύστημα. Οι γλώσσες προτύπων δεν συνιστούν σχεδιαστική μέθοδο, αλλά το πλαίσιο μέσα στο οποίο μπορεί να γίνει ο σχεδιασμός. Τα πρότυπα θέτουν περιορισμούς, αποκλείουν έναν μεγάλο αριθμό επιλογών και ταυτόχρονα επιτρέπουν έναν άπειρο αριθμό δυνατών υλοποιήσεων (σχεδίων). Οι εναπομείνασες επιλογές είναι αυτές που συνδέουν τους ανθρώπους - οπτικά, συναισθηματικά, λειτουργικά ή διευκολύνοντας την αλληλεπίδραση και τις μεταξύ τους δραστηριότητες.

Ο Αλεξάντερ ενδιαφέρεται να δημιουργήσει αυτό που ονομάζει ζωντανές δομές, δομές που στοχεύουν στη βιωσιμότητα και στην ευημερία του ανθρώπινου είδους. Σε ένα κτήριο όπου όλα λειτουργούν σωστά, το κτήριο και οι άνθρωποι μέσα σ’ αυτό αποτελούν ένα όλον: ένα κοινωνικό, ανθρώπινο όλον. Τα συμπεράσματα των ερευνών του που αφορούν τον συνεκτικό τρόπο οργάνωσης της ύλης βρίσκονται στους αντίποδες της μοντέρνας σχεδιαστικής προσέγγισης, όπου δίκτυα, ζώνες, δρόμοι και κτίσματα στηρίζονται σε μια προκαθορισμένη σύλληψη που αποτυπώθηκε σε ένα χαρτί και στη συνέχεια επιβλήθηκε στην ανθρώπινη δραστηριότητα. Τα καλά πράγματα είναι ζωντανά και έχουν αυτή την ιδιότητα επειδή αναπτύχθηκαν βάσει μιας ιεραρχημένης, βήμα προς βήμα διαφοροποίησης, παράγοντας έναν συνδυασμό ισχυρών κέντρων, τα οποία είναι και τα ίδια ιεραρχημένα και ενισχύουν το ένα το άλλο. Η αστική γεωμετρία του Αλεξάντερ, που είναι πολύ διαφορετική από το σχεδιαστικό πρότυπο ιδιαίτερα των σύγχρονων αμερικανικών πόλεων, ενθαρρύνει την πολυπλοκότητα των ανθρώπινων σχέσεων συνδέοντας με οργανικό τρόπο διάφορες περιοχές μιας πόλης και επιτρέποντας στους κατοίκους της να δημιουργήσουν κέντρα που με τη σειρά τους παράγουν άλλα κέντρα, όπου αναπτύσσονται με δημιουργικό, ζωντανό τρόπο οι ανθρώπινες δραστηριότητες. Κι αυτό δεν επιτυγχάνεται με στιλιστικούς κανόνες, όπως ισχύει στην αρχιτεκτονική και στον αστικό σχεδιασμό του 20ού αιώνα, αλλά μόνο εάν τεθεί στο επίκεντρο η εξυπηρέτηση των ανθρώπινων αναγκών.

Ο Αλεξάντερ θεωρείται πολύ σημαντική μορφή στην αρχιτεκτονική σκέψη του 20ού αιώνα και η θεωρία του έχει επηρεάσει τον διαδραστικό σχεδιασμό και το ρεύμα του New Urbanism. Όμως οι ιδέες του σε καμία περίπτωση δεν βρίσκονται στο επίκεντρο της αρχιτεκτονικής πράξης. Οι απόψεις του θεωρήθηκαν συχνά ανεφάρμοστες, δύσκολες ή ακατανόητες. Ο μυστικισμός που μοιάζει να περιβάλλει ορισμένες έννοιες που έχει αναπτύξει αποτρέπει πολλούς από το να ασχοληθούν σε βάθος με το έργο του. Η κυρίαρχη αντίληψη περί ατομικής ευφυΐας και στιλιστικών προτιμήσεων του αρχιτέκτονα, όπως και τα τεράστια οικονομικά συμφέροντα που συνδέονται με τη χρήση και την εκμετάλλευση της γης αποτελούν εμπόδια στην πρακτική εφαρμογή της θεωρίας του. Τεράστια επίδραση, ωστόσο, έχει ασκήσει ο Κρίστοφερ Αλεξάντερ στην επιστήμη της Πληροφορικής. Η έννοια των προτύπων θεωρήθηκε ένα εξαιρετικά αποτελεσματικό θεωρητικό πλαίσιο, το οποίο βρήκε εφαρμογή στον σχεδιασμό γλωσσών προγραμματισμού, τον τμηματικό προγραμματισμό, τον αντικειμενοστρεφή προγραμματισμό, στη μηχανική λογισμικού και σε άλλες σχεδιαστικές μεθοδολογίες.

Η αλληλεπίδραση του ανθρώπου με το περιβάλλον του από αρχαιοτάτων χρόνων έχει δημιουργήσει πρακτικές μεθόδους επίλυσης προβλημάτων κατοίκησης, μετακίνησης, γειτονίας, συνεργασίας και λειτουργικότητας. Ο Αλεξάντερ σκύβει με σεβασμό και αγάπη πάνω από αυτή την πανανθρώπινη εμπειρία, για να συλλέξει το απόσταγμα, την αποτύπωσή της στον χρόνο και τη σημασία της. Με την υπομονή του φυσιοδίφη, τη στέρεα γνώση του γεωμέτρη, τη στοχαστική ματιά του φιλοσόφου και την ευαισθησία του ουμανιστή, ο Κρίστοφερ Αλεξάντερ ξεκινάει με αυτό το δοκίμιο ένα πραγματικά απίστευτο ταξίδι, επιχειρώντας να συνδυάσει την αρχιτεκτονική πρακτική με τον τρόπο αντίληψης του ανθρώπινου νου. Στόχος του είναι να αφήσει παρακαταθήκη ένα πρακτικό εγχειρίδιο που θα δώσει τη δυνατότητα σε όλους να κατανοήσουν και να αποφασίσουν για τη βέλτιστη διαμόρφωση του χώρου τους. Η αρχιτεκτονική δεν πρέπει να αφήνεται στους ειδικούς μόνο, αυτό είναι η ακράδαντη πεποίθηση του Αλεξάντερ. Οι κοινότητες των ανθρώπων και ο κάθε άνθρωπος χωριστά πρέπει να έχουν λόγο στον σχεδιασμό του περιβάλλοντός τους. Οι πρακτικοί κανόνες που θεσπίζει ο Αλεξάντερ απευθύνονται σε όλους.

Βαρβάρα Σπυροπούλου

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL