Συνέντευξη με τον σκηνοθέτη Πάνο Ανέστη
Το docudrama «Νεύτων: Η Δύναμη του Θεού», σε σκηνοθεσία Πάνου Ανέστη και παραγωγή Ιδρύματος Ευγενίδου, είναι το πρώτο ελληνικό δραματοποιημένο ντοκιμαντέρ για τη ζωή και το έργο του Ισαάκ Νεύτωνα. Με πληθώρα συμμετοχών σε ελληνικά και διεθνή φεστιβάλ, έχει αποσπάσει συνολικά πέντε βραβεία, μεταξύ των οποίων και το Βραβείο Κοινού στο 10ο Διεθνές Φεστιβάλ Επιστημονικών Ταινιών Αθήνας 2016. Το ντοκιμαντέρ έχει προβληθεί, μεταξύ άλλων, στον Δημοτικό Κινηματογράφο του Δήμου Βύρωνα, σε σχολεία, στο Συνέδριο Ιστορίας, Φιλοσοφίας και Διδακτικής των Επιστημών, στο Τμήμα Ιστορίας και Φιλοσοφίας της Επιστήμης και στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ο σκηνοθέτης και σεναριογράφος Πάνος Ανέστης μιλά στο «Πρίσμα» για την πρωτοτυπία, την ιδιαιτερότητα αλλά και τη δυσκολία του εγχειρήματος.
Πώς προσεγγίζει ο σκηνοθέτης με πρωτότυπο τρόπο ένα τόσο κλασικό είδος όπως το ντοκιμαντέρ και ιδίως όταν αφορά μια έντονη προσωπικότητα όπως αυτή του Νεύτωνα;
Δεδομένου ότι πρόκειται για χαμηλού κόστους ανεξάρτητη παραγωγή, θα έλεγα ότι οι δυσκολίες ήταν μάλλον... αρκετές. Μειώνονται στο ελάχιστο όμως όταν έχεις «γίγαντες» συνεργάτες, «στους ώμους των οποίων μπορείς να πατήσεις» και να εκφραστείς με τη δική σου φωνή. Μιλάω φυσικά για τους δρ Δημήτρη Πετάκο (σενάριο, αφήγηση), δρ Λήδα Αρνέλλου (σενάριο, οργάνωση παραγωγής), Βαγγέλη Κόκκαλη (καλλιτεχνική διεύθυνση και μοντάζ), Τάσο Κατσάρη (μουσική), Κωνσταντίνο Λάγκο (ο ερμηνευτής του ομώνυμου ρόλου), Βασίλη Παπακωνσταντίνου (οργάνωση παραγωγής) και μια εκπληκτική ομάδα ηθοποιών και συνεργείου.
Ποιες ήταν οι μεγαλύτερες προκλήσεις του έργου σεναριακά;
Η πολύ λεπτή ισορροπία μεταξύ κινηματογραφικής και «ντοκιμαντερίστικης» αφήγησης. Η ταινία αποτελείται από πέντε αφηγηματικές «γραμμές», αν θέλετε, που διαπλέκονται μεταξύ τους. Η πρώτη είναι η ζωή του Νεύτωνα, όπως την αφηγείται ο ίδιος στον φίλο και βιογράφο του Τζον Κόντουιτ λίγο πριν πεθάνει. Η δεύτερη είναι η ίδια η αναπαράσταση μερικών κομβικών γεγονότων της ζωής του, όπως οι εξομολογήσεις του στο μικρό του «αμαρτιολόγιο» ή η στέψη του ως ιππότης. Η τρίτη αφηγηματική γραμμή είναι οι αυτόνομες VFX σκηνές, που δείχνουν να σχεδιάζονται πάντα σε ένα χαρτί - όπως ίσως θα τις σχεδίαζε για εμάς ο Νεύτων. Η τέταρτη γραμμή αποτελείται από τις σκηνές του αφηγητή, που κατά κανόνα έχουν επεξηγηματικό ρόλο, ενώ η πέμπτη και τελευταία γραμμή είναι οι καθόλα συμβολικές σκηνές του παιδιού με τη μητέρα, τις οποίες τοποθέτησα σε ελάχιστα σημεία της ταινίας κυρίως ως ερώτηση, ως ένα κίνητρο να καταλάβουμε λίγο περισσότερο τον χαρακτήρα του ήρωα. Όλες αυτές οι γραμμές συναντώνται με διάφορους τρόπους και σε απρόσμενα σημεία - για παράδειγμα, υπάρχουν σκηνές που ο Νεύτων διακόπτει τον αφηγητή! Η αρμονία και ισορροπία μεταξύ όλων των αφηγηματικών γραμμών, λοιπόν, ήταν ίσως η πιο (απολαυστικά) δύσκολη πρόκληση.
Πιστεύετε ότι τα ψηφιακά εργαλεία (π.χ. VFX) σε συνδυασμό με την κινηματογραφική προσέγγιση μπορούν να κάνουν το ψηφιακό εκπαιδευτικό υλικό πιο ελκυστικό;
Οπωσδήποτε. Πρωταρχικός στόχος, τόσο δικός μου όσο και του (τρομακτικά ταλαντούχου) καλλιτεχνικού διευθυντή μας Βαγγέλη Κόκκαλη, ήταν η δημιουργία μιας αισθητικής με ταυτότητα και ξεκάθαρα διακριτά στοιχεία. Τα VFX δεν είναι απλώς εντυπωσιακές εικόνες, είναι χτισμένα καρέ-καρέ πάνω στα χειρόγραφα του Νεύτωνα και τις επιστημονικές έννοιες που αναφέρουμε. Και το άδειο θέατρο είναι, κατά βάση, μια δήλωση προς στον θεατή: πως, παρ’ ότι θα συναντήσει οικείους του κινηματογραφικούς οπτικούς κώδικες, δεν θα πρέπει να ξεχνά ότι πρόκειται για μια αναπαράσταση. Όχι μια προσπάθεια πιστής απεικόνισης, αλλά ερμηνείας των ιστορικών γεγονότων και χαρακτήρων. Ή, ακόμη, και αποδόμησής τους.
Υπήρχαν συγκεκριμένες πτυχές του χαρακτήρα του Νεύτωνα που θέλατε να φωτίσετε;
Αναφέρω συχνά ότι ο Νεύτων για μένα είναι ένα παιδί που υπακούει σε όλες τις ορμές και επιθυμίες του. Ένα παιδί που αναζητά τον πατέρα του στον Ουρανό και την μητέρα του βαθιά μέσα του… Περισσότερο με ενδιέφερε να προσπαθήσω να διαβάσω τον ήρωα -και την ιστορική προσωπικότητα- και όχι τόσο να «φωτίσω» κάποια πλευρά του. Και μαζί με μένα, ο θεατής να βρει στοιχεία που θα οικειοποιηθεί ο ίδιος. Σε συνδυασμό λοιπόν με την προηγούμενη ερώτησή σας, να τι περιμένω από τον θεατή του «Νεύτωνα»: Αφενός να ταυτιστεί με τον ήρωα αναζητώντας τις πτυχές του χαρακτήρα του που τον ερεθίζουν, αφετέρου να βγαίνει κάθε τόσο από αυτή την ψευδαίσθηση και να θυμάται ότι πρόκειται για αναπαράσταση!
Αναφέρετε στην αρχή της ταινίας ότι οι διάλογοι βασίζονται στα δημοσιευμένα κείμενα των διανοητών, ωστόσο το ντοκιμαντέρ θυμίζει αρκετά ταινία μυθοπλασίας. Σε ποιο βαθμό μείνατε πιστοί στην ιστορική έρευνα;
Εδώ το βάρος έπεσε μάλλον εξ ολοκλήρου στον δρ Δημήτρη Πετάκο. Ο Δημήτρης έκανε ενδελεχή έρευνα και σχεδόν... πληγωνόταν όταν εγώ ή η Λήδα του ζητούσαμε να αφαιρέσει πράγματα. Χρησιμοποιήσαμε τα ίδια τα χειρόγραφα του Νεύτωνα και τα εντάξαμε ενεργά στην αφήγηση - για παράδειγμα, οι διάλογοι του Νεύτωνα με τον Χουκ είναι βασισμένοι στην πραγματική μεταξύ τους αλληλογραφία. Άλλες φορές πάλι, το πλαίσιο είναι εντελώς διαφορετικό, όπως στη σκηνή που ο Νεύτων παραληρεί μιλώντας για απόλυτη υποταγή στον έναν Θεό: Οι ατάκες είναι πραγματικές, όμως στη συγκεκριμένη σκηνή φαίνονται σαν ένα λογικά ασύνδετο ξέσπασμα του ήρωα.
Ξέχωρα, ωστόσο, από τον ίδιο τον πυρήνα του σεναρίου, ο Δημήτρης μου προσέφερε συνεχώς ένα «δίχτυ ασφαλείας» όταν έκανα λίγο πιο τολμηρές επιλογές - κάτι που οφείλεται και στις ειδικές γνώσεις του για τα της οπτικοακουστικής δημιουργίας. Τέτοιου είδους ελευθερία ήταν κάτι παραπάνω από πολύτιμη τόσο στο σενάριο όσο και στα γραφικά ή ακόμη και στο ίδιο το γύρισμα.
Έχετε προβάλει την ταινία σε αρκετά σχολεία. Ποια ήταν η αντίδραση των μαθητών;
Οι μαθητές είναι ίσως το πιο ειλικρινές κοινό. Αν βαρεθούν, θα ασχοληθούν με κάτι άλλο. Αν ενδιαφερθούν, θα αφοσιωθούν μέχρι τέλους. Οι ερωτήσεις τους τις περισσότερες φορές είναι καταιγιστικές και αφορούν οτιδήποτε μπορεί να φανταστεί κανείς: Από την επεξήγηση επιστημονικών εννοιών μέχρι τη σεξουαλικότητα του Νεύτωνα και από τους συμβολισμούς των VFX μέχρι το metal τραγούδι των τίτλων τέλους!
Αλήθεια, γιατί metal τραγούδι στους τίτλους τέλους...;
Είναι το «Lords of Deceit» των Crosswind, για την παραχώρηση του οποίου ευχαριστώ θερμά τον Κυριάκο Βασδόκα. Το επέλεξα κυρίως για δύο λόγους. Ο πρώτος αφορά την αφήγηση: Η τελευταία σκηνή είναι μια συμβολική σκηνή κυριαρχίας του ήρωα πάνω στις ιδέες του και στον κόσμο που προσπάθησε να δημιουργήσει και να καταλάβει. Για λίγα μόνο δευτερόλεπτα, αυτός ο κόσμος είναι σχηματισμένος με απόλυτη αρμονία. Αμέσως χάνεται και το μόνο που μένει είναι το ξέσπασμα. Το ξέσπασμα για να ξανακερδίσεις αυτό τον κόσμο, για να μη σταματήσεις να σκέφτεσαι επειδή τελείωσαν οι εικόνες. Μαζί με τον ήρωα, όμως, θέλω να ξεσπάσει και ο θεατής.
Ο δεύτερος λόγος είναι οι εκπληκτικοί στίχοι του κομματιού. Οι «Άρχοντες της Απάτης» είναι πολλοί, είναι δίπλα μας, ίσως να είμαστε κι εμείς οι ίδιοι. Πιθανώς κι ο ίδιος ο Νεύτων να ήταν ο «Άρχων της Απάτης» της εποχής του. Σε κάθε περίπτωση, όμως, για μένα ήταν... metal.
Η ταυτότητα του έργου
Έτος παραγωγής: 2016
Σκηνοθεσία: Πάνος Ανέστης
Σενάριο: Δημήτρης Πετάκος, Πάνος Ανέστης, Λήδα Αρνέλλου
VFX/Καλλιτεχνική διεύθυνση & μοντάζ: Βαγγέλης Κόκκαλης
Μουσική & μείξη ήχου: Αναστάσιος Κ. Κατσάρης
Διευθυντής φωτογραφίας: Βασίλης Σταυρόπουλος
Παραγωγή: Ίδρυμα Ευγενίδου
Τα γυρίσματα πραγματοποιήθηκαν στο Θέατρο Παλλάς.
Η μικρή ιστορία ενός μεγάλου πνεύματος
Το ντοκιμαντέρ «Νεύτων: Η Δύναμη του Θεού», παραγωγής Ιδρύματος Ευγενίδου και σκηνοθεσίας Πάνου Ανέστη, είναι το πρώτο ελληνικό δραματοποιημένο ντοκιμαντέρ για τη ζωή και το έργο του Ισαάκ Νεύτωνα. Ο ετοιμοθάνατος σερ Ισαάκ Νεύτων αφηγείται τα σημαντικότερα γεγονότα της ζωής του στον πιστό του φίλο και βιογράφο Τζον Κόντουιτ. Τα ταραγμένα παιδικά χρόνια, το πολιτικό σκηνικό, η Φυσική Φιλοσοφία, η θρησκεία, οι σύμμαχοι και οι εχθροί, οι απώλειες και οι νίκες που έθεσαν τα θεμέλια του μύθου του πιο επιφανούς φυσικού φιλοσόφου όλων των εποχών διαδραματίζονται σε μια θεατρική παράσταση χωρίς κοινό, σαν μια τελική πρόβα πριν τη μεγάλη πρεμιέρα.
Νεύτων: Η Δύναμη του Θεού, στο: https://youtu.be/bHwiTGjuZBo
