Live τώρα    
15°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
15 °C
10.6°C16.5°C
1 BF 70%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
13 °C
11.1°C14.9°C
2 BF 67%
ΠΑΤΡΑ
Αραιές νεφώσεις
14 °C
8.0°C14.4°C
2 BF 65%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
13 °C
12.8°C14.1°C
2 BF 82%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
5 °C
4.9°C11.8°C
0 BF 100%
Βασιλιάδες της άμμου
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Βασιλιάδες της άμμου

Οζυμανδίας το όνομά μου, ο Βασιλεύς των Βασιλέων!

Κοιτάξτε τα έργα μου, ισχυροί, κι απελπιστείτε!

Αυτοί είναι δύο από τους στίχους του ποιήματος «Ozymandias» («Οζυμανδίας») του Άγγλου ρομαντικού ποιητή Πέρσι Σέλεϊ. Το ποίημα δημοσιεύτηκε πρώτη φορά το 1818 και αναφέρεται στο άγαλμα του σπουδαιότερου φαραώ στην ιστορία της Αιγύπτου, του Ραμσή Β’. Το άγαλμα αυτό ζύγιζε χίλιους τόνους και στη βάση του έγραφε: «Είμαι ο Ούσερ-μα-Ρα, ο Βασιλεύς των Βασιλέων, Κυρίαρχος της Άνω και της Κάτω Αιγύπτου... Όποιος επιθυμεί να γνωρίσει το μεγαλείο μου, ιδού εγώ, ας προσπαθήσει να υπερβεί όσα έπραξα».

Τι είναι δυνατό να συμβεί σε έναν άνθρωπο που έχει αποκτήσει εξουσία; Πώς μεταμορφώνεται και μεταμορφώνει τον κόσμο γύρω του; Κυρίως, όμως, τι περιεχόμενο έχει η εξουσία; Ποια είναι η βαθύτερη φύση της; Ο Άγγλος φιλόσοφος Φράνσις Μπέικον, στο έργο του «Νέο Όργανο» (1620), έλεγε χαρακτηριστικά ότι «ο κόσμος έγινε για τον άνθρωπο, όχι ο άνθρωπος για τον κόσμο». Η φύση, για τον Μπέικον, είναι η αυτοκρατορία του ανθρώπου. Και σε κάθε βασίλειο ή αυτοκρατορία υπάρχει μια ανώτατη εξουσία. Το βασίλειο της φύσης είναι το πιο σπουδαίο κληροδότημα του Θεού στον άνθρωπο και ο μόνος δρόμος εξουσίας και ελέγχου αυτής της επικράτειας είναι μέσω της κατανόησης της φύσης. Και η κατανόηση αυτή μπορεί να έρθει μόνο μέσα από την ωφέλιμη επιστήμη που προπαγάνδιζε ο Μπέικον. Υπό αυτή την έννοια, η κλασική ρήση του Μπέικον ότι η γνώση είναι δύναμη σημαίνει ότι, μέσω της γνώσης, ο άνθρωπος μπορεί να τιθασεύσει την επικράτεια που του κληροδότησε ο Θεός. Το όραμα του Μπέικον θα γινόταν πραγματικότητα στους αιώνες που θα ακολουθούσαν, όταν η Βρετανική Αυτοκρατορία θα εξουσίαζε και μέσω της ωφέλιμης επιστήμης σχεδόν όλο τον κόσμο. Γιατί; Γιατί αυτό ήταν το πεπρωμένο της. Όπως έγραψε και ο Άγγλος ποιητής και ζωγράφος Γουίλιαμ Μπλέικ το 1804 στο εμβληματικό ποίημά του «Jerusalem» («Ιερουσαλήμ»), αν και διαφωνούσε έντονα με τις ιμπεριαλιστικές πρακτικές της Βρετανικής Αυτοκρατορίας:

Έως ότου χτίσουμε την Ιερουσαλήμ,

Στης Αγγλίας την πράσινη και ευχάριστη γη.

Ένας λαός που θεωρεί πεπρωμένο του να εγκαθιδρύσει τον Παράδεισο επί της Γης αναπόφευκτα θα προσπαθήσει να το κάνει μέσω της αλήθειας. Και η αλήθεια είναι, παραδοσιακά, προνόμιο της θρησκείας, εν προκειμένω του Χριστιανισμού, και των επιστημών. Να θεωρείς τον εαυτό σου Θεό επί της Γης δεν είναι παρανοϊκό, είναι ο μόνος δρόμος για να κυριαρχήσεις σε αυτήν. Δεν υπάρχει κανένας άλλος δρόμος, μόνο αυτός της αλήθειας. Η κυριαρχία επί της φύσης θα έρθει μόνο αν η αλήθεια σου γίνει από όλους «αποδεκτή». Οφείλεις να το κάνεις γιατί αυτό είναι το πεπρωμένο σου. Και οφείλεις να το κάνεις διαφωτίζοντας τους υπόλοιπους που δεν έχουν λάβει καμία από τις δύο αλήθειες, ούτε της θρησκείας σου, ούτε των επιστημών σου. Να τους «πείσεις» για την αλήθεια που προκύπτει από τις μεθόδους σου.

Οι νόμοι του Θεού και οι νόμοι της φύσης δεν είναι παρά επινοήσεις των ανθρώπων. Είναι ανθρώπινοι νόμοι. Και για αυτό τον λόγο είναι πάντα αληθείς μεταξύ των ανθρώπων που υπακούν σε αυτούς. Τι συμβαίνει, όμως, με όσους αδύναμους δεν υπακούν στους νόμους; Οφείλουν να ενσωματωθούν στην αλήθεια των νόμων των ισχυρών. Το οφείλουν στο πεπρωμένο των άλλων. Και δεν είναι μια ευχάριστη οφειλή. Ο Μπέικον λέει στο έργο του: «Ας συλλογιστεί ο καθένας πόσο μεγάλη είναι η διαφορά ανάμεσα στη ζωή των ανθρώπων στις πολιτισμένες επαρχίες της Ευρώπης και στη ζωή της άγριας και πιο βάρβαρης περιοχής της Νέας Ινδίας. Και θα κρίνει ότι διαφέρουν τόσο πολύ ώστε δικαίως μπορεί να ειπωθεί ότι “ο άνθρωπος είναι Θεός για τον άνθρωπο” ... Και αυτό δεν οφείλεται μόνο στο έδαφος, το κλίμα και στις σωματικές ιδιότητες, αλλά στις Τέχνες». Όταν λέει «Τέχνες» ο Μπέικον, εννοεί τις επιστήμες. Ο άνθρωπος που έχει την αλήθεια, επομένως, είναι Θεός για όσους δεν έχουν την αλήθεια. Ο άνθρωπος που έχει τους ορθούς νόμους οφείλει να τους επιβάλλει. Διαφορετικά...

«Φρίκη! Φρίκη!»: Αυτά ήταν τα τελευταία λόγια του κ. Κουρτς, του κεντρικού ήρωα στο αριστούργημα του Τζόζεφ Κόνραντ «Η Καρδιά του Σκότους» («Heart of Darkness»). Το βιβλίο αυτό θα εμπνεύσει αρκετά χρόνια αργότερα τον Φράνσις Φορντ Κόπολα να γυρίσει την ταινία «Αποκάλυψη τώρα» (1979). Τον ρόλο του Κούρτς ενσαρκώνει ο Μάρλο Μπράντο σε μια μοναδική ερμηνεία. Όσον αφορά το βιβλίο, ο κ. Μάρλοου, ένας Άγγλος ναυτικός, είναι ο αφηγητής στο διήγημα και κατεβαίνει το ποτάμι του Κονγκό για να συναντήσει τον περιβόητο κ. Κουρτς. Έχει ακούσει γι’ αυτόν ότι είναι ο πιο ικανός στη συλλογή ελεφαντόδοτου. Η πορεία είναι γεμάτη περιπέτειες και μάχες. Ο κ. Μάρλοου θα φτάσει στο «βασίλειο» του κ. Κούρτς και θα αντικρίσει ένα θέαμα αρκετά διαφορετικό από εκείνο που περίμενε. Αντί να βρει έναν Άγγλο γραφειοκράτη που συλλέγει ελεφαντόδοτο και το στέλνει στην Ευρώπη, συναντά έναν Θεό-βασιλιά. Το βασίλειό του έχει έναν φράχτη, που αποτελείται από παλούκια πάνω στα οποία είναι καρφωμένα κομμένα κεφάλια. Ο κ. Κουρτς λατρεύεται ως Θεός από τους ιθαγενείς του Κονγκό, τους βάρβαρους και άγριους όπως θα έλεγε ο Μπέικον. Η εξουσία που έχει είναι απεριόριστη. Ο λόγος του είναι ο λόγος της αλήθειας. Είναι ο νόμος της περιοχής. Είναι ο νόμος της Βρετανικής Αυτοκρατορίας. Κάνει επιδρομές στα γειτονικά χωριά και μαζεύει το περισσότερο ελεφαντόδοτο από οποιονδήποτε άλλο υπάλληλο της βρετανικής μηχανής. Ένας αδιανόητα οξυδερκής άνθρωπος, ένας αληθινός φιλόσοφος, ένας γνήσιος απόγονος και κληρονόμος της ωφέλιμης επιστήμης και του αποστολικού λόγου, κάνει τα πάντα για τα χρήματα της Βρετανίας και την εξουσία πάνω στους ιθαγενείς. Ο κ. Κουρτς, όμως, είναι και άρρωστος. Αργοπεθαίνει, αλλά οι ιθαγενείς δεν το γνωρίζουν. Θα αποπλεύσει με τον κ. Μάρλοου και θα ξεψυχήσει στον γυρισμό. Λίγο πριν από το τέλος, λίγο πριν ομολογήσει στον εαυτό του τη φρίκη όσων έκανε, οι ψευδαισθήσεις μεγαλείου τον κατακλύζουν. Φαντάζεται ότι θα τον υποδέχονταν ως βασιλιά μόλις επέστρεφε στην Αγγλία. Αυτόν, έναν απλό γραφειοκράτη της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, έναν Θεό-υπάλληλο. Η ματαιότητα όσων έκανε δεν μπόρεσε να αποτρέψει το έσχατο τέλος, το φυσικό τέλος.

Ας επιστρέψουμε στο αρχικό μας ερώτημα. Ποια είναι η αληθινή φύση της εξουσίας; Ποιο είναι το βαθύτερο περιεχόμενό της; Ποια είναι η στόφα από την οποία είναι φτιαγμένη; Οι τελευταίοι στίχοι του Σέλεϊ από το «Οζυμανδίας» δίνουν την απάντηση:

Τίποτα άλλο δεν μένει. Γύρω από τη φθορά

των κολοσσιαίων ερειπίων, απέραντη και γυμνή

μόνη η έρημος, κι επίπεδη, απλώνεται μακριά.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL