Τι προκύπτει αν συνδυάσει κανείς υφάσματα με νέες τεχνολογίες, όπως είναι οι μικροηλεκτρονικές συσκευές, τα ευφυή υλικά, τα δίκτυα, οι καινοτόμες μεθόδοι σχεδιασμού και παραγωγικές τεχνικές; Υβρίδια με νέες ιδιότητες, διαδραστική συμπεριφορά και ενισχυμένες επιδόσεις που φέρνουν, κυριολεκτικά, την τεχνολογία σε επαφή με τον άνθρωπο. Επινοήματα ταινιών επιστημονικής φαντασίας ή πραγματικότητα;
Βρισκόμαστε στα πρόθυρα μιας επανάστασης κατά την οποία το ένδυμα επανεξετάζει τη σχέση του με το ανθρώπινο σώμα, θέτοντας νέα όρια και διαφορετικά ζητούμενα. Από την αναζήτηση της ποιότητας και της ομορφιάς περνάμε στην αναζήτηση της χρηστικότητας και της αλληλεπίδρασης. Το μέλλον θέλει τη μόδα διαδραστική, λειτουργική και λιγότερο… υφασμάτινη. Η επιστήμη και η τεχνολογία φαίνεται να εισβάλλουν δυναμικά στον χώρο της μόδας, υποσχόμενες μια συναρπαστική εξέλιξη. Η κλωστοϋφαντουργία και η υψηλή ραπτική συνδυάζονται με την τεχνολογία υλικών, με την ηλεκτρονική και τη μηχανική, τις προηγμένες τεχνολογίες παραγωγής, τη νανοτεχνολογία, τον ψηφιακό σχεδιασμό και την τεχνητή νοημοσύνη και παράγουν καινοτόμα προϊόντα που επαναπροσδιορίζουν τη φύση του υφάσματος και τον ρόλο της ένδυσης στην καθημερινότητά μας.
Μία από τις πρώτες τεχνολογίες που πρωτοεμφανίστηκαν στις επιδείξεις μόδας τη δεκαετία του ’60 ήταν τα e-textiles. Πρόκειται για ευφυή υφάσματα που έχουν τη δυνατότητα να μεταβάλλουν το σχήμα τους, τη δομή τους, τη συμπεριφορά τους ή κάποια χαρακτηριστική ιδιότητά τους ανταποκρινόμενα σε ερεθίσματα που δέχονται από το περιβάλλον τους. Μπορεί να έχουν τη μορφή ενός λειτουργικού υλικού ή ενός έξυπνου συστήματος που εμπεριέχει ύφασμα ή πλαστικό, ηλεκτρονικά εξαρτήματα και άλλα υλικά. Τα ερεθίσματα στα οποία ανταποκρίνονται μπορεί να είναι οπτικά, ηλεκτρικά, μαγνητικά, μηχανικά, χημικά, θερμικά και όχι μόνο.
Οι δυνατότητές τους ποικίλλουν ανάλογα με τον βαθμό ευφυΐας τους και τη λειτουργία που καλούνται να εκτελέσουν. Μπορούν να επικοινωνήσουν με τον χρήστη, να δεχτούν ερεθίσματα από το περιβάλλον, να συλλέξουν πληροφορίες από αυτό ή να προσαρμοστούν στις εξωτερικές συνθήκες, να μεταμορφωθούν αλλάζοντας σχήμα, μέγεθος, ελαστικότητα, χρώμα, δομή ή ακόμη να παράγουν, να μεταφέρουν και να αποθηκεύσουν ενέργεια. Παραδοσιακά υλικά συνδυάζονται με ηλεκτροαγώγιμες ίνες ή μελάνια, ημιαγωγούς, πιεζοηλεκτρικούς αισθητήρες και ενεργοποιητές, υλικά αλλαγής φάσης, φωτοβολταϊκά, αγώγιμα πολυμερή, χρωμικά υλικά, κράματα μνήμης σχήματος, διόδους εκπομπής φωτός, υδροφοβικά σπρέι, οπτικές ίνες, νανο-υλικά, κλωστές μνήμης σχήματος και άλλα.
Ένα από τα πρώτα παραδείγματα ενσωμάτωσης ηλεκτρονικών εξαρτημάτων και μηχανικών μερών σε ρούχα, με σκοπό τη μεταβολή του σχήματός τους, είναι η σειρά «Transformer dresses», που δημιουργήθηκε από τον σχεδιαστή Hussein Chalayan και τον μηχανικό Moritz Waldemeyer. Αξιοποιώντας καλώδια, μικροκινητήρες, μικροελεγκτές, μπαταρίες και κράματα μνήμης σχήματος, δημιούργησαν μάξι φορέματα που μετατρέπονται σε μίνι, γιακάδες που ανοίγουν όταν έχει ζέστη, μια φούστα από μηχανοκίνητα πτερύγια που κάμπτονται, ακόμη και ένα φόρεμα που συρρικνώνεται σε καπέλο.
Ωστόσο, η μόδα δεν επικεντρώνεται μόνο στη λειτουργικότητα των υλικών. Ο τρόπος σχεδιασμού, τα μέσα παραγωγής αλλά και το είδος των υλικών που αξιοποιούνται εξελίσσονται συνεχώς. Έτσι, «υφάσματα» προκύπτουν μέσα από διαδικασίες όπως αυτές του αλγοριθμικού ή του βιομιμητικού σχεδιασμού, της τρισδιάστατης εκτύπωσης, του καλουπώματος ή της κοπής με λέιζερ, ακόμη και από μη συμβατικά υλικά, όπως πλαστικό, σιλικόνες, ξύλο ή μέταλλο. Ο πειραματισμός και η συνεργασία μεταξύ διαφορετικών επιστημονικών κλάδων γεννούν πρωτότυπα έργα που ακροβατούν μεταξύ τέχνης, επιστήμης και τεχνολογίας.
Μέσα από μια τέτοια συνεργασία, η αρχιτέκτων Neri Oxman (Mediated Matter, MIT Media Lab), η Δανή σχεδιάστρια μόδας Iris van Herpen και η εταιρεία Stratasys δημιούργησαν το πρώτο τρισδιάστατα εκτυπωμένο ευέλικτο φόρεμα. Εμπνευσμένο από βιομιμητικά μοτίβα, συνδυάζει μαλακά και σκληρά υλικά τοποθετημένα κατάλληλα ώστε να επιτυγχάνεται η απαραίτητη ελευθερία στην κίνηση και ταυτόχρονα η διατήρηση της φόρμας.
Τα τελευταία χρόνια ο τομέας της ένδυσης στρέφεται και σε λύσεις φιλικότερες προς το περιβάλλον, με τη χρήση βιώσιμων υλικών, βιοδιαλυτών ρούχων αλλά και υβριδίων υφασμάτων και ζωντανών μικροοργανισμών. Μια πρόσφατη εφαρμογή της τελευταίας τεχνολογίας, που προέκυψε ως αποτέλεσμα ερευνών οι οποίες πραγματοποιήθηκαν από την ομάδα bioLogic του Tangible Media Group (MIT Media Lab) σε συνεργασία με τη New Balance, είναι αυτή του «Bio-skin Clothing». Αξιοποιώντας την ιδιότητα του βακτηρίου Bacillus subtilis natto να διαστέλλεται και να συστέλλεται ανάλογα με την υγρασία του περιβάλλοντος, η ομάδα καλλιεργεί και ενσωματώνει τα βακτήρια σε ύφασμα με την τεχνική της βιοεκτύπωσης προκειμένου να επιτύχει τον φυσικό αερισμό του σώματος, δημιουργώντας ελεγχόμενες οπές. Ο βαθμός εξάτμισης του ιδρώτα καθορίζεται μέσα από τον σχεδιασμό και εξαρτάται από το μέγεθος, το σχήμα, τα μοτίβα και τη θέση των οπών στο ρούχο.
Είτε πρόκειται για κινητά που φορτίζονται από την τσάντα μας, στολές που παρακολουθούν τους παλμούς της καρδιάς μας, τζάκετ που αναπαράγουν την αγαπημένη μας μουσική, ρούχα που προσαρμόζονται ανάλογα με την υγρασία και τη θερμοκρασία του περιβάλλοντος, είτε για ρούχα κατασκευασμένα από μύκητες ή τρισδιάστατα εκτυπωμένα, οι νέες τεχνολογίες αναμένεται να κατακλύσουν στο προσεχές μέλλον τον χώρο της μόδας. Θέτοντας σε αμφισβήτηση τα στερεότυπα που πλαισιώνουν τις έννοιες της ένδυσης και της ομορφιάς, υπόσχονται στο μέλλον να μεταβάλλουν την καθημερινότητά μας.
* Η Δάφνη Αρνέλλου είναι αρχιτέκτων μηχανικός, απόφοιτος του ΕΜΠ, με μεταπτυχιακές σπουδές στην Προηγμένη Αρχιτεκτονική στο Ινστιτούτο Προηγμένης Αρχιτεκτονικής της Βαρκελώνης (Iaac) και ειδικεύεται στα ψηφιακά προγραμματιζόμενα υλικά και στις ευφυείς κατασκευές
