Συνέντευξη της Σιμόνης Ηλιάδη, του Σπυρίδωνα Στέλιου και του Κώστα Θεολόγου στη Λήδα Αρνέλλου.
Ποιο ήταν το αντικείμενο της έρευνάς σας;
Αντικείμενο της έρευνάς μας ήταν η μελέτη του κοινωνιολογικού και ακαδημαϊκού προφίλ των φοιτητών/τριών Φιλοσοφίας στην Ελλάδα, τόσο σε προπτυχιακό όσο και σε μεταπτυχιακό επίπεδο. Ειδικότερα, οι στόχοι μας ήταν τρεις:
Πρώτον, να εντοπίσουμε τα κοινωνιολογικά χαρακτηριστικά των φοιτητών/τριών Φιλοσοφίας στην Ελλάδα (π.χ. τις μουσικές τους προτιμήσεις, το οικογενειακό τους εισόδημα, τη σχέση τους με τον πολιτισμό και την πολιτική). Στο πλαίσιο του συγκεκριμένου στόχου, ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στην κατανομή των φοιτητών/τριών βάσει φύλου, με τη διεξαγωγή μιας παράλληλης έρευνας κατά την οποία συλλέχθηκαν στοιχεία από τις Γραμματείες όλων των Τμημάτων Φιλοσοφίας στην Ελλάδα σχετικά με την έμφυλη κατανομή των φοιτητών/τριών Φιλοσοφίας σε τρία επίπεδα σπουδών: στο προπτυχιακό επίπεδο, στην κατεύθυνση Φιλοσοφίας και στο μεταπτυχιακό επίπεδο.
Δεύτερον, να διερευνηθεί ο βαθμός εξοικείωσης των φοιτητών/τριών με τη Φιλοσοφία και με βασικές φιλοσοφικές έννοιες, όπως η γνώση και η ηθική.
Τρίτον, να μετρηθεί το επίπεδο γνώσης της φιλοσοφικής επιχειρηματολογίας.
Πώς προέκυψε η ιδέα για τη συγκεκριμένη έρευνα;
Η ιδέα για την έρευνα προέκυψε τυχαία, κατά τη διάρκεια μιας συζήτησης που είχαμε σχετικά με το πόσο σημαντική είναι η έννοια του επιχειρήματος στη Φιλοσοφία. Και μετά αναρωτηθήκαμε: Άραγε οι φοιτητές/τριες Φιλοσοφίας γνωρίζουν τι είναι και από τι αποτελείται ένα επιχείρημα; Η μια ερώτηση έφερε αναπόφευκτα τις υπόλοιπες: Είναι άραγε οι φοιτητές/τριες εξοικειωμένοι με τη Φιλοσοφία και με βασικές έννοιές της; Ποιοι/ες επιλέγουν να ασχοληθούν με τη Φιλοσοφία στην Ελλάδα; Και στο τέλος είπαμε «γιατί δεν το ψάχνουμε;».
Ποιοι συμμετείχαν στην έρευνα και ποια μέθοδο ακολουθήσατε;
Στην έρευνα συμμετείχαν συνολικά 731 φοιτητές/τριες που παρακολουθούσαν μαθήματα Φιλοσοφίας σε έξι ελληνικά Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα κατά το ακαδημαϊκό έτος 2014-2015. Ακολουθήσαμε τη μέθοδο δειγματοληψίας που βασίζεται σε διαθέσιμα υποκείμενα (availability sampling). Προκειμένου ωστόσο να ενισχύσουμε τόσο την ποικιλότητα, όσο και την αντιπροσωπευτικότητα του δείγματός μας, επιδιώξαμε να περιλαμβάνονται σε αυτό φοιτητές/τριες από όλα τα εξάμηνα σπουδών και απ’ όλα τα ΑΕΙ στα οποία υπάρχει Τμήμα Φιλοσοφίας, ενώ παράλληλα φροντίσαμε τα ερωτηματολόγια να συμπληρωθούν σε διαφορετικές ώρες, μέρες, αίθουσες και μαθήματα Φιλοσοφίας από το σύνολο των παρευρισκομένων στην αίθουσα φοιτητών/τριών.
Ποιο είναι το προφίλ των φοιτητών/τριών Φιλοσοφίας στην Ελλάδα που προέκυψε;
Όσον αφορά τα κοινωνιολογικά τους χαρακτηριστικά, τα ευρήματά μας δείχνουν ότι οι φοιτητές/τριες Φιλοσοφίας στην Ελλάδα προέρχονται κυρίως από χαμηλά και μεσαία εισοδηματικά στρώματα, έχουν αποφοιτήσει από δημόσια σχολεία, ακούν κατά πλειοψηφία ποπ, ροκ, χιπ-χοπ ή έντεχνη μουσική, επισκέπτονται συχνότερα αρχαιολογικά μουσεία απ’ ό,τι γκαλερί σύγχρονης τέχνης, ενώ θεωρούν κατά πλειονότητα τους εαυτούς τους πολιτικοποιημένους. Επιπλέον, από την παράλληλη έρευνά μας προέκυψε ότι οι γυναίκες φοιτήτριες Φιλοσοφίας στην Ελλάδα υπερτερούν αριθμητικά των αντρών φοιτητών σε όλα τα επίπεδα σπουδών, με τον αριθμό τους ωστόσο να μειώνεται όσο προχωρά η φιλοσοφική εξειδίκευση.
Όσον αφορά την εξοικείωσή τους με το αντικείμενο και με βασικές έννοιες της Φιλοσοφίας, τα ευρήματά μας δείχνουν ότι οι φοιτητές/τριες Φιλοσοφίας ασχολούνται κατά πλειονότητα με τη Φιλοσοφία από το σχολείο, θεωρούν ότι η Φιλοσοφία συμβάλλει κυρίως στον τρόπο που σκέφτονται και κατανοούν τον κόσμο, διαβάζουν σε μεγάλο ποσοστό εξωδιδακτικά βιβλία Φιλοσοφίας και δηλώνουν στην πλειονότητά τους μέτριο βαθμό εξοικείωσης με τη Φιλοσοφία, ενώ μόνο το 16% θεωρεί ότι έχει υψηλό ή πολύ υψηλό βαθμό εξοικείωσης με το αντικείμενο. Ο χαμηλός (ή έστω χαμηλότερος του αναμενόμενου) βαθμός εξοικείωσης των φοιτητών/τριών διαπιστώθηκε και από τις απαντήσεις τους σε μια σειρά από ερωτήσεις φιλοσοφικών γνώσεων, όπως, για παράδειγμα, σε αυτές που αφορούσαν τον ορισμό της γνώσης, τον ορισμό του επιχειρήματος και την αξιολόγηση επιμέρους επιχειρημάτων ως έγκυρα, ορθά, άκυρα ή λογικές πλάνες.
Υπήρξαν ευρήματα που θεωρείτε αναπάντεχα και γιατί;
Πολλά! Κατ’ αρχάς, μας εξέπληξε το γεγονός ότι η πλειονότητα των φοιτητών/τριών Φιλοσοφίας που συμμετείχαν στην έρευνα αφενός δεν γνώριζαν τα συστατικά στοιχεία ενός επιχειρήματος (τουλάχιστον μια προκείμενη και ένα συμπέρασμα), αφετέρου δεν συνέδεαν τη γνώση με τον πλατωνικό ορισμό της (αληθής δικαιολογημένη πεποίθηση). Κατά δεύτερον, ενώ -όπως ήταν αναμενόμενο- οι επιδόσεις των μεταπτυχιακών φοιτητών/τριών στις ερωτήσεις φιλοσοφικών γνώσεων ήταν καλύτερες από εκείνες των προπτυχιακών, μας προβλημάτισε το γεγονός ότι προπτυχιακοί φοιτητές/τριες χαμηλότερων εξαμήνων σημείωσαν σε πολλές περιπτώσεις καλύτερες επιδόσεις στις ερωτήσεις φιλοσοφικών γνώσεων από εκείνους/ες που βρίσκονταν σε υψηλότερα εξάμηνα. Τέλος, ένα εύρημα όχι τόσο αναπάντεχο, αλλά οπωσδήποτε εντυπωσιακό συγκριτικά με το τι συμβαίνει στο εξωτερικό ήταν τα πολύ υψηλά ποσοστά γυναικών φοιτητριών Φιλοσοφίας στην Ελλάδα.
Ποιοι ήταν οι περιορισμοί της συγκεκριμένης έρευνας;
Κατ’ αρχάς, η μέθοδος που ακολουθήσαμε, παρ’ ότι χρησιμοποιείται ευρέως σε εμπειρικές μελέτες τέτοιου τύπου, δημιουργεί επιφυλάξεις σχετικά με τη δυνατότητα ή τον βαθμό γενίκευσης των ευρημάτων μας. Επιπλέον, παρ’ ότι προβήκαμε σε μια σειρά από ενέργειες προκειμένου να ενισχύσουμε την ποικιλότητα και την αντιπροσωπευτικότητα του δείγματός μας, στο δείγμα μας δεν περιλαμβάνονταν αναπόφευκτα φοιτητές/τριες που απουσίαζαν συστηματικά από τις παραδόσεις των μαθημάτων (π.χ. εργαζόμενοι/ες φοιτητές/τριες), ενώ -παρά τις επιδιώξεις μας- από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης καταφέραμε τελικά να συλλέξουμε μόνο αριθμητικά στοιχεία σχετικά με την έμφυλη κατανομή των φοιτητών/τριών Φιλοσοφίας.
Ποιες άλλες παράμετροι θεωρείτε ότι αξίζει να μελετηθούν στο μέλλον;
Η παρούσα έρευνα θα μπορούσε να αποτελέσει τη βάση για την εμπειρική διερεύνηση μιας σειράς άλλων ζητημάτων. Για παράδειγμα, θα είχε ενδιαφέρον να πραγματοποιηθεί μια αντίστοιχη έρευνα σε σχολικό επίπεδο, ώστε να δούμε ποια είναι η εικόνα που έχουν οι μαθητές/τριες για τη Φιλοσοφία και να προσδιορίσουμε το είδος και το επίπεδο των φιλοσοφικών γνώσεων που αποκτώνται στο σχολείο. Επιπλέον, θα άξιζε να μελετηθούν εμπειρικά οι φιλοσοφικές διαισθήσεις (intuitions) των φοιτητών/τριών για μια σειρά από νοητικά πειράματα και να ελεγχθεί κατά πόσο αυτές διαφοροποιούνται ανάλογα με το φύλο.
Ταυτότητα της έρευνας
Θεματικός τίτλος
Έρευνα για τους φοιτητές/τριες Φιλοσοφίας στα ελληνικά ΑΕΙ: Ταυτοτικά στοιχεία των φοιτητών/τριών Φιλοσοφίας στα ελληνικά ΑΕΙ και βαθμός εξοικείωσής τους με το φιλοσοφικό επιχείρημα.
Ερευνητική ομάδα
Σιμόνη Ηλιάδη, υποψήφια διδάκτορας Φιλοσοφίας ΕΜΠ
Σπυρίδων Στέλιος, διδάκτορας Φιλοσοφίας, ΕΔΙΠ ΕΜΠ
Κώστας Θεολόγου, επίκουρος καθηγητής ΕΜΠ (επιστημονικός υπεύθυνος)
Η έρευνα δεν χρηματοδοτήθηκε από κανέναν φορέα. Υλοποιήθηκε εξ ολοκλήρου με ίδιους πόρους των ερευνητών και με τη βοήθεια του εξοπλισμού του Εργαστηρίου Θεωρητικής και Εφαρμοσμένης Φιλοσοφίας, Ιστορίας και Κοινωνιολογίας των Επιστημών και Τεχνολογίας του Τομέα Ανθρωπιστικών, Κοινωνικών Επιστημών και Δικαίου της Σχολής Εφαρμοσμένων Μαθηματικών και Φυσικών Επιστημών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου.
