Δεκαετία του ‘60. Οι εικόνες της βιομηχανικής επανάστασης, τα πρότυπα του μοντερνισμού και οι σημαντικότερες εξελίξεις των προηγούμενων δεκαετιών κατακλύζουν όλες τις πτυχές της τέχνης και της καθημερινότητας. Το μοντέρνο ρετρό είναι ζωντανό και είναι παντού. Στη ζωγραφική, τη διακόσμηση, τη μόδα, την τυπογραφία, τη γραφιστική, αλλά και σε τομείς όπως η μουσική, ο κινηματογράφος, η τηλεόραση, η διαφήμιση, η φωτογραφία και τα παιχνίδια.
Τι είναι όμως ρετρό και πώς συνδέεται με την επιστήμη και την τεχνολογία; Πρόκειται για ένα στιλ όχι στατικό, αλλά διαρκώς μεταβαλλόμενο. Χαρακτηριστικό του είναι η νοσταλγία για το πρόσφατο παρελθόν, για τα επιτεύγματα περασμένων δεκαετιών, για ό,τι αποτέλεσε σταθμό στην Ιστορία του ανθρώπου, αλλά δεν θεωρείται πια σύγχρονο. Η λέξη προέρχεται από το λατινικό πρόθεμα retro που σημαίνει «προς τα πίσω».
Στις απαρχές της, η κίνηση αυτή συνδέθηκε με τα τεχνολογικά επιτεύγματα και τις επιστημονικές κατακτήσεις του 20ού αιώνα. Αποτέλεσε ένα αναζωογονητικό πάντρεμα τέχνης, επιστήμης, τεχνολογίας και κοινωνίας.
Το κίνημα του μοντερνισμού, από το οποίο εμπνεύστηκε, είχε ως βάση του τον ορθολογισμό, την εμμονή για πρόοδο και αλλαγή και την πίστη ότι η τεχνολογική εξέλιξη μπορεί να οδηγήσει στην εξέλιξη της κοινωνίας. Οι αρχές των δύο βασικότερων εκφράσεών του, του Ιμπρεσιονισμού και του Συμβολισμού, απαντώνται στον σχεδιασμό μέσω των εννοιών της αφαιρετικότητας και της μεταφοράς. Η ανάδειξη της ουσίας του αντικειμένου, η ανάλυση των μορφών σε απλοποιημένα γεωμετρικά σχήματα, η σχεδιαστική αναγωγή σε ευθείες γραμμές, τα αφύσικα έντονα φωτεινά χρώματα, τα συμβολικά και αλληγορικά σχέδια χαρακτηρίζουν τη σχεδιαστική γραμμή και τον διάκοσμο της εποχής.
Οι γεωμετρικές επιρροές του κινήματος ήταν εμφανείς. Κύκλοι, τετράγωνα, τρίγωνα, έλικες, σπειροειδή σχήματα, ευθείες και τεθλασμένες γραμμές, κύβοι και άλλα βασικά γεωμετρικά σχήματα, μεμονωμένα ή και επαναλαμβανόμενα, πρωτοστατούν στον σχεδιασμό κτηρίων, έργων τέχνης, επίπλων, διακοσμητικών στοιχείων και μοτίβων.
Αφαιρετικά, σχεδόν συμβολικά μοτίβα από σύγχρονες πόλεις και τεχνολογικές καινοτομίες, που προέκυψαν μέσα από τη βιομηχανική επανάσταση και τον Ψυχρό Πόλεμο, όπως είναι οι μηχανές, τα αεροπλάνα, οι ουρανοξύστες, οι τηλεοράσεις, οι πρώτοι ηλεκτρονικοί υπολογιστές και τα ραδιόφωνα, απεικονίζονται σε ταπετσαρίες, αφίσες, υφάσματα ή εμπνέουν τον σχεδιασμό αντικειμένων και επίπλων.
Η ψηφιακή επανάσταση που ακολούθησε τη βιομηχανική, η δημιουργία του gaming, των γραφικών στην τηλεόραση και στον κινηματογράφο εκφράστηκαν σε εικονογραφήσεις με pixels.
Οι εντυπωσιακές ψηφιακές εικόνες κυτταρικών δομών όπως φαίνονται μέσα από το ηλεκτρονικό μικροσκόπιο, τα μοντέλα των στοιχειωδών σωματιδίων της ύλης όπως περιγράφονται στην Ατομική Φυσική και τα μοτίβα που προκύπτουν από την κρυσταλλογραφία ακτινών Χ αποκάλυψαν έναν καινούργιο μικρόκοσμο. Οι εικόνες αυτές αποτέλεσαν τη βασικότερη έμπνευση για τη δημιουργία επαναλαμβανόμενων διακοσμητικών στοιχείων σε διάφορα αντικείμενα, όπως στα υφάσματα του άγγλου σχεδιαστή Τέρενς Κόνραν. Τα φυτά, τα λουλούδια και τα ζώα, τα οποία κοσμούσαν παλιότερα έπιπλα, σκεύη, ταπετσαρίες, έργα τέχνης και ενδύματα, αντικαταστάθηκαν από φαντεζί απεικονίσεις της δομής τους όπως αυτή προβάλλεται μέσα από ένα μικροσκόπιο, αφαιρετικά μεταφρασμένη σε νευρώδεις, ρευστές, οργανικές γραμμές και σπονδυλωτά σχήματα, σε αφύσικα έντονα χρώματα και απρόσμενες αντιθέσεις.
Επιρροές στον σχεδιασμό έχουμε ακόμη και από την Ιατρική, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα της εποχής το εμπνευσμένο από μια επίπεδη, απλουστευμένη απεικόνιση του νεφρού τραπεζάκι σαλονιού.
Ο αγώνας για την κατάκτηση του διαστήματος και η δημιουργία των πρώτων τεχνητών δορυφόρων της Γης δημιούργησαν μοτίβα με ανάλογη θεματολογία και ενέπνευσαν τη δημιουργία μιας σειράς αντικειμένων, όπως π.χ. επίπλων και διακοσμητικών. Χαρακτηριστικά της εποχής είναι τα ρολόγια και οι καθρέφτες που μιμούνταν αστρικές εκρήξεις.
Μοντέρνα τεχνητά υλικά και νέοι τρόποι κατασκευής αξιοποιήθηκαν από μια νέα γενιά σχεδιαστών με πρωτότυπο και απρόσμενο τρόπο για τη δημιουργία μινιμαλιστικών, κομψών και λειτουργικών προϊόντων. Οι νέες τεχνικές καλουπώματος σε συνδυασμό με το πλαστικό, το fiberglass, το ατσάλι και ένα νέο εύρος χρωματικής παλέτας που κατέστη δυνατό λόγω των νέων χημικών τεχνικών, απελευθέρωσαν τη μορφή, προσφέροντας νέες σχεδιαστικές δυνατότητες.
Το μοντέρνο ρετρό, στα πρώτα του βήματα, προέκυψε μέσα από τις επιστημονικές, κοινωνικές και τεχνολογικές κατακτήσεις των αρχών του 20ού αιώνα. Η τάση αυτή παραμένει ιδιαίτερα δημοφιλής ακόμα και στις μέρες μας. Ωστόσο, δεν είναι μια τάση σταθερή. ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της αποτελεί ο μεταβλητός της χαρακτήρας και η συνεχής εξέλιξή της στον χρόνο. Σε κάθε χρονική περίοδο αποτελεί την τάση που εμπνέεται κάθε φορά από την τέχνη, την επιστήμη και την τεχνολογία του πρόσφατου παρελθόντος.
* Η Δάφνη Αρνέλλου είναι αρχιτέκτων μηχανικός, απόφοιτος του ΕΜΠ, με μεταπτυχιακές σπουδές στην Προηγμένη Αρχιτεκτονική στο Ινστιτούτο Προηγμένης Αρχιτεκτονικής της Βαρκελώνης (Iaac). Ειδικεύεται στα ψηφιακά προγραμματιζόμενα υλικά και στις ευφυείς κατασκευές.
