Live τώρα    
21°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Ελαφρές νεφώσεις
21 °C
20.2°C23.6°C
2 BF 62%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Ελαφρές νεφώσεις
20 °C
17.4°C22.5°C
2 BF 64%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
18 °C
18.2°C19.9°C
4 BF 68%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Σποραδικές νεφώσεις
24 °C
21.0°C24.8°C
4 BF 46%
ΛΑΡΙΣΑ
Αίθριος καιρός
22 °C
21.9°C23.5°C
3 BF 40%
Επιστήμη των πολιτών - Όλοι για έναν!
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Επιστήμη των πολιτών - Όλοι για έναν!

Αναμνήσεις από το... μέλλον

Ήταν τέλη του 1998 ή αρχές του 1999 όταν απέκτησα τον πρώτο μου ηλεκτρονικό υπολογιστή. Λίγους μήνες αργότερα και απέχοντας πολύ ακόμα από το να θεωρούμαι επιστήμονας, άκουσα από έναν θείο μου για το πρόγραμμα SETI. Το πρόγραμμα αυτό είχε ως σκοπό την αναζήτηση εξωγήινης νοημοσύνης μέσω της επεξεργασίας ραδιοφωνικών σημάτων. Ακόμη και τότε, δύο δεκαετίες πριν, ο όγκος των δεδομένων που είχαν συγκεντρώσει τα ραδιοτηλεσκόπια ήταν πολύ μεγάλος για να τα επεξεργαστούν οι επιστήμονες στους υπολογιστές τους. Προέκυψε λοιπόν το πρόγραμμα SETI@home, που έδινε τη δυνατότητα σε εθελοντές να αφιερώνουν ένα μέρος της λειτουργίας τού προσωπικού τους υπολογιστή στην επεξεργασία των δεδομένων. Ήταν, επομένως, ένα από τα πρώτα προγράμματα στα οποία συμμετείχαν εθελοντές στους υπολογισμούς, επιταχύνοντας κατά πολύ μια διαδικασία που αλλιώς θα απαιτούσε εκατοντάδες χρόνια. Για ποιο λόγο όμως να συμμετάσχει κανείς; Η απάντηση ήταν συνήθως “Η προσφορά στην παραγωγή επιστημονικής γνώση και, ποιος ξέρει…, μπορεί το δικό σου πακέτο δεδομένων να περιέχει κάποιο σήμα από μια εξωγήινη μορφή ζωής!”.

Το πρόγραμμα SETI@home συνεχίζεται μέχρι και σήμερα κι αν και δεν έχει ακόμη βρει σημάδια εξωγήινης νοημοσύνης, έχει, ωστόσο, εντοπίσει ενδιαφέρουσες πηγές ραδιοφωνικών κυμάτων. Ταυτόχρονα, μας έχει δείξει ότι ένας τέτοιος τρόπος επεξεργασίας, ο οποίος εκμεταλλεύεται την υπολογιστική ισχύ ενός μεγάλου αριθμού απομακρυσμένων προσωπικών υπολογιστών, είναι εφικτή.

Σήμερα, η ιδέα της εθελοντικής επιστήμης ή επιστήμης των πολιτών αποτελεί μια πολύ διαδεδομένη πρακτική, η οποία έχει επιδράσει περισσότερο επιστήμες όπως η Βιολογία και η Οικολογία. Τι είναι όμως η επιστήμη των πολιτών;

Επιστήμη των πολιτών ή εθελοντική επιστήμη

Ο όρος επιστήμη των πολιτών είναι μια αρκετά ευρεία έννοια σύμφωνα με την οποία οι πολίτες συμμετέχουν στην παραγωγή επιστημονικής γνώσης. Η συμμετοχή αυτή μπορεί να επιτυγχάνεται είτε παρέχοντας δεδομένα εκούσια ή αφιερώνοντας μέρος του χρόνου ή των πόρων τους στην επεξεργασία κάποιων δεδομένων. Ταυτόχρονα, θεωρείται πως οι συμμετέχοντες αποκτούν μια καλύτερη κατανόηση των επιστημονικών μεθόδων, τις οποίες συνδιαμορφώνουν θέτοντας νέα ερωτήματα και προβληματισμούς.

Μέρος της ιδέας είναι να αξιοποιηθούν ομάδες ή δίκτυα εθελοντών, με τη συνεργασία ή υπό την καθοδήγηση επιστημόνων, ώστε να αντιμετωπίσουν ζητήματα τα οποία, είτε λόγω του όγκου των δεδομένων ή λόγων της πολυπλοκότητάς τους θα ήταν αδύνατο να αντιμετωπίσει ένας επιστήμονας με τα παραδοσιακά εργαλεία.

Με μια αναζήτηση στο Διαδίκτυο μπορεί κανείς να βρει πληθώρα προγραμμάτων τα οποία καλύπτουν όλο το φάσμα των πεδίων έρευνας τόσο στις φυσικές όσο και ανθρωπιστικές επιστήμες.

Για παράδειγμα, το Ocean Sampling Day (http://www.my-osd.org/) είναι ένα πρόγραμμα επιστήμης των πολιτών κατά το οποίο ομάδες επιστημόνων και πολιτών σε όλο τον κόσμο συλλέγουν δείγμα από τους ωκεανούς, κατά τη διάρκεια του θερινού ηλιοστασίου. Το πρόγραμμα έχει ως σκοπό τη μελέτη της θαλάσσιας μικροβιακής βιοποικιλότητας. Γι’ αυτό τον σκοπό, η ομάδα του Max Planck, που ηγείται του προγράμματος, έχει δημιουργήσει ειδική εφαρμογή την οποία οι εθελοντές μπορούν να κατεβάσουν στα κινητά τους και να ακολουθήσουν τις οδηγίες για τη συλλογή και αποστολή δεδομένων.

Με το πρόγραμμα Asteroid Data Hunter (http://asteroids.topcoder.com/asteroiddatahunter/) η NASA προσκαλεί ερασιτέχνες αστρονόμους να εντοπίσουν αστεροειδής σε εικόνες του διαστήματος. Οι εθελοντές αρκεί να κατεβάσουν τις αντίστοιχες εφαρμογές στον υπολογιστή τους και να χρησιμοποιήσουν τις εικόνες του ουρανού που λαμβάνουν από τα τηλεσκόπιά τους. Με αυτό τον τρόπο συμβάλλουν στην καταγραφή των αστεροειδών και μικρών πλανητών του ηλιακού μας συστήματος ενώ κάνουν το χόμπι τους.

Το The Smell Experience Project προσκαλεί τους εθελοντές να καταγράψουν τυχόν αλλαγές που παρατηρούν στην αίσθηση της όσφρησής τους και να τις αποστείλουν, ανώνυμα, στην ερευνητική ομάδα του New York University School of Medicine. Οι αλλαγές στην αίσθηση της όσφρησης οφείλονται συχνά σε παθήσεις όπως η κατάθλιψη ή η άνοια, σε αλλεργίες ή τραύματα στο κεφάλι, μπορεί όμως να είναι και αποτέλεσμα παρενεργειών από κάποια θεραπεία. Με το πρόγραμμα αυτό, οι επιστήμονες θα συγκεντρώσουν ένα μεγάλο δείγμα από περιγραφές της υποκειμενικής αίσθησης της όσφρησης. Αυτό θα τους βοηθήσει να αξιολογούν καλύτερα τις περιγραφές που δίνουν οι ασθενείς στους γιατρούς, οι οποίες είναι δύσκολο να εκτιμηθούν και να ποσοτικοποιηθούν.

Αυτά τα λίγα παραδείγματα είναι ενδεικτικά του εύρους των επιστημονικών πεδίων στα οποία ένα πρόγραμμα επιστήμης των πολιτών μπορεί να συμβάλει. Οι πολίτες-επιστήμονες έρχονται σε άμεση επαφή με τη μεθοδολογία που ακολουθείται σε διάφορα επιστημονικά πεδία, εξετάζουν και μοιράζονται τα αποτελέσματα, ελέγχουν τις αρχικές υποθέσεις και παραδοχές κ.λπ. Το αποτέλεσμα είναι ο εκδημοκρατισμός της επιστήμης, η αλληλεπίδραση μεταξύ διαφορετικών επιστημονικών πεδίων και η διάχυση των μεθόδων που χρησιμοποιεί το καθένα.

Για τη συμμετοχή σε προγράμματα επιστήμης των πολιτών δεν είναι απαραίτητο κάποιο συγκεκριμένο μορφωτικό επίπεδο. Πάντως, για τους μαθητές και σπουδαστές είναι μια εξαιρετική ευκαιρία να αναπτύξουν δεξιότητες στον τομέα των επιστημών, της Τεχνολογίας και των Μαθηματικών (που είναι γνωστό ως STEM, Science, Technology, Engineering and Math), τις οποίες θα μπορούν να χρησιμοποιήσουν στη συνέχεια σε μια ευρεία γκάμα επαγγελμάτων. Οι δεξιότητες αυτές καλλιεργούνται με έναν ιδιαίτερα ενεργό και ψυχαγωγικό τρόπο. Άλλωστε, σύμφωνα με πρώιμες μελέτες, η ψυχαγωγία είναι το ισχυρότερο κίνητρο που ωθεί τους πολίτες στην εθελοντική επιστήμη.

Η πλατφόρμα zooniverse

Το Zooniverse.org είναι η μεγαλύτερη και πιο δημοφιλής πλατφόρμα προγραμμάτων επιστήμης πολιτών. Ο επισκέπτης μπορεί να βρει δεκάδες προγράμματα σε μια μεγάλη ποικιλία επιστημονικών πεδίων, όπως Κοινωνιολογία, Ιστορία, Αστρονομία, Οικολογία κ.ά. Η αρχιτεκτονική τής πλατφόρμας ευνοεί την επικοινωνία και την αλληλεπίδραση ανάμεσα στους εθελοντές, μια τακτική που έχει οδηγήσει σε απροσδόκητες ανακαλύψεις. Τα αποτελέσματα των προγραμμάτων έχουν οδηγήσει σε δεκάδες δημοσιευμένες εργασίες και στη δημιουργία δεδομένων ανοιχτής πρόσβασης.

Ανάμεσα στα πιο δημοφιλή βρίσκονται θέματα όπως η ταξινόμηση των γαλαξιών, η εξερεύνηση της επιφάνειας του πλανήτη Άρη, η μελέτη των ημερολογίων των στρατιωτών του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου και η καταγραφή του κλίματος στο παρελθόν χρησιμοποιώντας τα ημερολόγια φαλαινοθηρικών του 19ου αιώνα.

Η συμμετοχή σε όλα αυτά τα προγράμματα φέρνει τον εθελοντή επιστήμονα σε επαφή με τις ανθρωπιστικές και φυσικές επιστήμες, δίνοντάς του την ευκαιρία να επεξεργαστεί ο ίδιος τα δεδομένα που χρησιμοποιούν τα αντίστοιχα πεδία και να συνεισφέρει σε σημαντικά αλλά και συναρπαστικά πεδία έρευνας. Είναι, μάλιστα, βέβαιο ότι η ποικιλία των ερευνητικών προγραμμάτων μπορεί να καλύψει όλα τα ενδιαφέροντα αλλά και να πυροδοτήσει την περιέργεια σε πολλούς τομείς.

Ποιοι ηθικοί κανόνες διέπουν την επιστήμη των πολιτών;

Το Σεπτέμβριο του 2015 δημοσιεύτηκε ο δεκάλογος που διέπει την επιστήμη των πολιτών, από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Οι κανόνες αυτοί (σε ελεύθερη μετάφραση) είναι οι ακόλουθοι:

1. Τα προγράμματα επιστήμης των πολιτών θα πρέπει να εμπλέκουν ενεργά τους πολίτες με σκοπό την παραγωγή νέας επιστημονικής γνώσης. Οι πολίτες μπορούν να είναι απλοί συνεργάτες, να ηγούνται του προγράμματος ή απλώς να συνεισφέρουν σ’ αυτό, θα πρέπει όμως ο ρόλος τους να είναι συγκεκριμένος και να έχει νόημα.

2. Τα προγράμματα θα πρέπει να αποσκοπούν σε αυθεντικά αποτελέσματα και να αφορούν την απάντηση ενός επιστημονικού ερωτήματος ή να αποσκοπούν στην ενημέρωση και διαχείριση περιβαλλοντικών θεμάτων.

3. Τόσο οι επιστήμονες όσο και οι πολίτες θα πρέπει να επωφελούνται από τη συμμετοχή τους σε ένα τέτοιο πρόγραμμα. Τα οφέλη μπορεί να ποικίλουν (δημοσιεύσεις, μαθητεία, ψυχαγωγία, κοινωνικά οφέλη κ.λπ.).

4. Οι πολίτες μπορούν, εφόσον το επιθυμούν, να συμμετέχουν σε οποιοδήποτε στάδιο της επιστημονικής διαδικασίας, όπως η τοποθέτηση του ερωτήματος, η ανάπτυξη της μεθόδου, η συλλογή των δεδομένων και η επικοινωνία των αποτελεσμάτων.

5. Οι πολίτες-επιστήμονες θα πρέπει να ενημερώνονται από το πρόγραμμα σχετικά με το πώς χρησιμοποιούνται τα δεδομένα τους ή την πολιτική και τον κοινωνικό αντίκτυπο της έρευνας.

6. Τα προγράμματα επιστήμης πολιτών υπόκεινται στους ίδιους περιορισμούς και ελέγχους, ως προς την εγκυρότητά τους, όπως και τα «παραδοσιακά» επιστημονικά προγράμματα. Προσφέρουν ωστόσο τη δυνατότητα ευρύτερης κοινωνικής εμπλοκής και μιας πιο δημοκρατικής επιστημονικής διαδικασίας.

7. Τα δεδομένα και προϊόντα της έρευνας θα πρέπει να είναι ανοιχτής πρόσβασης, κατά το δυνατό. Ο διαμοιρασμός των δεδομένων μπορεί, ωστόσο, να αποφευχθεί εάν υπάρχουν ανησυχίες σχετικά με την ασφάλεια και τη διακριτικότητα.

8. Οι πολίτες επιστήμονες θα πρέπει να μνημονεύονται στις δημοσιεύσεις και στα αποτελέσματα της έρευνας.

9. Τα προγράμματα αξιολογούνται για τα επιστημονικά τους αποτελέσματα, την ποιότητα των δεδομένων τους, τις εμπειρίες των συμμετεχόντων καθώς και για τον γενικότερο κοινωνικό αντίκτυπο.

10. Οι επιστημονικοί υπεύθυνοι θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τους νομικά και ηθικά ζητήματα σχετικά με τα πνευματικά δικαιώματα και την ιδιοκτησία, τις συμφωνίες διαμοιρασμού δεδομένων, την εμπιστευτικότητα, την απόδοση και τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των διαδικασιών.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL