“Φέρτε μου έναν επιστήμονα! Έναν γεωλόγο! Κάποιον που μπορεί να μου πει τι στο καλό γίνεται” (Tommy Lee Jones ως υπεύθυνος του Κέντρου Διαχείρισης Κρίσεων στην ταινία Volcano).
Η κραυγή αγωνίας του πρωταγωνιστή φαίνεται να είναι ένα αίτημα οικείο στα Χολιγουντιανά σετ. Πολλές από τις μεγαλύτερες εισπρακτικές κινηματογραφικές επιτυχίες όλων των εποχών διέθεταν τεχνικούς και επιστημονικούς συμβούλους. Λογικό, θα σκεφτόταν κανείς, καθώς μία πλειάδα ταινιών αφορούν θέματα που άπτονται επιστημονικών και τεχνολογικών θεμάτων (ταινίες καταστροφών, ταινίες επιστημονικής φαντασίας και βιογραφίες επιστημόνων για να αναφέρουμε μόνο λίγες). Ωστόσο, είναι άραγε η αγωνία για την “άρτια απεικόνιση” (ότι και αν μπορεί να σημαίνει αυτό) των τεχνο-επιστημονικών θεμάτων που εκφράζουν οι παραγωγοί του Χόλιγουντ;
Οι επιστημονικοί σύμβουλοι είναι μία ιδιαίτερη κατηγορία για την βιομηχανία του θεάματος. Περισσότερο εκτός παρά εντός. Παρόλα αυτά αποτελούν απαραίτητο κομμάτι μίας αρένας στην οποία σχηματίζονται ισχυρές εικόνες για τους επιστήμονες, τις επιστήμες και την τεχνολογία. Πόσοι από εμάς γνωρίζουν στην πραγματικότητα έναν παλαιοντολόγο και πόσοι έχουν γελάσει με τον Ρος από τα Φιλαράκια ή έχουν παρακολουθήσει την ταινία Jurassic Park; Ο κινηματογράφος και η τηλεόραση κατασκευάζουν σε μεγάλο βαθμό την εικόνα που έχουμε για τις επιστήμες και την τεχνολογία και τους ανθρώπους που τις θεραπεύουν.
https://youtu.be/22hzHzgUZ1I?t=118
Ο αμερικανός ανθρωπολόγος Scot Frank μελετώντας την κουλτούρα του Hollywood είχε την δαιμόνια ιδέα να πάρει συνεντεύξεις από τους επιστημονικούς συμβούλους του Hollywood με στόχο να σκιαγραφήσει τους όρους δημιουργίας της εικόνας αυτής. Θεωρούσε ότι θα μπορούσαν ενδεχομένως να αποσαφηνίσουν την διαδικασία μέσα από την οποία η επιστήμη γίνεται καταναλωτικό προϊόν για χάρη της βιομηχανίας του θεάματος.
Οι επιστημονικοί σύμβουλοι έχουν διπλό ρόλο στην κινηματογραφική παραγωγή. Από τη μία ραφινάρουν εικόνες και ατάκες με τέτοιο τρόπο ώστε να δίνουν στην μυθοπλασία περισσότερες πιθανότητες να γίνει αντιληπτή ως πραγματικότητα. Από την άλλη με το συμβολικό κεφάλαιο που διαθέτουν βοηθούν τους παραγωγούς να διαφημίσουν την ταινία ως πραγματικότητα. Γιατί όμως χρειάζεται η αγκίστρωση αυτή στην πραγματικότητα;
Οι δεινόσαυροι κυνηγούν τους επιστήμονες που τους δημιούργησαν στην ταινία Jurassic Park. Πηγή Imdb.
Το να μιλά κανείς για πραγματικότητα στο συγκεκριμένο πλαίσιο παραγωγής ονείρων είναι μία ακανθώδης υπόθεση. Όταν βασική επιδίωξη των σκηνοθετών είναι η “ρεαλιστική” απεικόνιση ενός δράκου ή ενός βρικόλακα ή κάποιας άλλης φανταστικής οντότητας πώς ακριβώς διακρίνεται η πραγματικότητα από την φαντασία; Αν δεχτούμε τον διαχωρισμό του αμερικανού θεωρητικού του κινηματογράφου Stephen Prince, στα οπτικά μέσα υπάρχουν δύο στάνταρντ πραγματικότητας που μπορούν να περιγράψουν κάθε κινηματογραφική εικόνα και τα οποία χαρακτηρίζουν την σχέση των θεατών με την εικόνα αυτή. Αυτά τα δύο πρότυπα πραγματικότητας έχουν να κάνουν με την εικόνα που γίνεται αντιληπτή ως πραγματικότητα ή που αναφέρεται στην πραγματικότητα. Η διαφορά μπορεί να φαίνεται εκ πρώτης όψεως δυσδιάκριτη, ωστόσο υφίσταται. Μία εικόνα μπορεί να αναφέρεται στην πραγματικότητα όταν απεικονίζει γεγονότα που συμβαίνουν ή προκύπτουν στην πραγματικότητα (π.χ. σεισμοί, ηφαίστεια) ή όχι όταν απεικονίζει όντα και γεγονότα που έχει γεννήσει η φαντασία (για παράδειγμα νεράιδες, δράκοι, βρικόλακες). Αντίστοιχα, μία εικόνα μπορεί να γίνεται αντιληπτή ως πραγματικότητα ή ως φαντασία ανάλογα με το πόσα αληθοφανή στοιχεία του πραγματικού κόσμου θα ενσωματώνει. Για να αντιληφθούν οι θεατές κάτι ως πραγματικό η εικόνα θα πρέπει να περιέχει στοιχεία που παραπέμπουν στην εμπειρία τους από τον αληθινό κόσμο. Για παράδειγμα όλοι γνωρίζουν ότι οι δεινόσαυροι του Jurassic Park δεν ήταν αληθινοί, μπορούσαν όμως να φαίνονται αληθινοί αν το δέρμα τους έμοιαζε με τις σαύρες που γνωρίζουμε και κινούνταν όπως έχουμε δει να κινούνται άλλα ζώα σε αγέλη. Για την βιομηχανία του Hollywood δεν είναι απλά αρκετό να φαίνεται κάτι αληθινό, είναι απαραίτητο για τον θεατή να πιστέψει ότι θα μπορούσε να συμβεί στην πραγματικότητα. Όπως είχε πει και ο σκηνοθέτης Steven Spielberg “το Jurassic Park δεν θα είχε κάνει τόση επιτυχία αν δεν υπήρχε το στοιχείο της δυνατότητας κλωνοποίησης από DNA”.
https://youtu.be/MDN18yHEv2I?t=1
Για πολλούς παραγωγούς ταινιών φαντασίας (Spider-Man, X-Men κ.α.), αυτό αποτελεί σημαντικό στοιχείο επιτυχίας. Αν όσα απεικονίζονται έχουν “επιστημονικές” εξηγήσεις, αυτομάτως ο θεατής αποκτά μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Αν περιέχει στοιχεία και πληροφορίες που κάνουν το σενάριο να φαίνεται λογικό, τότε ο θεατής δεν χρειάζεται να κάνει ένα (τόσο μεγάλο) άλμα πίστης. Η δουλειά ενός επιστημονικού συμβούλου είναι, μεταξύ άλλων, να βοηθήσει ώστε κάτι που όλοι γνωρίζουν ότι είναι προϊόν φαντασίας (όπως ο Spider-Man ή οι νεράιδες) ή κάτι που δεν υπάρχει (όπως είναι ένας δεινόσαυρος ή ένα ηφαίστειο στο κέντρο του Los Angeles) να φαίνονται αληθινά. Αυτό το πετυχαίνει παρέχοντας τόσο τα απαραίτητα οπτικά στοιχεία (χρώμα, υφή και κίνηση λάβας, μέγεθος και χαρακτηριστικά δεινοσαύρων κ.λπ.) όσο και τις βασικές επιστημονικές αρχές που αναφέρονται (ακτινοβολία, κλωνοποίηση, διαστημικά ταξίδια κλπ).
Ο θεατής χρειάζεται έναν βαθμό πραγματικότητας για να συνδεθεί συναισθηματικά με όσα απεικονίζονται, να εμπλακεί και τελικά να απολαύσει την ταινία. Οι δημιουργοί υποθέτουν ότι υπάρχει ένα ελάχιστο επίπεδο ρεαλισμού που οι θεατές περιμένουν να υπάρχει ακόμα και στην φαντασία. Αυτή η ανάγκη για μία βάση στην οικεία πραγματικότητα ή στις ανθρώπινες προσδοκίες εκτείνεται όχι μόνο στις απεικονίσεις αλλά και στην πλοκή. Ο θεατής χρειάζεται μία πιθανή εξήγηση που τουλάχιστον ακούγεται επιστημονική Η έρευνα για την κλωνοποίηση σε συνδυασμό με κουνούπια παγιδευμένα σε κεχριμπάρι για παράδειγμα...
