Στη διπλανή στήλη προσπαθώ να στοιχειοθετήσω τον ισχυρισμό ότι η κατάσταση στην οποία ζούμε με αφορμή την πανδημία του SARS-CoV-2 δεν είναι πραγματική, αλλά δυνητική(virtual). Αυτό σημαίνει πως ό,τι μέχρι τώρα παρουσιαζόταν μπροστά μας με αμεσότητα δίνει τη θέση του σε ένα ρευστό πεδίο προβλημάτων από το οποίο το ενεργεία υπαρκτό (actual) προκύπτει ως μία από τις δυνατές λύσεις. Οι δυναμικές από την αλληλεπίδραση των οποίων προέκυψε αυτό ενεργοποιούνται εκ νέου, εμπλουτισμένες και διαφοροποιημένες από τη συσσωρευμένη ιστορική εμπειρία. Τα τετελεσμένα ακυρώνονται και η ιστορική ενδεχομενικότητα μεταφέρεται στο παρόν. Η διάρρηξη του πέπλου της πραγματικότητας αποκαλύπτει ένα φάσμα δυνατών λύσεων, καθώς και τις δυνάμεις που εμπλέκονται στην υλοποίησή τους. Ποια είναι η θέση των υποκειμένων σ’ αυτό το δυνητικό πεδίο;
Η δυνητικότητα φέρνει τα άτομα αντιμέτωπα με δύο θεμελιώδη ζητήματα. Το πρώτο αφορά το γεγονός ότι στη συγκεκριμένη συνθήκη η απραξία δεν αποτελεί επιλογή. Στη συνθήκη της δυνητικότητας η πραγματικότητα δεν αναπαράγει τον εαυτό της. Αντιθέτως, θρυμματίζεται, πολλαπλασιάζεται, ενεργοποιείται, εκρήγνυται. Συνεπώς, το μόνο που μπορεί να επιφέρει η απραξία, η προσδοκία ότι το αύριο θα είναι ίδιο με το χθες, είναι η συντριβή του υποκειμένου τόσο σε ατομικό όσο και συλλογικό επίπεδο. Το έχουμε ξαναδεί αυτό στην πρόσφατη Ιστορία. Στην περίοδο του Μεσοπολέμου, η συντριβή του υποκειμένου είχε ήδη αποτυπωθεί σε έναν αριθμό λογοτεχνικών και θεατρικών έργων πριν μετατραπεί σε οδυνηρή πραγματικότητα. Η δυναμική της αλλαγής επιβάλλει στο άτομο την ανάγκη της δράσης ως τη μοναδική στάση που θα του επιτρέψει να διατηρήσει επαφή με τη μετασχηματιζόμενη πραγματικότητα, καθώς και με τον αναπόφευκτο δικό του μετασχηματισμό.
Το δεύτερο ζήτημα με το οποίο έρχονται αντιμέτωπα τα άτομα στη συνθήκη της δυνητικότητας αφορά την ευθύνη που απορρέει από τη γνώση. Δεν είναι όλες οι λύσεις που εγκυμονεί η δυνητικότητα ισομορφικές παραλλαγές μιας προκαθορισμένης μεταφυσικής αναγκαιότητας. Ίσα - ίσα, η ουσία της δυνητικότητας έγκειται ακριβώς στο γεγονός ότι η μορφή των λύσεων που εγκυμονεί δεν είναι εκ των προτέρων καθορισμένη και το ποια από αυτές θα υλοποιηθεί εξαρτάται από τις δυναμικές που θα ενεργοποιηθούν. Ως εκ τούτου, τα υποκείμενα καλούνται να επιλέξουν και να αναλάβουν την ευθύνη των επιλογών τους. Σ’ αυτή τη φάση, το κυρίαρχο στοιχείο δεν είναι πλέον η ηγεμονική πρακτική, που υποτάσσει τα άτομα στην αναπαραγωγή μιας εδραιωμένης κοινωνικής σχέσης, αλλά η αύξηση των βαθμών ελευθερίας που επιτρέπει στα άτομα να μετατρέψουν τη γνώση της πραγματικότητας σε δύναμη που οδηγεί στη δημιουργία μιας άλλης πραγματικότητας.
Αυτό σημαίνει ότι τα υποκείμενα όχι μόνο δεν μπορούν να μείνουν αμέτοχα, αλλά ότι χρειάζεται να λειτουργήσουν σε ένα δυναμικό πεδίο, όπου η αναζήτηση λύσης εγγράφεται στην προοπτική της σύγκρουσης. Η δυνητικότητα επανεκκινεί την πολιτική ως δύναμη αυθεντικής δημιουργίας στην καρδιά ενός χειμαζόμενου κόσμου.
Μανώλης Πατηνιώτης
Στηρίξτε την έγκυρη και μαχητική ενημέρωση. Στηρίξτε την Αυγή. Μπείτε στο syndromes.avgi.gr και αποκτήστε ηλεκτρονική συνδρομή στο 50% της τιμής.
