Live τώρα    
24°C Αθήνα
ΑΘΗΝΑ
Αίθριος καιρός
24 °C
21.7°C26.3°C
2 BF 38%
ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Αίθριος καιρός
23 °C
20.6°C24.9°C
3 BF 38%
ΠΑΤΡΑ
Αίθριος καιρός
19 °C
19.4°C24.3°C
2 BF 55%
ΗΡΑΚΛΕΙΟ
Ελαφρές νεφώσεις
21 °C
20.4°C21.6°C
2 BF 64%
ΛΑΡΙΣΑ
Ελαφρές νεφώσεις
22 °C
21.9°C23.5°C
0 BF 37%
Η πανδημία σαν γοτθικό μυθιστόρημα
  • Μείωση μεγέθους γραμματοσειράς
  • Αύξηση μεγέθους γραμματοσειράς
Εκτύπωση

Η πανδημία σαν γοτθικό μυθιστόρημα

Λένε ότι η πένα είναι πιο δυνατή από το ξίφος. Με όπλο την πένα και έναν χάρτη του Λονδίνου το 1854 ένας γιατρός εν ονόματι Τζον Σνόου κατέγραψε την εμφάνιση κρουσμάτων χολέρας στην πόλη. Ο χάρτης τον οδήγησε στην αντλία νερού της Broad Street, αποδεικνύοντας ότι η χολέρα μεταδιδόταν μέσα από το νερό και όχι από τον αέρα, όπως υπέθεταν μέχρι τότε. Η πόλη αφαίρεσε το χερούλι της αντλίας και, μαζί με τη ροή του νερού, αναχαίτισε μια ασυγκράτητη πανδημία.

Η αληθινή ιστορία του Τζον Σνόου

Η καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Northeastern Sali Altschuler, στο άρθρο της «Οι γοτθικές καταβολές της παγκόσμιας υγείας», επισημαίνει ότι η ιστορία αυτή είναι το δίχως άλλο πολύ ελκυστική, αλλά... ανακριβής. Ο χάρτης του Σνόου δεν είχε τη διάσταση που εκ των υστέρων του αποδόθηκε. Πράγματι, ο Σνόου ορθά θεώρησε ότι η χολέρα μεταδιδόταν μέσα από το νερό, έφτιαξε τον χάρτη, η πόλη αφαίρεσε το χερούλι της αντλίας και η χολέρα υποχώρησε. Υπάρχουν, ωστόσο, πληροφορίες που συνήθως παραλείπονται από την αφήγηση. Η χαρτογράφηση ασθενειών είχε ήδη πενήντα χρόνια ιστορίας εκείνη την εποχή, ενώ και η συγκεκριμένη τεχνική εντοπισμού που χρησιμοποιήθηκε δεν ήταν νέα. Είχε ήδη χρησιμοποιηθεί από το 1796 για την ιχνηλάτηση μιας έξαρσης κίτρινου πυρετού. Επιπλέον, ο χάρτης δεν ήταν το στοιχείο που οδήγησε στην ανακάλυψη. Ο Σνόου είχε ήδη σχηματίσει και τεστάρει την υπόθεσή του για τη μετάδοση της χολέρας αρκετά χρόνια πριν. Ο χάρτης απλά επιβεβαίωσε τις θεωρίες που ήδη είχαν αρκετοί ερευνητές. Ο Σνόου θεωρείται ο άνθρωπος που σταμάτησε την επιδημία, στην πραγματικότητα όμως αυτή είχε ήδη αρχίσει να υποχωρεί. Σε πείσμα των στοιχείων αυτών, η αφήγηση για τον Σνόου και τον χάρτη του συνεχίζει να θεωρείται η αρχή της επιδημιολογίας και των εννοιών της δημόσιας και παγκόσμιας υγείας. Είναι απλά ένας μύθος που θέλουμε να πιστεύουμε.

Κατανόηση των επιδημιών μέσα από το γοτθικό μυθιστόρημα

Την εποχή εκείνη η χολέρα σκότωνε τους ανθρώπους με τρόπο θεαματικό, μερικές φορές μέσα σε ώρες, και κανείς δεν κατανοούσε πώς. Όπως αναφέρει στο άρθρο της η δρ Altschuler, αντιμέτωποι με αυτή την απειλή, γιατροί όπως ο Γερμανός Justus Hecker, άρχισαν να παράγουν συγγράμματα που βασίζονταν μεν σε γεγονότα, αλλά ταυτόχρονα ανήκαν στο γοτθικό κειμενικό είδος. Η δρ Altschuler ισχυρίζεται ότι η γοτθική λογοτεχνία επηρεάστηκε και αντίστοιχα επηρέασε βαθιά την κατανόηση των επιδημιών σε ιατρικό επίπεδο αλλά και σε επίπεδο λαϊκής κουλτούρας. Η νέα ιατρική μέθοδος του Hecker είχε τις ρίζες της στην ξεχασμένη ιστορία περασμένων τρόμων.

Το γοτθικό μυθιστόρημα, επισημαίνει η δρ Altschuler, πέρα από τα στοιχειωμένα σπίτια, τα θλιβερά τοπία, την τρέλα και τον τρόμο, είχε μια εμμονή να υπερβαίνει τα όρια, εξοικείωνε όχι με το σταθερό, αλλά με το ρευστό, το ανοίκειο. Αυτή η αβεβαιότητα της γοτθικής αφήγησης έδωσε μορφή στη θεμελιώδη αβεβαιότητα που χαρακτήριζε και τα επιδημιολογικά ζητήματα που έθετε η ασθένεια. Όπως και το λογοτεχνικό είδος, έτσι και η χολέρα ήταν οντολογικά ασταθής και κατέλυε διαρκώς όρια.

Όπως αναφέρει στο άρθρο, οι ιστορίες διαδίδουν πληροφορίες και επηρεάζουν την πορεία της μετάδοσης και τις πιθανότητες επιβίωσης, προωθούν ή περιορίζουν τον στιγματισμό ανθρώπων, ομάδων, πληθυσμών, συμπεριφορών και τρόπων ζωής, επηρεάζουν πώς επιστήμονες και κοινό καταλαβαίνουν τη φύση και τις συνέπειες μιας μόλυνσης και εξηγούν γιατί οι άνθρωποι αντιδρούν με τόσο φόβο σε κάποιες επιδημίες και όχι σε άλλες. Το γοτθικό μυθιστόρημα αναδείκνυε τη ρευστότητα και παράλληλα εξασφάλιζε στον φόβο κεντρική θέση. Ο χάρτης του Τζον Σνόου, αντιθέτως, μας τοποθετεί, μαζί με την επιστήμη, σε μια θέση θέασης από ψηλά, όπου παρακολουθούμε την εξέλιξη της επιδημίας απαλλαγμένοι από περίπλοκες συναισθηματικές αφηγήσεις της αρρώστιας στους δρόμους της πόλης. Η ανάγνωση του χάρτη, όπως περιγράφεται στον μύθο, προέκυψε στα εγχειρίδια δημόσιας υγείας και υγιεινής του 20ού αιώνα σε μια προσπάθεια να κατοχυρωθούν τα πεδία ως εμπειρική επιστήμη. Ο φόβος, ωστόσο, βρίσκεται στην καρδιά των επιδημιών. Οι στρατηγικές δημόσιας υγείας και οι πολιτικές που βασίζονται στην επιστήμη είναι συχνά ανίκανες να διαχειριστούν τον ρόλο του συναισθήματος στις κρίσεις δημόσιας υγείας.

Επικοινωνία της επιστήμης

Η πανδημία του κορωνοϊού θα αφήσει το δίχως άλλο το σημάδι της σε μια σειρά από ανθρώπινες δραστηριότητες και ερευνητικά πεδία. Για τα πεδία που μελετούν την ίδια την επιστήμη ως ανθρώπινη δραστηριότητα, όπως η Ιστορία και η Φιλοσοφία της Επιστήμης και η Επικοινωνία της Επιστήμης, αποτελεί μια πρωτοφανή συνθήκη μελέτης ενός παγκόσμιου φαινομένου. Στο επίκεντρό του βρίσκεται η ανάγκη για ενημέρωση του κοινού. Η διάδοση πληροφορίας μέσα από τα ΜΜΕ και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι καταιγιστική. Μαζί με την πανδημία του ιού εξαπλώνεται ραγδαία και μια επιδημία φόβου και παραπληροφόρησης. Η πανδημία αυτή δεν λαμβάνει χώρα στον 19ο αιώνα, ωστόσο μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού δεν κατανοεί πώς ακριβώς λειτουργούν ένας ιός και η επιστημονική διαδικασία. Τι έχει συμβεί;

Μήπως η επικοινωνία της επιστήμης μέσα από βολικούς, αλλά απλουστευτικούς μύθους, όπως αυτός του Τζον Σνόου, δεν έχει βοηθήσει στο να αποκτήσουν οι πολίτες μια ρεαλιστική εικόνα για την επιστήμη και τις διαδικασίες που την αφορούν; Μήπως η εικόνα της επιστήμης και της τεχνολογίας που προβάλλεται στα ΜΜΕ δεν είναι ρεαλιστική; Παρ’ όλο που το κυρίαρχο αφήγημα είναι ελκυστικό και εύπεπτο, η επιστημονική διαδικασία μοιάζει ίσως περισσότερο με το γοτθικό μυθιστόρημα από το οποίο εμπνεύστηκαν οι συγγραφείς - γιατροί του 19ου αιώνα. Στην επιστήμη πολλοί παράγοντες είναι άγνωστοι, τα πειράματα δεν πετυχαίνουν πάντα, οι επικρατούσες μεθοδολογίες ορίζονται μέσα από την αλληλεπίδραση πληθώρας παραγόντων, ο άνθρωπος με τις ηθικές, θρησκευτικές ή άλλες πεποιθήσεις του παίζει πρωτεύοντα ρόλο, η επιστήμη δεν είναι ουδέτερη και αποκομμένη από την κοινωνία, τα όρια μεταξύ πολιτικής, οικονομίας και επιστήμης διαρρηγνύονται συνεχώς. Σ’ αυτόν τον περίπλοκο και διασυνδεδεμένο κόσμο ο πολίτης καλείται να διαχωρίσει τις έγκυρες πληροφορίες από τα fake news τη στιγμή που και οι ειδικοί μπορεί να δίνουν αντικρουόμενες οδηγίες και οι νεκροί πολλαπλασιάζονται. Σ’ αυτή τη συνθήκη η επιστήμη φαίνεται να έχει χάσει την παντοδυναμία της και το γυαλιστερό της περίβλημα. Εκτίθεται ως μια διαδικασία χρονοβόρα, σύνθετη, τρωτή και τελικά βαθιά ανθρώπινη. Η Ιστορία έχει ήρωες που θυσιάζονται, στοχαστές που ανοίγουν νέους δρόμους, αλλά έχει επίσης καλούς και κακούς, ηθικά διλήμματα, φόβο και τρόμο.

Για το πεδίο της Επικοινωνίας της Επιστήμης, η περίοδος που διανύουμε είναι ενδιαφέρουσα αλλά και κρίσιμη. Η μελέτη της θα μας επιτρέψει να διερευνήσουμε τον ρόλο που έπαιξε η Επικοινωνία της Επιστήμης σ’ αυτή την πανδημία. Ενδεχομένως θα αναδείξει την ανάγκη για αναθεώρηση του τρόπου με τον οποίο προβάλλεται η επιστήμη. Ίσως χρησιμοποιήσουμε την πένα μας για να καταγράψουμε μια αλλαγή παραδείγματος. Όλα αυτά, όμως, αφορούν την επόμενη μέρα. Ο ρομαντισμός στρέφει το βλέμμα στη δύναμη της φύσης, την αβεβαιότητα της ζωής και την ευάλωτη ανθρώπινη φύση. Αντλώντας έμπνευση από αυτή την οπτική, πώς ενσωματώνουμε την εμπειρία της παρούσας πανδημίας στον τρόπο που μιλάμε για την επιστήμη;

Λήδα Αρνέλλου

Στηρίξτε την έγκυρη και μαχητική ενημέρωση. Στηρίξτε την Αυγή. Μπείτε στο syndromes.avgi.gr και αποκτήστε ηλεκτρονική συνδρομή στο 50% της τιμής.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΓΝΩΜΕΣ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ

EDITORIAL

ΑΝΑΛΥΣΗ

SOCIAL